Een belangrijke taak van de staat is het innen van belastingen en via dit systeem voor een rechtvaardige herverdeling zorgen. Als voormalig gewestelijk directeur van de Bijzondere Belastingdienst (BBI) weet Karel Anthonissen zeer veel over dit onderwerp. In een nieuwe Doorbraak podcast geeft Anthonissen een woordje uitleg over zijn recente boek, Achter de schermen van de BBI: memoires van een caractériel.

Achter de schermen van de BBI

‘Van wat ik weet staat 90 procent niet in het boek omdat ik als ambtenaar het beroepsgeheim moet respecteren’, zegt Anthonissen. ‘Het gaat over zaken waarbij wij betrokken waren, denk bijvoorbeeld maar aan Optima en de kasgeldvennootschappen.’ Toevallig zijn alle zaken die ik in mijn boek beschrijf op een correcte manier in de openbaarheid gebracht via de pers, rechtspraak of een parlementaire commissie.

‘Ik zou nog makkelijk tien andere hoofdstukken kunnen schrijven die ik niet mag schrijven.’ Het boek beschrijft dus slechts het topje van de ijsberg van wat achter de schermen van de BBI precies gebeurt.

Belastinginspecteur als droomjob?

Anthonissen zou jonge mensen vandaag de dag niet meteen aanraden om voor een job als belastinginspecteur te kiezen. ‘Er is nog maar weinig marge bij de fiscus.’ Vroeger was de belastingdienst georganiseerd zoals Justitie. Belastinginspecteurs konden zelf keuzes maken. De beslissingen vielen op lokaal niveau en de gewestelijke directeur zat daarboven als bemiddelaar. Het beleid van de voormalige minister van Financiën, Didier Reynders, heeft een einde gemaakt aan deze manier van werken. De beslissingen zijn nu gecentraliseerd en de beslissingsmacht ligt volledig in Brussel en niet langer lokaal.

‘De functie van gewestelijk directeur is in feite afgeschaft en vervangen door een nieuwe functie, die van adviseur-generaal.’ Dit wil zeggen dat men niet langer kan dirigeren maar enkel kan adviseren, zegt Anthonissen. De belastingdienst zit vast in een keurslijf, beslissingen worden top-down gemaakt en niet langer bottom-up.

Het menselijke gelaat

Door de centralisering is deels het menselijke gelaat van de belastingdienst verdwenen, vindt Anthonissen. ‘Natuurlijk is het wel zo dat centralisatie en decentralisatie een slinger cormen die heen en weer gaat, dat zie je ook in de politiek.’ Maar er valt nog weinig te onderhandelen met de belastinginspecteur, want het centrale bestuur maakt de beslissingen. Het bestuur in Brussel beslist wie er uitgekozen wordt om gecontroleerd te worden en daar valt maar weinig tegen in te brengen. De onverbiddelijke staat, daar ben ik altijd een tegenstander van geweest, zegt Anthonissen.

Het sociaal contract

Anthonissen beschrijft onze samenleving als een sociaal contract, waarin we rechten en plichten hebben. Belastingen zijn in die zin een gemeenschappelijke bijdrage aan het sociaal contract. Er zijn mensen die aan de verbintenissen van dit contract proberen te ontsnappen. ‘Om die reden is de functie van belastinginspecteur een nuttige functie, burgers worden op die manier terug tot de orde geroepen.’

Ondanks dit sociaal contract lijkt het wel alsof belastingontduiking en belastingontwijking een nationale sport zijn geworden. Volgens Anthonissen komt dat doordat de Belgische staat nooit veel instemming van de bevolking heeft gekregen. ‘Een deel van ons verzet tegen belastingen is ook historisch bepaald.’ Daarnaast zijn de tarieven te hoog terwijl er nog veel behoeften niet vervuld zijn. ‘We zitten niet aan de top van maximale belastingdruk maar over de top.’ Ons systeem is in principe rechtvaardig, maar het wordt slecht beheerd. Vooral de federale belastingen zijn veel te hoog. Het beste is om een linkse vlaktaks te combineren met een eerder rechts laag basisinkomen, om het in de politieke links-rechtstegenstelling te plaatsen. Tot slot is de controle en de handhaving van het systeem corrupt, betoogt Anthonissen.

België en andere landen

De statistieken tonen aan dat we wat betreft fraude en belastingontduiking bij de groep van zuidelijke landen behoren. Landen als Nederland, Zweden, Denemarken scoren opvallend beter. Wel is de kleine fraude en corruptie, bijvoorbeeld het omkopen van postbodes, gedaald, zegt Anthonissen. De fraude en corruptie zitten vooral op een hoger niveau. België kampt met een zeker probleem van klassenjustitie.

onverbiddelijke staat

Karel Anthonissen: ‘We zitten over de top van maximale belastingdruk’