Begin 2020 sloeg het coronavirus toe in de Chinese Volksrepubliek. Alle camera’s waren gericht op Wuhan, de stad waar de pandemie uitbrak. Nieuws over de detentie van de Oeigoeren, de Tibetaanse zelfbesturingswens, de protesten in Hong Kong en de staatsinmenging in de Chinese katholieke kerk werd door de media in quarantaine geplaatst en zal daar niet snel uitkomen.

Een nieuwe dynastie

Na het stuiten van de Japanse invasie tijdens de Tweede Wereldoorlog behoorde China tot de geallieerde overwinnaars. De euforische overwinningsroes was echter van korte duur, aangezien verschillende kampen die samen verzet hadden geboden tegen het Japanse bewind, nu lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. De inzet van het hieruit volgende conflict was de macht over het gehele Chinese vasteland. Uiteindelijk behaalde de Chinese Communistische Partij op 1 oktober 1949 de overwinning en verdreef de nationalistische troepen onder leiding van Chiang Kai-Shek naar het eiland Taiwan.

Het tijdperk van ‘keizer’ Mao Zedong en zijn ‘prinsen’ (waaronder ook Xi Zhongxun, de vader van huidig president Xi Jinping) brak aan. Hoewel zij de militaire controle over het Chinese vasteland hadden, waren er nog vele culturele en reactionaire elementen in het land die het niet geheel eens waren met de nieuwe ‘dynastie’.

Autonome regio’s

Met het ontstaan van de Chinese Volksrepubliek vielen verschillende etnische en culturele groeperingen onder het centrale bewind van het communistische partijcongres. Provincies waar de meerderheid van de bevolking uit niet-Han-Chinezen bestond, werden door het regime als autonome regio’s gecategoriseerd. De Mongoolse autonome regio was hiervan de eerste. In een dergelijke autonome regio krijgt de lokale bevolking tot op heden een lichte vorm van bestuurlijke autonomie en wordt de lokale cultuur in zekere mate gerespecteerd. Zo is het bijvoorbeeld verplicht om reclame te publiceren in de lokale streektaal.

Van 1966 tot 1976 brak in de Volksrepubliek China de Grote Proletarische Culturele Revolutie (afgekort Culturele Revolutie) uit. Met de oprichting van de Rode Garde (een groepering van marxistische jongeren) kon Mao Zedong zijn invloed verspreiden over regio’s waar gematigde leiders regeerden en zich sterke lokale culturen bevonden. Mao Zedong had omwille van foute beleidskeuzes, zoals de Grote Sprong Voorwaarts, een groot deel van zijn macht verloren. Door de jeugd te mobiliseren tegen de ‘vier ouden’ — ‘oude ideeën’, ‘oude cultuur’, ‘oude gewoontes’ en ‘oude rechten’ — kon hij zijn macht en aanzien opnieuw versterken.

Oost-Turkestaanse republiek

In het noordwestelijke deel van de Chinese Volksrepubliek bevindt zich de autonome regio van Xinjiang, vroeger ook gekend als Oost-Turkestan. De eerste Oost-Turkestaanse republiek dateert van 1933-34, de tweede van 1944-49. De Oost-Turkestaanse grondwet voorzag een islamitische staat met invoering van de sharia. De islamitische staat kwam in 1949 ten einde door de oprichting van de Chinese Volksrepubliek. Enkele jaren later werd het de tweede autonome regio van het land. De autonomie werd verzekerd dankzij de demografische meerderheid van de Oeigoeren. In dit gebied woonden rond 1949 namelijk zo’n 3 miljoen Oeigoeren en 220.000 Han-Chinezen.

De Sovjet-Unie wenste zijn invloed binnen de Volksrepubliek te versterken en zag mogelijkheden bij de Oeigoerse separatisten. De banden tussen de Chinese Volksrepubliek en de Sovjet-Unie liepen al sinds 1956 stroef omwille van onenigheden over de interpretatie en uitvoering van de marxistisch-leninistische ideologie. Hierdoor kwamen de separatisten in het vizier van Mao Zedong en zijn Rode Garde.

Antirevolutionaire Oeigoeren?

Tijdens de Culturele Revolutie werd de Oeigoerse cultuur als antirevolutionair gezien. Mao stuurde een groot deel van zijn Rode Garde naar Xinjiang om er moskeeën af te branden of om te vormen tot hoofdkwartieren voor de Communistische partij. Ook beelden, kunst, religieuze teksten en boeken in de Oeigoerse taal bleven niet gespaard. Alles wat reactionair was, moest verwijderd worden. Alsof het nooit had bestaan. De lokale economie werd ontmanteld en de rijkdom aan natuurlijke grondstoffen moest worden ingezet voor een industriële transformatie in de regio. Han-Chinezen, gelokt door de belofte van werk, een huis en een beter leven, verhuisden in groten getale naar Xinjiang. Hun aantal in de regio groeide exponentieel, tot maar liefst 7.5 miljoen Han-Chinezen tegenover 8.5 miljoen Oeigoeren in 2000.

Al deze elementen zetten druk op de ketel in Xinjiang, met radicalisering en aanslagen tot gevolg. Internationaal zijn enkele Oeigoerse groeperingen gekend als terroristische organisaties. De bekendste hiervan is de Islamitische Partij van Turkestan, die in 2002 door de Verenigde Naties als terreurgroep werd bestempeld. Tussen 1990 en 2001 pleegde ze 200 aanslagen met 162 doden en 440 gewonden tot gevolg. Toen de burgeroorlog in Syrië begon, trokken zo’n 4000 tot 5000 leden van de partij illegaal naar Syrië en Irak om daar de terreurorganisatie Islamitische Staat te ondersteunen. Een groot deel van deze groepering leeft nu nog steeds in de Syrische provincie Idlib, waar het Assad-regime recent een heroveringoffensief is begonnen.

Volksoorlog tegen terreur

Het conflict tussen de Chinese Volksrepubliek en de Oeigoeren kende een nieuw hoogtepunt in 2014, toen de Chinese president Xi Jinping voor de eerste en laatste keer Xinjiang bezocht. Op de laatste dag van zijn bezoek vielen twee Oeigoerse militanten passagiers in een treinstation aan met messen en explosieven. Dit luidde het begin in van de ‘Volksoorlog tegen Terreur’, waardoor het leven van de gewone Oeigoer voorgoed veranderde.

De allernieuwste veiligheidstechnologie wordt ingezet in Xinjiang. Een immens netwerk van camera’s en gezichtsherkenningstechnologie bepaalt het straatbeeld en de lokale bevolking moet verplicht biologische informatie afstaan. In overheidsinstellingen registreert men DNA, bloed, oogkleur, gezichtsbouw en stem in grote databanken die verbonden zijn met het beveiligingsnetwerk. Dit alles gebeurt onder het bewind van het nieuwe regionale partijhoofd, Chen Quanguo, wiens vorige job het was om de veiligheid in Tibet te garanderen. Zijn orders waren simpel: ‘Oppakken wie opgepakt moet worden.’ Elke agent moest vanaf dat moment minstens drie personen per maand oppakken.

‘Beroepsontwikkelingskampen’

Het regime arresteert Oeigoeren op basis van mogelijk extremistisch gedrag. Reizen of telefoneren naar islamitische landen is verdacht, net als het bezit van islamitische boeken. Met een lange baard of hijab rondlopen in het straatbeeld leidt gegarandeerd tot een arrestatie. Om te voorkomen dat ze Xinjiang ontvluchten, neemt de overheid preventief paspoorten af.

Wie gearresteerd wordt, komt terecht in heropvoedingskampen — door de Chinese staat ook wel ‘beroepsontwikkelingskampen’ genoemd. Wat er in deze kampen allemaal gebeurt, blijft een mysterie. De beelden die de Volksrepubliek zelf vrijgeeft, tonen Oeigoeren in klaslokalen. In deze klassen zouden ze het Mandarijns en de communistische geschiedenis leren en worden ‘gederadicaliseerd’. De kampen hebben een zeer duidelijk doel: de Oeigoeren ontwikkelen tot Chinese staatsburgers. In de herfst van 2019 kon een drone echter enkele andere beelden schetsen. De drone maakte vanuit de lucht foto’s van dicht op elkaar gepropte, geblinddoekte en geknevelde Oeigoeren met kaalgeschoren hoofden. Deze beelden zorgden ervoor dat de situatie in Xinjiang het brede publiek bereikte.

Neem zelf maar eens een kijkje

Na het lekken van de dronefoto’s startte het regime een campagne op om de provincie Xinjiang te promoten als culturele en toeristische trekpleister voor al wie graag op reis wil naar China. Bezoekers maken er kennis met lokale gerechten, klederdracht, dansen, erfgoed en de oude zijderoute. Grote delen van het grondgebied blijken echter afgesloten voor bezoekers en de lokale politie is niet weg te denken uit het straatbeeld. Ook toeristen die de provincie wensen te bezoeken, moeten hun biomedische data afstaan, zodat de veiligheidssystemen ze kunnen herkennen. Aangezien de regio meer dan de helft van zijn bruto binnenlands product spendeert aan veiligheid, wil men dat uiteraard ten volle benutten.

Vrijheidsstrijders of terroristen?

Zijn de Oeigoeren nu vrijheidsstrijders of terroristen? Dat blijft het eeuwige vraagstuk. Een ding is zeker: wanneer men de wens tot autonomie van een culturele groep negeert, zal men ooit radicalisme oogsten. Ook de Vlaamse beweging heeft haar zwarte hoofdstukken gekend in het streven naar zelfbestuur. VOS Vlaamse Vredesvereniging zal altijd op de bres blijven staan om het recht op zelfbeschikking van volkeren te verdedigen. Al moeten we dit zelfbestuur wel op vreedzame wijze bereiken.

Oost-Turkestan

Wanneer mogen de Oeigoeren uit quarantaine?