Vandaag, maandag 7 maart, verdwijnen vrijwel alle Covid-maatregelen in ons land. Gedaan met de kop van Marc Van Ranst elke dag op alle zenders, het gezever over mondmaskers en de pasjesmaatschappij. Algemene euforie? Niet helemaal. De waarschijnlijkheid dat we een Russische raket op ons hoofd krijgen, groeit met de dag. Mijn mooie gemeente Overijse (waar, o ironie, de gemeentelijke blauw-gele vlag wappert, de Oekraïense kleuren dus)) ligt op een boogscheut van het NAVO-hoofdkwartier, de Europese wijk in Brussel, en de SWIFT-kantoren die Poetins rekeningen geblokkeerd hebben. Eersterangsdoelwitten. Als het zover komt zullen jodiumpillen hier helemaal niet meer nodig zijn.

Tot zolang vergast ik u graag op aangenaam nieuws in de marge. Waarbij het gegeven blijft fascineren dat de pandemie zo mooi afgelost wordt door de nieuwe oorlog in Europa, als was het zo door een hogere macht geregisseerd. Van de ene ramp naar de andere. Heeft Poetin dan gewacht tot de pandemie voorbij was om vooraan in het wereldnieuws te komen? Alleszins weten we wel dat de Chinezen hem hebben gevraagd om de invasie tot na de Olympische Winterspelen uit te stellen. Timing is er dus wél mee gemoeid. En neem van me aan: er wordt nog veel meer bedisseld achter de schermen.

Drop the dead donkey

Laten we het wat breder bekijken. Hoe ontstaat nieuws? Omdat de kranten moeten gevuld geraken en Rudi Vranckx een job moet hebben. Wat is nieuws? Datgene wat bovenaan de stapel terecht komt, bij de headlines, de koppen, en het onderste verdringt van de actualiteit, volgens het ‘drop-the-dead-donkey’-principe (in het Engels heet dat gek genoeg ‘Drop the dead Belgian’).

Kunnen we zonder nieuws? Neen, en de sociale media hebben die verslaving alleen maar doen toenemen. De wereld draait op elektronische snelheid, de waan van de dag bepaalt alles. Als adept van de Franse filosoof Jean Baudrillard (1929-2007), die stelde dat alles op deze aardkloot in toenemende mate gebeurt in functie van de media-industrie, durf ik te stellen dat de Oekraïnecrisis ons nu vandaag in beslag neemt omdat er een ‘gat’ was ontstaan aan het einde van de pandemie. Poetin heeft dat gat perfect opgevuld, allen daarheen.

We zijn absoluut geen wereld meer gewoon zonder nieuws, het produceert als het ware zichzelf, we ademen het in en uit. Onvoorstelbaar dat de ankerman op TV ooit zou zeggen: ‘Sorry mensen, u hoeft vandaag niet te kijken, er is echt niets gebeurd dat de moeite waard is om op uw stoel te gaan zitten. Ga wat wandelen buiten of pak uw vrouw eens goed vast.’

Er moét altijd iets gebeuren, anders ligt een hele industrie op apegapen. En meer: anders valt heel onze verslaving aan emotie, opwinding, angst en huiver ten prooi aan het ergst denkbare: de verveling, de onpeilbare leegte. Er zal dus altijd nieuws zijn, ook als er geen is, er ligt altijd wel iets ‘bovenaan’. Reden waarom de jaarlijkse komkommertijd zeer welkom is voor wie anders altijd de gedropte ezel is.

Alternatieve feiten

VRT NWS

Deed mediaminister Benjamin Dalle een Poetinneke?

De vraag is dan: wat zou er gebeurd zijn mocht president Poetin niet op het waanzinnige idee gekomen zijn om Oekraïne binnen te vallen? Mijn antwoord: dan zou Greta Thunberg met Joe Biden een reis door het Braziliaanse regenwoud gemaakt hebben, met in hun zog een perskaravaan van 50 kilometer lang, ongeveer de lengte dus van het Russische legerkonvooi op de weg naar Kiev. Ze zouden de wereld duidelijk maken dat binnen twintig jaar de menselijke beschaving zichzelf zal uitgeroeid hebben, als we niet dringend het gras in de tuin een halve meter hoog laten worden. Bijvoorbeeld.

Een nieuwe golf van terreuraanslagen was ook een optie. Is het u trouwens niet opgevallen dat gedurende heel de coronacrisis, pakweg vanaf begin 2020, het moslimterrorisme nauwelijks nog in het nieuws kwam? Er was de onthoofding van de Franse leraar Samuel Paty op 16 oktober 2020, maar de grote acties bleven uit. Terwijl je zou denken dat met de val van het kalifaat de terreuractiviteit net zouden toenemen. Eén cijfer: in 2020 werden in totaal 449 arrestaties op verdenking van terroristische misdrijven gemeld bij Europol. Dat is nog niet de helft van het aantal in 2019 (1004). Hebben de heren terroristen een covidpauze gehouden? In het besef dat ze toch amper het nieuws zouden halen? Ik stel gewoon de vraag.

Je hebt dus het nieuws, de nieuwsmakers, de media en een mysterieus soort timing. Doorgaans een goed draaiend geheel, waarbij men nooit precies weet, wie wat veroorzaakt en waar ingrijpt. De politici maken het nieuws, maar willen ook nog graag de berichtgeving controleren. Russia Today, Poetins propagandazender, is een extreem geval van selectieve berichtgeving. Maar wat te denken van mediaminister Benjamin Dalle, die deze zender in Vlaanderen verbiedt ‘om ons voor desinformatie te behoeden’? Vladimir Dalle geeft ons niet de kans om zelf een mening te vormen, we worden onmiddellijk afgeschermd van ‘foute’ bronnen. Dat heeft een simpele naam: censuur.

De valstrik van de sterreporter

VRT NWS

Rudi Vranckx in Mosul, Irak, 2017.

In dat opzicht zijn ook ‘geëngageerde’ reporters te wantrouwen, waarvan Rudi Vranckx het prototype is. De goedhartige Rudi kiest altijd partij in een conflict. Ditmaal voor Oekraïne, uiteraard, zoals ondergetekende en U wellicht ook, maar evenmin gunt deze sterjournalist ons enige kans om een opinie te vormen aan de hand van een objectief verslag. We weten na vijf seconden wie de goede en de slechte is in de B-film van Vranckx. Alle feiten worden netjes geframed vanuit zijn eigen wereldbeeld.

‘Rusland geeft slachtoffers de schuld van hun eigen miserie, dit is kil cynisme’, laat Vranckx ons weten vanuit Lviv. Dàt, beste Rudi, is een commentaar, een interpretatie, en misschien zelfs een pertinente analyse, maar voor echte verslaggeving op het terrein kijk ik dan toch liever naar het NOS-journaal. Je kan niet tegelijk de petjes van verslaggever, commentator, analist, en daarbij nog moraalfilosoof opzetten, al zeker niet in een oorlogsgebied. Vranckx wil te veel zelf het beeld vullen en raakt daardoor betrokken partij. We herinneren ons het moment in 2017 dat Rudi muziekinstrumenten inzamelde voor de Iraakse stad Mosul. Dat werd breed uitgesmeerd op de VRT, terwijl, met alle respect, een journalist zich niet hoort sympathiek te maken met liefdadigheidsacties.

Het heeft een tijdje geduurd, maar onze vrees is bewaarheid geworden: de droge no-nonsense journalist Jan Balliauw mag beschikken. Rudi Vranckx is neergestreken in Oekraïne, en daarmee is dit conflict in een langdurige fase getreden, met een Syrische dynamiek, ideaal voor hem om als ‘expert’ op te treden en het nieuws met moraallessen te kruiden, pendelend tussen de hotspot en de studio.

Veel vluchtelingen dus, veel ellende ginder, maar vooralsnog geen raketten op ons hoofd. Dat is wellicht dé reden waarom er nog niemand op die fatale rode knop heeft gedrukt: dan valt het beeld definitief uit en is er nooit nog nieuws, waarlijk een onverdraaglijke gedachte.

Olympische Winterspelen

‘Toen Rudi Vranckx in Oekraïne opdook, wist ik: dit gaat lang duren’