Het belooft een geanimeerd politiek voorjaar te worden voor de EU. Vanaf 1 januari neemt Zweden het roterende EU-voorzitterschap over van Tsjechië, en dat vooruitzicht bezorgt nogal wat progressieve politici nu al klamme handjes. In oktober kwam er in Zweden een nieuwe centrumrechtse regering, mét gedoogsteun van de radicaal-rechtse Zweedse Democraten. Vooral op vlak van asiel en migratie zullen zij ook in Europa hun visie forser willen doordrukken.

Na acht jaar centrumlinks beleid raakten vier centrumrechtse partijen het midden oktober eens over de vorming van een minderheidsregering in Zweden. Die wordt in het zadel gehouden met de steun van de Zweden Democraten, de partij die met een score van 20 procent als grote winnaar uit de bus kwam tijdens de recente parlementsverkiezingen.

De Zweden Democraten traden finaal niet toe tot de regering, maar in ruil voor gedoogsteun zag de partij haar harde migratiestandpunten wel vertaald in het regeerakkoord. Bovendien moet ze ook nauw betrokken worden bij onderhandelingen over een aantal vooraf vastgelegde thema’s. Onder meer het energiebeleid en Europese zaken, geen detail nu Zweden ook zes maanden lang EU-voorzitter wordt. Rond deze specifieke thema’s zal radicaal-rechts dus evenveel in de pap te brokkelen hebben als de ‘vaste’ coalitiepartners.

Gespierde campagne

De Zweden Democraten hebben hun eclatante verkiezingsoverwinning grotendeels te danken aan een gespierde campagne rond het fors gestegen onveiligheidsgevoel in het Scandinavische land. Vooral het bendegeweld in en rondom een aantal Zweedse grote steden nam de voorbije jaren fors toe.

De partij legt nadrukkelijk de link met het bijzonder genereuze migratiebeleid waarvoor Zweden al jarenlang bekend stond. Dat vertaalde zich onder meer in de opvang van ruim 150.000 Syrische vluchtelingen, maar eind 2015 begon ook binnen de centrumlinkse regering het besef te dagen dat veel zwaarder moest worden ingezet op integratie.

Tegelijk werd het opengrenzenbeleid aangescherpt. Een politieke bocht van formaat, maar zowel het oplopend aantal conflicten tussen asielzoekers onderling als de toenemende criminaliteit effenden dit najaar het pad voor een klinkende verkiezingsoverwinning van de Zweden Democraten. Die vertaalde zich intussen in een nieuw regeerakkoord dat een duidelijke rechtse stempel draagt. Zweden zal voortaan veel minder vluchtelingen opvangen, de regels voor gezinshereniging worden aanzienlijk strenger en afgewezen asielzoekers zullen veel sneller het land worden uitgezet.

Derde landen

Uitgerekend op een moment dat het Europese asiel- en migratiebeleid in al haar voegen kraakt, mag Zweden nu zes maanden lang in de stuurcabine van de EU plaatsnemen. Als EU-voorzitter kan een lidstaat de Europese agenda stevig sturen.

Tijdens die zes maanden leidt het voorzitterschap niet enkel vergaderingen op elk niveau binnen de raad, het bereidt ook de zittingen van de Europese Raad voor. Daarnaast vertegenwoordigt het ook de raad in alle onderhandelingen met onder meer de Europese Commissie en het Europees Parlement. Het vooruitzicht dat een land met een veel striktere asielvisie nu aan de knoppen komt te zitten, zorgt in flink wat (West-)Europese hoofdsteden voor flink wat onrust. In landen zoals Polen, Hongarije en Italië daarentegen, die al veel langer voor een strengere en minder activistische aanpak pleiten, ruiken ze hun kans.

Het onlangs bekendgemaakte officiële beleidsprogramma van het Zweedse EU-voorzitterschap lijkt alvast te bevestigen dat de Zweden het roer stevig willen omgooien de komende zes maanden. Zo wil Stockholm eindelijk werk maken van de implementatie van het veelbesproken Europese migratiepact, dat al ruim twee jaar in een lade stof ligt te verzamelen. Daarnaast, zo klinkt het letterlijk in het beleidsdocument, vindt de nieuwe Zweedse regering dat er ook ‘actie vereist is voor een efficiënter asiel- en migratiesysteem binnen de EU én dat er ‘nood is aan een gecoördineerde samenwerking met derde landen.’

Actief terugkeerbeleid

Vooral die laatste passage zal hier en daar flink wat wenkbrauwen doen fronsen. Zowel de Europese Commissie als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg lieten zich de voorbije maanden herhaaldelijk zeer kritisch uit over de Britse én Deense plannen om asielzoekers over te brengen naar derde landen.

Intussen liet het Britse hooggerechtshof weten dat de plannen van de Britse regering om asielzoekers naar Rwanda over te brengen perfect legaal zijn. Ook Denemarken speelt met dit idee. Het is een denkpiste die terrein wint bij rechtse politici in almaar meer lidstaten, maar mensenrechtenactivisten en linkse politici gruwen ervan.

Ook het voornemen van de Zweedse regering om op Europees niveau nadrukkelijker in te zetten op een actief terugkeerbeleid, zal niet bepaald van aard zijn om de onrust in progressieve kringen te verminderen. Met andere woorden: als Zweden – daarin ongetwijfeld enthousiast gesteund door onder meer de Italiaanse, Hongaarse en Poolse regering – het Europese asiel- en migratiebeleid een andere richting wil uitsturen, dan krijgt het land daartoe nu een unieke kans.

onveiligheidsgevoel

Progressief Europa beducht voor Zweeds EU-voorzitterschap