In de filosofie is het ‘onmiddellijk realisme’ van Aristoteles de standaardoptie. Simpel gezegd: als wij een boom zien, dan kennen onze zintuigen die boom. Niet een mentale afspiegeling van die boom, maar die boom als object buiten de waarnemer. De visie van Aristoteles op het kennen van de boom valt samen met het algemeen gezond verstand waarmee een kind geboren wordt.

Verlaat de situatie!

Precies zo is er een standaardoptie om vanuit gezond verstand te beoordelen of gedrag wettelijk seksueel overschrijdend is. Bij een ongewenste situatie behoort het slachtoffer te zeggen: ‘Stop!’ Als de dader hierop niet stopt, moet het slachtoffer proberen de situatie te verlaten. Als de dader tracht om die ontsnapping te beletten, ontstaat er een worsteling. Het lawaai waarmee dit gepaard gaat trekt getuigen aan, of de worsteling laat sporen achter op het lichaam. De poging om de situatie te verlaten vergroot de kans dat kan worden vastgesteld dat het slachtoffer het écht niet wilde.

In een discussie beweerde een feminist hierover dat dit gezondverstand-standpunt de grensoverschrijdende situatie als veel te absoluut zou voorstellen — als te ‘zwart-wit’. Deze situaties zouden vele grijstinten kennen en oneindig complexer en genuanceerder zijn. De persoon deed de volgende uitspraak: ‘De mannen die dit doen zijn absoluut fout, die moeten echt worden aangepakt. Die verantwoordelijkheid om de situatie te verlaten, kun je daarom niet bij het slachtoffer neerleggen.’

Bezint eer ge begint

‘Maar wacht even’, klinkt dan de stem van het gezond verstand. Juist omdat dit soort situaties, wat intimiteiten betreft, zo complex en gelaagd zijn — juist daarom is #MeToo een gevaarlijk fenomeen. Men zou heel behoedzaam en zorgvuldig moeten zijn met wanneer je iemand beschuldigt. #MeToo is een te machtig wapen om onvoorzichtig te hanteren — de naam van een persoon wordt genoemd en de loopbaan van diegene is onmiddellijk ontwricht. Zo iemand is maatschappelijk verbannen nog voordat de nuances en subtiliteiten van de situatie in kaart zijn gebracht.

‘Trial by media’ heet dit laatste ook wel. Neem nu de Amerikaanse gematigd-conservatieve rechter Brett Kavanaugh — de Democraten toverden aantijgingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag uit de hoge hoed om zijn benoeming tot het Amerikaanse Hooggerechtshof te voorkomen. Natuurlijk troffen deze beschuldigingen hem en zijn gezin erg hard. Trump en het Republikeinse topkader doorzagen het spel en bleven achter Kavanaugh staan. Andere beschuldigingen bleken wél juist te zijn: Jeffrey Epstein droeg diverse jonge kandidates voor aan de talkshowgastheer Charlie Rose: beiden vielen uiteindelijk door de mand. Ook interessant is de hoogleraar arbeidsrecht aan de UvA die de bijnaam draagt ‘een acht voor een nacht’.

Weerbaar maken

Al met al rammelt het betoog van de feminist: dat betoog wil de subtiliteiten, nuances en complexiteiten van intieme situaties laten meetellen in het voordeel van het slachtoffer, wat zijn of haar verantwoordelijkheden afzwakt. Men zou vrouwen juist weerbaarder willen maken. In het voordeel van de beschuldigde dader, daar tellen deze subtiliteiten, nuances en complexiteiten plots niet meer — kennelijk is dan de onmiddellijke en onomkeerbare maatschappelijke veroordeling van het #MeToo-wapen legitiem.

Let wel: de feminist sprak van ‘zwart-wit’. Laten we eerst vaststellen dat een situatie complex kan zijn: een hand op de bovenarm wordt een hand op de schouder, opgevolgd door een hand onder het truitje. Dan volgt een hand in het slipje en tot slot gaat het slipje uit. Is er hier een nuance welke ongewenste intimiteit je nog kunt laten passeren? In het geval van een veroordeling — door de maatschappij, op sociale media of door het gerecht — is het héél zwart-wit. Als de beschuldiging wereldkundig is en vindbaar is in zoekmachines, is de beschuldigde maatschappelijk geruïneerd.

Van kwaad tot erger

Een hand op de schouder is betrekkelijk onschuldig — je kunt aan de lichaamstaal opmerken hoe iemand erop reageert. Een hand op de schouder heeft meestal niets te betekenen. Als iemand vervolgens een stukje van je wegschuift, trek dan je conclusies en laat het erbij.

Het onuitgesprokene blijft onuitgesproken: niemand lijdt gezichtsverlies en er is geen kwaad geschied. Dit schijnt ons toe als de Aristotelische standaardoptie, zoals we vanuit ons gezonde verstand zouden verwachten dat menselijke interactie verloopt.

Karl Popper over de abstracte samenleving

In zijn magnum opus De open samenleving en haar vijanden (1945) beschreef de filosoof Karl Popper in enkele bijzinnen de ‘abstracte samenleving’. Onbedoeld waren dit de meest profetische en vooruitziende zinnen in het boek.

In de nabije toekomst kan een totaal geatomiseerde tijd aanbreken waarin lijfelijke seks tussen twee mensen wordt gezien als iets dat hopeloos is achterhaald. Als vermoeiend, veel gedoe, onhygiënisch en te intiem. Seks zoals wij die kennen zal dan heel stiekem gaan — als iets van een subcultuur, een daad van verzet die wordt genoten in het heimelijke. Inmiddels is de trend dat jongeren in Nederland later beginnen met seks. Ook het aantal ervaringen met afgedwongen seksueel contact daalt.

Cherry 2000

De abstracte samenleving wordt ingeleid door het feministische (neo)puritanisme, dat mensen paranoïde maakt over lijfelijk contact. Cherry 2000 is een film uit 1987 die de eenentwintigste eeuw presenteert als een tijd waarin de juridisering van het leven een hoogtepunt bereikt. Bij ieder afspraakje moet in het bijzijn van een advocaat tevoren worden vastgelegd hoeveel een etentje mag kosten en welke seksuele handelingen zullen worden verricht. Speltheorie heeft de plaats van moraal ingenomen en de mensen zijn zó berekenend dat een liefdesleven zonder schriftelijk contract onmogelijk is.

Wat zowel Popper als Cherry 2000 aanvoelden is de trend van de westerse maatschappij om intiem menselijk contact steeds abstracter te maken: een ontwikkeling waarin #MeToo perfect past. Met die dreiging in het achterhoofd zullen velen denken: ‘laat maar, als het zo moet…’, met in de toekomst de seksrobot achter de hand als alternatief. Technologische ontwikkelingen vanuit Japan maken het mogelijk om bijna iedere fetisj uit te voeren. In Nederland bestaat de app Legal Fling, die met blockchaintechnologie seksuele instemming vastlegt.

Verdrag van Istanboel

Het feministische (neo)puritanisme begint ondertussen ook in de Nederlandse wetgeving aan een opmars. Meestal was het zo dat bij een rechtszaak de beschuldigende partij moest kunnen aantonen dat het seksuele contact was afgedwongen. Inmiddels is er het Verdrag van Istanboel waarop minister Ferd Grapperhaus (CDA) zich beroept. Er wordt aangestuurd op een verschuiving waarbij voortaan de beschuldigde moet kunnen aantonen dat het seksuele contact met wederzijdse instemming verliep.

Ooit merkte ondergetekende op dat een academica weliswaar héél islamitisch was, maar tegelijk zeer sexy gekleed ging. De educatieve context van het betoog rechtvaardigde het optekenen van die discrepantie. Dit leidde tot de beschuldiging door linksactivisten dat ondergetekende haar zou ‘begluren’ — daar werd hartelijk om gelachen. Een dame die zich publiekelijk zo kleedt wil evident worden opgemerkt — regressief links noemt dit kennelijk ‘begluren’.

Boerkaverbod

Zij willen zich zó graag tegenover mij positioneren dat ze desnoods alles ongedaan maken waarvoor ze ooit vochten — een vrijgevochten seksbeleving en het appreciëren van het lichaam — en weer preuts en puriteins worden. Spoedig zullen social justice warriors zich in lappen hullen uit piëteit met de nieuwkomers. Of wacht — dat is al gebeurd. Een video toonde Nederlandse vrouwen die uit solidariteit een boerka droegen op het strand als protest tegen het boerkaverbod — toen het erg heet werd trokken ze die toch maar uit…

We keren terug naar de aangevoerde argumentatie van de bovengenoemde feminist en nemen die opnieuw onder ogen. Als je de nuances van intieme situaties niet laat meetellen aan de kant van de beschuldigde, maar wél ten voordele rekent van de beschuldiger — en je eist ook niet van het slachtoffer dat hij of zij bij een ongewenste intimiteit de ruimte probeert te verlaten — dan verdwijnen alle belemmeringen om #MeToo-beschuldigingen als wapen te gebruiken.

In die toestand is zo’n beschuldiging een te machtig wapen. Er is dan het gevaar dat, wanneer iemand achteraf spijt heeft van een gedeelde intimiteit, deze persoon de gebeurtenis zal herduiden tot aanranding of verkrachting. Voortgestuwd door (neo)puriteinse lynchbendes en heksenjachten op sociale media zal de abstracte samenleving dan de einduitkomst zijn.

onmiddellijk realisme

Zonder grenzen zal #MeToo uitdraaien op een abstracte samenleving