De verkiezing van Jair Bolsonaro in Brazilië kwam voor velen onverwacht. Om de omwenteling van een jarenlang links bestuur door de Arbeiderspartij (PT) van o.a. Dilma Roussef en Lula da Silva te kaderen, had Doorbraak een interview met Eduardo Platon (Freddy De Kerpel was helaas niet langer beschikbaar).

Eduardo is een Braziliaans burger, maar met globale connecties. De voorbije zeventien jaar reisde, woonde en werkte hij in het buitenland. Hij heeft een masterdiploma in Business and Finance, en ééntje in politieke filosofie (beide behaald in de VS). Eduardo verdeelt zijn tijd over de private sector, overheidsagentschappen, politieke partijen en NGOs, waardoor hij een perspectief kan bieden uit verschillende invalshoeken. Eduardo beschouwt zichzelf als een culturele conservatief en een economische liberaal.

Dit is het laatste deel van dit uitgebreide interview over de politieke situatie in Brazilië.

Operatie Car Wash

Dertig jaar lang stemden Brazilianen voor linkse partijen die een sociaal vangnet beloofden. Waarom duurde het dertig jaar eer de kiezers van kamp veranderden? En waarom tijdens deze verkiezing?

De politieke situatie en de sociale onvrede moesten tot een punt komen waar de enige mogelijke oplossing verandering was. Een punt waar meer van hetzelfde ondraaglijk werd.

Onze politieke leiders waren zó corrupt geworden. President Lula is opgesloten, niet uit politieke vervolging, zoals de Braziliaanse en internationale media misschien beweren. Hij is veroordeeld voor corruptie, op basis van bewijzen. En het gaat niet enkel om Lula zelf. Alle mensen om hem heen zitten in de gevangenis of staan op het punt naar de gevangenis te gaan.

Corruptie in Brazilië was zo groot geworden. Operatie Car Wash [de codenaam voor het anticorruptie-onderzoek, nvdr] is het grootste corruptieschandaal eender waar ter wereld. De mensen verliezen hun baan, hebben geen toegang tot publieke diensten, maar vertrouwden wel keer op keer dezelfde partijen en politici. Het was op een punt gekomen waar de mensen verandering wilden. Waar mensen niet langer op dezelfde politici wilden stemmen, op dezelfde politieke leiders. Mensen wilden niet langer dezelfde ideologie die ons in deze positie heeft gehouden. Uiteindelijk hebben de linkse partijen gelogen en geen oplossingen geboden voor de problemen van Brazilië.

Mensen willen niet afhangen van piepkleine bijdragen van de overheid. Ze willen dat de overheid opzij stapt en het land laat gedijen. Dat is de grote verandering in de gedachtegang van de mensen nu. Wat wil de gemiddelde burger? Echte vrijheid om zichzelf te ontplooien als burger en professional. Onze nieuwe minister [van Economie, nvdr], Paulo Guedes, een liberaal met een doctoraat in de economie van de Universiteit van Chicago, werkt daaraan.

Wat de bevolking wil

Zijn mensen echt van gedachten veranderd over wat zij willen van de overheid? Of behouden ze hun verwachtingen, maar zijn ze het vertrouwen in de ‘oude garde’ kwijt om aan die verwachtingen te voldoen?

Dat is een goed punt. Ik denk dat het een combinatie van de twee is. Mensen zijn het vertrouwen kwijt. Ze willen iets anders, ze zoeken iets anders. En dat ‘iets anders’ wordt nu voorgesteld op een heel vertrouwenwekkende, open, transparante manier.

Bolsonaro daagt de narratief uit, verandert wat nieuwskanalen al dertig jaar vertellen. Die nieuwskanalen hebben de mensen altijd verteld wat het verhaal is. Hij vertelt het verhaal zoals het is, hij verzint niets om het te verkopen. Er ligt een laag van manipulatie over alle medianetwerken: zij vertellen wat ze willen vertellen, ze vertellen niet de feiten. Mensen waren daar heel boos over.

Traditionele en sociale media

Bolsonaro laat de media links liggen. Hij is uiterst goed in sociale media, in WhatsApp. Ik wil toch wat tegengas geven op je bewering dat hij het verhaal vertelt zoals het is. Hij vertelt het verhaal zoals hij het ziet, ongetwijfeld, en laten we aannemen dat hij oprecht is. Maar er is geen controle, geen balans, doordat hij rechtstreeks met de kiezers communiceert.

Ik vind dat geen probleem. Hij gebruikt zowel sociale als traditionele media. Hij besteedt meer aandacht aan de nieuwe media. Hij weet dat diegenen die de oude media bezitten de status quo in stand willen houden. En uiteraard willen ze de contracten behouden die ze met de Braziliaanse overheid hebben. Deze mensen verdienen een half miljard dollar per jaar om te vertellen wat de centrale overheid wil dat ze vertellen. Daar werden veel mensen boos van.

Ik denk dat hij een meer gebalanceerde manier zal vinden tussen sociale en traditionele media. En meer balans in zijn communicatiestijl. We zien nu al dat de medianetwerken zich aan het aanpassen zijn; ze beseffen dat ze niet gewoon het verhaal kunnen vertellen zoals zij het willen, maar dat ze moeten vertellen dat de Braziliaanse bevolking wil.[DM2] Ik denk dat de kanalen zich zullen aanpassen, en ik zie niet in waarom Bolsonaro dan niet met hen zou praten. Ik denk dat ze wel moeten veranderen, of ze gaan failliet. En ik denk dat hij hen dan weer zal gebruiken.

Multilaterale betrekkingen

Laten we het eens over het milieu hebben. Brazilië heeft een enorme biodiversiteit, vele soorten fauna en flora. Bolsonaro dreigde ermee zich uit het Parijsakkoord terug te trekken – al heeft hij intussen aangekondigd dat hij aan boord blijft – wat moeilijk te rijmen valt met zijn uitlatingen dat hij niet enkel gelooft dat klimaatverandering echt is, maar een catastrofe zal zijn.

Ik denk dat hij vooral probeerde de positionering van Brazilië in multilaterale organisaties te heronderhandelen.

Ik zie het niet gebeuren dat hij Brazilië’s positie met betrekking tot klimaatverandering drastisch zal wijzigen. Hij zal Brazilië waarschijnlijk niet snel uit het Parijsakkoord terugtrekken. Maar hij zal misschien wel wat druk willen zetten, hij zal niet voor de volle 100% akkoord zijn met al wat daar gebeurt. Hij zal misschien een aantal onderwerpen naar voren brengen die meer in lijn zijn met onze prioriteiten. Volgens mij moet Brazilië leiden op dit onderwerp, gezien het belang dat we er bij hebben.

Dus volgens jou was het vooral een politieke pose om een betere onderhandelingspositie te verwerven?

Ten dele, ja.

Volgens mij zal hij willen controleren of de akkoorden die Brazilië getekend heeft wel degelijk in het voordeel van Brazilië zijn. Ik denk niet dat hij het soort man is die zich zonder reden zou terugtrekken. Hij zal analyseren wat de afwegingen zijn, de voordelen en nadelen. En uiteindelijk zal hij misschien zeggen, weet je wat, we gaan momenteel niets doen, laat maar zoals het is.

Inheemse volkeren en de natuur

Bolsonaro kreeg veel steun van bos- en mijnbouwbedrijven, vooral omdat hij zei dat hij de wet zou inperken die het land van inheemse volkeren beschermt. Hoe rijmt dat met het beschermen van de biodiversiteit en het milieu?

We moeten een manier vinden om de natuur en de menselijke maatschappij te integreren. We kunnen niet kiezen tussen natuurbescherming en economische ontwikkeling, we moeten beide doen. We moeten de natuur beschermen, de biodiversiteit, de natuurlijke rijkdommen, water, dieren, inheemse tradities en erfgoed, alles. Maar we moeten ook een manier vinden om ons potentieel te ontwikkelen. We moeten een evenwicht vinden, en dat wordt erg moeilijk.

De inheemse bevolking verdient het absoluut om haar land beschermd te zien. Maar ze verdienen een goede levensstijl ook. Vaak trekken ze van de reservaten naar de steden omdat ze niet genoeg inkomen en jobs vinden. Ze leven in armoede. Soms sluiten ze de federale autostrades om geld af te dwingen. Ze hebben geen bron van inkomsten. We moeten nadenken over hoe we hen bij de Braziliaanse maatschappij kunnen betrekken.

Natuur en leven in balans

Het is gewoon niet realistisch om het Amazonewoud af te sluiten, om niemand binnen of buiten te laten. Veel mensen gaan daar heen, internationale bezoekers, Brazilianen. We moeten een manier vinden om deze regio’s op een geïntegreerde en duurzame manier te ontwikkelen. Dat is een uitdaging voor de president.

Natuurlijk moeten we land van inheemse volkeren beschermen, maar ze moeten ook kunnen leven. Het leven draait niet enkel om de natuur, deze mensen hebben het hele pakket nodig. Zij moeten Braziliaanse burgers zijn, niet leven als iemand uit de 16e of 17e eeuw. Die tijd is voorbij, dit is de 21e eeuw. We moeten hen de middelen geven om zichzelf te ontplooien. Je mag hen vooral niet beschouwen als kinderen! We moeten hen de middelen geven, de cultuur. Help hen het beste te halen uit hun cultuur, uit de natuur, hun land, hun identiteit. Voor mij is dat de beste manier.

De middelman

Dus volgens jou moet hun land wél beschermd worden? Want Bolsonaro stelt voor om dat niet langer te doen. Is het niet mogelijk om hen onderwijs en jobs te geven — bijvoorbeeld in ecotoerisme — zonder die bescherming af te schaffen?

Het probleem is dat als er goud, of diamanten, of olie, of eender wat waardevol wordt gevonden, de politici het gebied direct als beschermd laten verklaren.

Hoe is dat in het voordeel van de politici en de bedrijven?

Wanneer politici land als ‘inheems’ aanmerken, zijn zij degenen die de controle uitoefenen en toegang kunnen verlenen. Elke deal, al wat er gebeurt in die gebieden, moet langs hen gaan. Zij willen de tussenpersoon zijn.

Het doel om inheemse volkeren te beschermen is een nobel doel, maar dat is niet waarvoor politici de wet gebruiken. Zij willen er een soort publieke onderneming van maken. Want vanaf dan moet je door het overheidssysteem om eender wat te doen. Je creëert een publiek monopolie. Je moet toestemming vragen, formulieren invullen, aanvragen doen. Het is een grote bureaucratische mallemolen.

Cui bono?

En het zijn niet de inheemse volkeren die er hun voordeel mee doen! Meestal krijgen zij helemaal niets. Zij zijn niet de echte eigenaren van het land. De welvaart, de natuurlijke rijkdommen, de bezittingen, niets van dat alles gaat naar hen. Wanneer internationale ondernemingen naar hier komen, denk je dat zij onderhandelen met de inheemse bevolking? Of onderhandelen zij met de gouverneurs, met corrupte politici? Zij onderhandelen met de politieke spelers, en de inheemse bevolking krijgt wat wisselgeld.

Conservatief eiland?

Een laatste vraag dan. Brazilië heeft nu een conservatieve regering, eerder een uitzondering in Zuid en Centraal Amerika. Zie je potentiële spanningen met de buurlanden?

Brazilië is internationaal heel passief geweest. Het land kan de wereldpolitiek mee vorm geven, een leiderspositie vervullen. Als we het hebben over het Amazonewoud, over biodiversiteit, waterbeheer, hernieuwbare energie, agribusiness, start-ups, financiële technologie, sociaal ondernemerschap, nieuwe media, creatieve economie: daar kunnen we een voortrekker zijn. Brazilië is een laboratorium voor de toekomst.

We zijn geen bedreiging, en ook geen obstakel voor de visie van een vrije wereld.

Met een conservatieve regering in Zuid Amerika, een conservatieve regering in Noord Amerika, conservatieve regeringen in Europa, zullen sommige tradities en geloofsovertuigingen terug meer aandacht krijgen. Sommige goede dingen die we hebben verloren doorheen de jaren worden terug onder de aandacht gebracht, worden herontdekt.

Gedeeld belang, gedeelde welvaart

Uiteindelijk willen mensen veilige en stabiele levens leiden, families hebben. Sommigen willen misschien geen kinderen, maar we willen allemaal deel uitmaken van een grotere familie, een gemeenschap, je vrienden en collega’s. Die nood om ergens toe te behoren moeten we herontdekken. En door onze gedeelde belangen zullen we gedeelde welvaart opbouwen.

Het gezin is daar de kleinste eenheid van. Mensen willen ergens toe behoren. Conservatieve regeringen kunnen daar toe bijdragen, kunnen goede dingen terugbrengen. Het punt is niet dat we het wiel van vooruitgang willen terugdraaien, daar gaat het niet om. Laat het wiel van vooruitgang draaien, maar laten we de goede dingen behouden. Dingen die we over de jaren heen hebben opgebouwd, zoals wederzijds respect.

Mensen zouden zich omarmd en veilig moeten voelen als ze iets zeggen. In sommige gemeenschappen is het gesprek zo schurend geworden, zo libertair: doe maar wat je wilt, wanneer je het wilt. In je eigen huis kan dat, maar als je naar je buurman gaat, heb je een verantwoordelijkheid om je anders te gedragen. Als je een familie hebt, begin je daar op te letten. We hebben nood aan een gemeenschap waar iedereen iets kan bijdragen en ook iets kan uithalen. De conservatieve beweging wil niet terugkeren in de tijd, maar we zijn een aantal dingen kwijtgeraakt. Daarom denk ik dat er in Brazilië een conservatieve partij zal ontstaan in de nabije toekomst.

Operatie Car Wash

Bolsonaro: conservatief en ecologisch