De Europese ‘Green Deal’ doet mij denken aan mijn minst geliefde klastitularis van de middelbare school. Toen hij op 1 september het lokaal betrad en ik bij zijn aanblik onmiddellijk werd verteerd door heimwee, zei hij na een krampachtig geregisseerde kennismakingsronde waarin we het over onze hobby’s moesten hebben: ‘Laten we een paar afspraken maken voor het komende schooljaar.’ Vervolgens legde hij eenzijdig op wat we moesten en niet mochten doen. Er was geen sprake van een afspraak of een ‘deal’. Woorden drukken niet altijd de werkelijkheid uit. Soms is het juist de bedoeling haar te vervangen.

Mooie woorden

Maar de ‘Green Deal’ dus. De Europese Commissie is er trots op: ‘De klimaatverandering en de aantasting van het Milieu vormen een bedreiging voor de toekomst van Europa en de wereld. Ons antwoord daarop is de Europese Green Deal, die de EU omvormt tot een moderne, grondstoffenefficiënte en concurrerende economie: een netto-uitstoot van broeikasgassen van nul tegen 2050, economische groei zonder uitputting van grondstoffen, geen mens en geen regio die aan zijn lot wordt overgelaten.’

Mooie woorden, ronkende volzinnen. Het zou een mission statement van een bedrijf in deegwaren kunnen zijn. Of van een universiteit. Gepolijste taal op schrift gesteld door een professional van het woord. Zwierig en glad.

Volksvijand

Minder belangrijk misschien, maar toch: klopt het wel, wat er staat? Het laatste zinsdeel bijvoorbeeld. Wordt werkelijk niets of niemand aan zijn lot overgelaten? Landen en regio’s zien zich op bevel van Europa beperkt in hun beleidsruimte. Welke de nationale verkiezingsuitslag ook is. Want veel ‘moet van Europa’. Wie een huis wil, kan het niet langer bouwen. En wie het kan bouwen, moet met veel dwingende overheidsmaatregelen rekening houden. De koe wordt volksvijand nummer één; gelukkig zijn er weer wolven. Boeren verdienen niet langer hun brood, eigen schuld, ze hebben zich niet aan de nieuwe werkelijkheid weten aan te passen, weten ambtenaren.

‘Geen mens en geen regio wordt aan zijn lot overgelaten.’ Hoe Barmhartige Samaritaanachtig het zinnetje ook klinkt, toch schuilt er pijnlijke laatdunkendheid in. Mensen zullen hulp krijgen, dat wel. Maar ze verliezen hun autonomie. Het beleid kunnen ze niet helpen bepalen. De Green deal staat vast, is het resultaat van een politiek onderhandelingsproces in een getrapte democratie die ver van de mensen staat. Misschien voelt een gespecialiseerde journalist zich bij de ‘deal’ betrokken, mogelijk een klimaatwetenschapper. Een doodgewone burger alvast nauwelijks of niet.

Onbeheersbaar

Persoonlijk ben ik een groot voorstander van de Europese Unie als dusdanig. De invloed van ons continent neemt af. Economisch, politiek, militair, cultureel kunnen we samen veel meer dan alleen. En toch hangt rond de EU een sfeer van onbehagen en vervreemding. Meer dan vroeger, toen vooral het bureaucratisch apparaat het moest ontgelden. Daartegenover stonden het vrij verkeer en de euro. Dingen waar mensen naar uitkeken en, als ze dat niet deden, die hen meer vreugde verschaften dan verdriet. Zo had ik een collega die tegen de euro was omdat hij jongleren met vreemde bankbiljetten als een onlosmakelijk deel van zijn vakantiegevoel beschouwde. Maar hij paste zich aan en betaalde algauw vrolijk in euro. Met zijn kredietkaart.

Vandaag is de sfeer omgeslagen. Mensen verwachten van Europa iets anders dan wat het op dit moment te bieden heeft. Ze willen een geloofwaardige aanpak van migratie. Maar die blijkt onbeheersbaar. De moeizaam genomen maatregelen kunnen niet worden afgedwongen. Europa als geopolitieke factor? Onbestaande. Zelfs bij conflicten op het eigen continent staan we machteloos zonder de Verenigde Staten.

In de beperking van onze autonomie toont de EU zich bijzonder bedreven.

Alleen tegenover eigen burgers en kleinere lidstaten slaagt de Europese Unie erin een vuist te maken en dwingende maatregelen op te leggen met financiële sancties als stok achter de deur. Anders gezegd: als we de EU nodig hebben, blijkt ze niet te werken. Maar in de beperking van onze vrijheid en autonomie, wat slechts weinigen verlangen, toont ze zich, steunend op een wirwar van rapporten en expertises, bijzonder bedreven.

Een blinde vlek

Ben ik tegen de ‘Green Deal’? Tegen het woord wel. Het is een zoveelste verwijzing naar de ‘New Deal’ van Franklin Delano Roosevelt, weinig origineel dus, en bovendien is het geen deal die mensen zelf echt willen maar een norm die een bepaald gedrag oplegt. Wat niet wegneemt dat een aanpassing aan het zich langzaam wijzigende klimaat een goede zaak is.

Hoe vlug alles moet gaan en welke beleidsruimte er voor de lidstaten overblijft, is wat anders. Daarover is meer overleg nodig. Dat dit onvoldoende gebeurde, ligt aan de politici in de lidstaten die te lang niet beseften dat het echte beleid in Europa wordt gemaakt. Wetgevend. Maar ook op juridisch vlak, waar het Hof van Justitie van de Europese Unie zijn macht geleidelijk uitbreidde met maar weinig weerstand van nationale rechtscolleges, het Duitse Bundesverfassungsgericht niet te na gesproken. Het verwondert me altijd dat daarover nauwelijks wordt geschreven. Een blinde vlek in de pers.

Competent

Klimaatactivisten en journalisten van kwaliteitskranten, in ons land niet altijd helder van elkaar te onderscheiden, zullen ondertussen de absolute noodzaak van de ‘Green Deal’ blijven beklemtonen. Die zou in hun ogen strenger moeten zijn en verder moeten gaan dan nu het geval is. Alle begrip voor dat standpunt. Toch kun je dit dossier niet los zien van de vele andere waarin de Europese Unie niet aan de verwachtingen van haar burgers beantwoordt. Ook tonnen dossierkennis en deskundigheid maken de huidige vertrouwensbreuk niet goed. Beleid is niet enkel een kwestie van expertise.

Het is immers best mogelijk bijzonder competent te zijn en tegelijk volslagen onbetrouwbaar. We kennen allemaal wel zo’n paar mensen in onze ruimere kennissenkring.

overheidsmaatregelen

Kunnen we de Europese Unie vertrouwen?