Met de dood van Pieter Aspe (1953-2021) — de vernederlandste naam van Pierre Aspeslag, bedacht door marketingdirecteur Wim Verheyen van Standaard Uitgeverij — verdwijnt de tweede en laatste grondlegger van de Vlaamse thriller. De eerste die de toon zette voor een verbreiding van het misdaadverhaal was Jef Geeraerts (1930-2015). Hij legde de klemtoon op voorbereidende research. Misdaadverhalen moesten waarachtig zijn, feiten en procedures controleerbaar, met een bijna maniakale beschrijving van details, gebruikt wapentuig, en actueel-historische achtergronden.

Aspe was een jonger fenomeen, die voorrang gaf aan herkenbare personages en dagdagelijkse verhalen. Geeraerts teerde op het succes van zijn literaire, postkoloniale periode (en de roem die de censuurrel op Gangreen 1: Black Venus meebracht). Aspe had geen carrièreswitch nodig om meteen indruk te maken door zijn eenvoud, zijn stevige plot, en personages die al snel een eigen leven gingen leiden: de wat drankzuchtige, sombere commissaris Pieter Van In, zijn geliefde substitute Hannelore Martens, en zijn homoseksuele secondant, brigadier Guido Versavel van de Brugse politie. Zorgde Geeraerts voor de waardering van een genre dat in de Angelsaksische wereld even waardevol werd geacht als de nouveau roman, dan zorgde Aspe voor de popularisering. Eigenlijk pikte Aspe de draad weer op van Aster Berkhof, minder humoristisch maar even toegankelijk en bevattelijk voor elke lezer.

Hercule Poirotprijs

Het is geen toeval dat de jury van de Knack Hercule Poirotprijs net deze drie voortrekkers met een uitzonderlijke oeuvreprijs hebben bedacht, Aspe in 2010. Dat hij mee ten grondslag lag aan de stichting van de eerste en opnieuw (na de opdoeking van de Diamanten Kogel) enige Vlaamse thrillerprijs wuifde hij bescheiden weg. Puur toeval, zei hij.

Aspe was op weg naar de hoofdstad met Fred Braeckman, de te vroeg gestorven peetvader van de thrillerkritiek. Om te jureren voor een verhalenwedstrijd van Knack Weekend. Braeckman keek al lang afgunstig naar Nederland, waar de Gouden Strop ook écht iets betekende. En Vlaanderen had niets. Niet eens professionele thrillerschrijvers. Dat moest veranderen. Bij een rijkelijk overgoten maaltijd ‘kwam Fred met het idee op de proppen dat we tijdens de autorit naar Brussel hadden besproken’, iets doen, een prijs opzetten voor eigen misdaadauteurs. Tessa Vermeiren, toenmalig hoofdredactrice van het blad, ‘reageerde verrassend enthousiast op het voorstel en bedacht meteen een naam voor het initiatief. De Hercule Poirotprijs was geboren’, schreef Aspe in Een terugblik op de Vlaamse thriller 1979-2016, Met Thrillend Oog.

De eerste winnaar was Staf Schoeters (1998), de tweede Geeraerts (1999), en na Piet Teigeler (2000) won Aspe zelf de prijs voor Zoenoffer (2001). Het was al zijn achtste roman, hij schreef trouw vanaf 1995 (Het Vierkant van de Wraak) elk jaar een thriller, vanaf 2000 (Dood Tij en Blauw Bloed) zelfs twee per jaar. Ik hoor het hem nog zeggen: twee maand voorbereiding en onderzoek, twee maand schrijven vier uur per dag, twee maand niks doen, liefst mijn boot op. Voor uitgeverij Manteau leverde hij zo 39 thrillers af. Goed voor 3,5 miljoen verkochte exemplaren in een tiental talen. En tien seizoenen de tv-reeks Aspe (2004-2014) met Herbert Flack, Francesca Vanthielen en Lucas Van den Eynde.

Een roekeloos leven

Ik kende Aspe al van zijn debuutroman, want ik had hem als eerste voor de radio geïnterviewd. Hij was nog wat argeloos, teruggetrokken en schuw, onzeker over zijn eigen kunnen. Alleen tijd had hij zat, als huisbewaarder van de Heilig Bloedkapel in Brugge. Na twaalf ambachten en dertien ongelukken, had hij in feite niks omhanden, twaalf jaar lang. Waarom dan geen verhalen bedenken in een stad die hij door en door kende?

Hij is naar die stad, na jarenlange uitwijking naar Blankenberge, teruggekeerd toen zijn gezondheid zwaar begon te kwakkelen, en zijn geliefde tweede vrouw Bernadette Vandenbroucke aan longkanker stierf. Kort voor de grote vakantie hadden we samen nog op het terras van herberg De Kleine Tunnel in Antwerpen gezeten, mijn vrouw zou op 1 juli sterven, en hij belde me de dag voor het afscheid op met een aarzelend excuus, ‘dat we net slecht nieuws van het ziekenhuis hadden gekregen, Dette is terminaal’. Ik wist niet eens dat ze ziek was. Ik ben haar twee maand later mee gaan begraven in de Sint-Antoniuskerk van Blankenberge.

Aspe zelf leefde roekeloos, en volgens dokters zeer ongezond. Hij rookte als een fabrieksschouw, en dronk niet met mate. Een massieve hartaanval in 2006 en een longaandoening in 2020 waren de eerste ernstige waarschuwingen. Er zit heel veel autobiografisch in Van In. Dat onvervulbare verlangen naar de grote liefde, naar erkenning, naar overgave, naar verzet tegen regelneverij, de stoerheid om ongegeneerd signalen van lichaam en geest te negeren. En de mateloosheid van simpel genot.

Een bescheiden schrijver

Zelfs als Van In het korps al verlaten heeft, houdt hij onmiskenbare handigheid. Dat doet hij in de tiendelige reeks die de NV Aspe, Aspes eigen boekenwinkel-annex uitgeverij die hij met zijn boezemvriend, cartoontekenaar Marec, had opgezet in 2018. De thriller zat toen in een dipje, Manteau maakte schoon schip met auteurs wier verkoopcijfers inzakten, Stan Lauryssens, wijlen Luc Deflo, Patrick De Bruyn, Lydia Verbeeck zaliger nagedachtenis, Bob Mendes, e.a. Aspe trof een distributieregeling met de uitgever, maar ging dus door met een op rust gestelde speurder.

Ik heb hier de eerste ‘episode’ voor me liggen — er zijn tot vandaag vier episodes verschenen (de laatste dateert van 2020). Ik denk niet dat het tiental ooit zal volgemaakt worden. Deflo had nog vier manuscripten liggen, die zijn uitgever trouw heeft uitgegeven na zijn dood in datzelfde jaar 2018. Aspes discipline ging nooit verder dan twee per jaar. We zijn nog maar twee, drie bladzijden ver als de onzekerheid al bovenkomt. Van In krijgt bezoek van een knappe jonge meid ‘in zijn doodse woning’, maar durft niet meer in de spiegel te kijken, ‘een gezicht doorgroefd met diepe rimpels, een keel waarvan de huid niet meer strak was te trekken, een bolle bierbuik’, kortom de Oude Man en de Schone. Maar wat hij wel heeft is ervaring: ‘Van In schonk het bier vakkundig in’ (sinds zijn overstap van Duvel naar Omer wil hij alleen dat laatste nog, zoals Pierre zelf het dronk). ‘De schuimkraag was perfect. De professionele manier waarop hij de Omer serveerde stond in schril contrast met de eerste indruk die hij had gewekt. Wie weet had de vriend die hem had aanbevolen dan toch gelijk en was Van In wel degelijk de meest competente speurder van het land’. Seeing is believing, het siert Aspe dat hij met zijn personage vergroeid en gegroeid is, tot hij geen narcistische spiegel meer nodig had.

En hij wist dat zijn tijd snel opbrandde. Toen hij Tamara Hanegraaf tegenkwam, vroeg hij haar na een week al ten huwelijk. Twee jaar was hem nog gegund. De holle loftuitingen die de politiek hem nu toezwaait schampen af op een man die uit het niets, uit een uitzichtloze sociale status een oeuvre heeft opgebouwd dat hem zelf overtrof. Pieter was vooral een goeie kameraad, een rustige drinker, een bescheiden schrijver. Maar in zijn bescheidenheid geweldig aansprekend werk leverde. Zonder dat er literaire prijzen of subsidies aan vasthingen. Om het met Frank Sinatra te zeggen: ‘I did it my way’. En die was menselijk en kwetsbaar. Vooral dat maakt Pieter Aspe tot een ijkpunt in de korte geschiedenis van de Vlaamse misdaadroman.

De boeken van Pieter Aspe zijn verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.

Omer

Aspe: 68 maar geen 68’er