Een mars op Madrid: ik had daar vorig najaar al eens voor gepleit in de Catalaanse krant El Punt Avui en op Doorbraak. Het idee circuleerde al langer. Maat het botste op veel weerstand aan de basis. De aversie voor Madrid is groot in Catalonië. Vele indepes vreesden voor agressieve tegenbetogingen, en voor hun eigen veiligheid. En zou zo een betoging niet kunnen gezien worden als een symbolische aanvaarding van Madrid als hoofdstad van het hele land? Anderzijds raakt het actierepertoire van de separatisten stilaan uitgeput. De massale betogingen in Barcelona botsen op een gewenningseffect. Honderdduizend betogers of meer in Barcelona? Het is een fait divers geworden voor de internationale pers. Dat was ook de reden waarom ik vond dat men het maar eens in Madrid moest proberen.

Madrid met estelada

Toen het er dan toch van kwam was ik een beetje moreel verplicht om zelf deel te nemen. Maar ik was ook wel nieuwsgierig om met eigen ogen te zien hoe de hoofdstad van het imperium zou reageren op die separatistische ‘provocatie’. In werkelijkheid was de reactie eerder onverschillig dan agressief. Ik had verwacht dat de Catalanen spitsroeden zouden moeten lopen tussen massa’s Spaanse vlaggen aan de gevels. Dat men de betoging zou proberen te overstemmen door het Spaanse volkslied door de boxen te laten dreunen (zoals een paar plaatsten was gebeurd tijdens de grote betoging in Brussel).

Dit gebeurde allemaal niet. Het had misschien ook met de locatie te maken: de statige laan tussen de Neptunus- en de Cibeles-fontein, naast het Prado: niet bepaald een volkswijk. Het parcours was extreem kort, nog geen halve kilometer. Er was geen echte optocht door de straten van Madrid. Een veeleer statische ‘acto’ is hier het klassieke scenario voor politieke massamanifestaties. Maar ook na het gebeuren, toen de esteladas uitwaaieren over de omliggende straten, was er weinig te merken van agressie. Hoogstens waren er af en toe sarcastische opmerkingen. ‘s avonds in het centrum van Madrid rondlopen met Catalaanse symbolen, het is niet per se schadelijk voor de gezondheid, heb ik proefondervindelijk kunnen vaststellen.

Catalanen nemen afscheid

Je kunt de manifestatie van zaterdag door twee lenzen bekijken: een Catalaanse en een Spaanse. Het was vooreerst een klassieke indepe-betoging op verplaatsing. Het woud van estaladas, de evergreen slogans en liedjes, de originele gimmicks, de gemoedelijke sfeer: je kon je bij momenten gemakkelijk in Barcelona wanen. Er was wel één nieuwe separatistische slogan, speciaal voor de gelegenheid : ‘Hemos venidos para despedirnos’ (Wij zijn gekomen om afscheid te nemen).

Maar als je het gebeuren door een Spaanse lens bekeek, zag je iets anders. De betoging was veel ‘Spaanser’ dan de klassieke Catalaanse betogingen. Er waren ook heel wat linkse actiegroepen in Madrid die hadden opgeroepen om te manifesteren. Je zag vlaggen van Baskenland, Valencia, de Canarische eilanden, ja zelfs van Castiliaanse separatisten. Er waren heel wat vlaggen van de Tweede Republiek (rood-geel-paars). Dit was misschien wel de grootste uitgesproken republikeinse manifestatie in de hoofdstad sinds de transitie van 1978.

Republikeins Spanje en Catalonië

Even leek het zelfs op een wedstrijd ‘wie heeft de grootste vlag?’. Er werden twee reusachtige Catalaanse vlaggen over de massa geschoven, en vervolgens een republikeinse (ik denk dat de republikeinse vlag gewonnen heeft). Maar interessant: toen het gigantische rood-geel-paarse dundoek over de massa gleed hoorde ik een paar Catalanen, half grappend, zeggen: ‘die Spaanse vlag raak ik niet aan’.

De republikeinse kleuren zijn nooit populair geweest in Catalonië. Maar de anekdote illustreert ook mooi de latente spanning in de manifestatie van zaterdag. De Catalaanse separatisten waren gekomen om afscheid te nemen. Maar tegelijkertijd werden ze enthousiast omarmd door de republikeinse Spaanse linkerzijde. Geen wonder, want de Catalanen bevrijden die Spaanse republikeinen uit de marginaliteit.

De Catalaanse crisis en de Spaanse repressie geven opnieuw zuurstof aan de radicaaldemocratische oppositie tegen het ‘regime van ‘78’. Catalonië levert nu immers het bewijs van wat de republikeinen altijd hebben gezegd: dat er in Spanje nooit een echte radicale breuk is geweest met de dictatuur. Er was ook en vooral continuïteit. Juan Carlos mocht staatshoofd blijven, omdat Franco hem had aangeduid als opvolger.

Figurant in een politiek spel

Dit werd op de manifestatie van zaterdag het meest radicaal verwoord door Óscar Reina, de woordvoerder van het ‘Sindicato Andaluz de Trabajadores’. Reina weet waarover hij spreekt, want hij werd in het verleden al verschillende keren aangehouden wegens zijn anti-monarchisme. Eind vorig jaar nog omdat hij in een tweet koning Felipe ‘un miserable’ had genoemd. Ik vond het een van de betere toespraken. Maar mijn vrienden uit Barcelona voelden er zich wat ongemakkelijk bij. Ze vonden hem te ‘populistisch’.

Dit weerspiegelt een breder onbehagen bij de Catalaanse separatisten. Ze voelen zich figurant in een politiek conflict dat eigenlijk het hunne niet meer is. En overigens is het nog maar zeer de vraag of een zeer hypothetische Spaanse ‘Derde Republiek’ zich zomaar zou neerleggen bij de Catalaanse ‘Eerste Republiek’.

Tussen Vox en links

Alleen, of de Catalaanse indepes dat nu graag hebben of niet, ze blijven wel een cruciale rol spelen in het land waar ze mentaal al lang afscheid van hebben genomen. Ze schudden het Spaanse politieke systeem grondig door elkaar. Ze wakkeren de linkse systeemoppositie aan, zoals zaterdag overduidelijk bleek. Maar ze liggen even goed aan de basis van de spectaculaire opkomst van het uiterst-rechtse Vox.

Volgens de opiniepeilingen is het goed mogelijk dat noch het linkse noch het rechtse blok een zetelmeerderheid heeft na de verkiezingen van 28 april. Dan staan de Catalaanse separatisten alweer voor de verscheurende keuze tussen het blokkeren van het systeem, of het toch nog maar eens proberen met premier Pedro Sánchez als minste kwaad.

L’estaca x2

Om nog op tijd op het zangfeest te geraken moest ik zondagmorgen ontiegelijk vroeg het vliegtuig nemen. Maar ik was niet de enige die zo gek was. Op de luchthaven van Madrid liep ik Mark Demesmaeker tegen het lijf. Hij maakte net als ik de bruuske overgang van het Catalaanse naar het Vlaamse nationalisme, van Madrid naar Antwerpen. Zo hebben wij allebei in minder dan 24 uur tijd twee keer het antifascistische lijflied ‘L’estaca’ mogen beluisteren op een ietwat ongewone locatie: het hart van het neo-franquisme, en… het Vlaams Nationaal Zangfeest.

Óscar Reina

Tussen extreem rechts en republikeins