Vorige week daalden de prijzen voor electriciteit en olie onder de nul euro. Dit wil zeggen dat de leverancier moet bijbetalen om zijn producten kwijt te geraken. Het toont aan hoe ernstig de huidige recessie is. Al enkele jaren kennen we negatieve rendementen op overheidsobligaties tot tien jaar.

Voor een niet-econoom is dit allemaal moeilijk begrijpelijk. Als we iets ‘verkopen’, dan krijgen we er toch geld voor? En als men het niet wilt betalen, dan houden we toch gewoon ons product! Als zulke tendensen zich doorzetten, mogen we vrezen voor deflatie. Dat is het omgekeerde van inflatie, en veel erger. Doordat de prijzen dalen, stellen de mensen hun aankopen uit. Zo komt de economie in een negatieve spiraal terecht. Zover zijn we gelukkig niet. Het is ook daarom dat de centrale banken massa’s liquiditeiten in de markt hebben gegooid.

Rentevoeten

De rentevoeten op sommige overheidsobligaties zijn negatief door de monetaire politiek van de Europese Centrale Bank. Met de ‘kwantitatieve versoepeling‘ koopt ze massaal obligaties. Daardoor stijgt de koers van die obligaties, maar de rendementen dalen dan ook. Daarbij komt dat vele institutionele beleggers naar kwaliteit zoeken. Zij zijn blijkbaar zelfs bereid om te betalen om hun geld een tijdje te parkeren. We merken ook op dat als de Europese banken hun overtollige liquiditeiten bij de ECB parkeren, ze daar al geruime tijd voor betalen via een negatieve rente. De ECB wil zo dat de banken het gebruiken voor kredietverlening.

Elektriciteit

Het kan verkeren. Anderhalf jaar geleden was men nog bevreesd voor een tekort aan elektriciteit in België, en daaraan gekoppeld een mogelijke ‘blackout’. Maar de vraag naar elektriciteit is sterk gedaald. Door de ‘lockdown’ is de economische activiteit sinds half maart met een derde teruggevallen. De winter is voorbij, en sinds half maart hebben we veel zon. Het stroomverbruik zou volgens Elia 15 tot 20% lager liggen.

Aan de andere kant blijft het aanbod heel hoog. De meeste kernreactoren van Doel en Tihange draaien op volle toeren. Men heeft al windparken in de Noordzee moeten sluiten. De producenten betalen nu om elektriciteit te leveren omdat er geen opslagruimte is! De particulier zal er wel iets van merken als dit blijft duren, maar niet zo veel. In de tarieven zitten allerlei verborgen addertjes: taks groene stroom; contributie voor distributie; 21% BTW, enzovoort.

Olie

Tijdens de coronacrisis was de olieprijs al meer dan gehalveerd sinds eind 2019. De prijzenoorlog tussen Rusland en Saudi-Arabië droeg er ook toe bij. Een overeenkomst binnen OPEC — inclusief Rusland — half april om de productie per dag met 10 miljoen vaten te reduceren (op een totaal van 100 miljoen vaten per dag) bracht niet veel aarde aan de dijk. Om effect te hebben moest ze zelfs met 30 miljoen vaten per dag dalen omdat de vraag zoveel gedaald is door het ineenstuiken van de economie.

Zelfs de Verenigde Staten zijn de beperking niet ongenegen: ze zijn met hun schalieolie de grootste producent ter wereld geworden. Maar de ontginningskosten van schalieolie situeren zich rond $50 per vat, terwijl dit in het Midden-Oosten de helft lager is. Vele Amerikaanse schalieolieontginners zijn zware schulden aangegaan, en dreigen failliet te gaan. Misschien is dit wel de bedoeling van Saudi-Arabië om zo de productiecapaciteit in de wereld kleiner te maken.

Technische reden: ‘futures’-contract

Op 20 april daalde de prijs van een vat Amerikaanse olie (West Texas Intermediate) zelfs tot bijna minus $40! Dit terwijl de Europese brent (Noordzee) rond $20 schommelde. Maar de erg negatieve prijs in de VS was die van een ‘futures’-contract dat in april zou vervallen.

Een futurescontract is een termijncontract dat gestandaardiseerd is, en daardoor op de beurs kan verhandeld worden. Een ‘future’ is dus een soort financieel derivaat (afgeleid product), namelijk een financieel contract tussen twee partijen die zich verbinden om op een bepaald tijdstip een bepaalde hoeveelheid van een product of financieel instrument te verhandelen tegen een vooraf bepaalde prijs. Men komt dus een transactie in de toekomst overeen.

De futuresbeurs van Chicago is een heel gekende, waar ook tal van contracten op landbouwproducten verhandeld worden. Een maand geleden zal dat futurescontract op olie wel tussen $25 en $30 waard geweest zijn. Maar nu vervalt het. Men moet ook weten dat door de sterke terugval van de economie, en de continue productie van schalieolie, de opslaplaatsen voor olie vol zitten. Iemand die olie aankoopt, zal dus veel moeten betalen voor de opslag. Op de vervaldag van het futurescontract moet de olie effectief in ontvangst genomen worden door de koper, die het dan ergens moet opslagen. Daarom eist hij dat de leverancier betaalt voor die levering, die hij amper kwijt kan!

Probleem: opslag

De fysieke levering van de olie bij een future is wel een Amerikaans verschijnsel. Het futurescontract voor de Europese brent gaat op de vevaldag niet gepaard met een fysieke levering. Men verrekent dan enkel het verschil met de contantprijs (verlies en winst) tussen de partijen onderling, waarbij de beurs optreedt als tussenpersoon. Om die reden zal de prijs van de brentolie ook niet zo snel negatief worden.

Opslag is een probleem, en nu worden ook mamoettankers als opslag gebruikt. Rederijen als Euronav, waarvan de Belgische familie Saverys aandeelhouder tot voor kort aandeelhouder was, kunnen er met hun reuzetankers alleen maar wel bij varen.

De vraag daalt, maar het aanbod volgt niet in dezelfde mate. Een olieveld kan niet van de ene op de andere dag stilgelegd worden. Daarbij willen de schalieolieproducenten iedere dollar binnenrijven om hun uitstaande schulden terug te betalen.

Positief voor de economie?

In deze donkere coronatijd is de lage olieprijs een welgekomen geschenk voor de economie. Maar zolang de bedrijven niet voluit kunnen functioneren, zullen ze er niet veel aan hebben. De particulier zal er ook een beetje van kunnen profiteren, maar niet in dezelfde mate. Allerlei accijnzen en BTW-tarieven remmen die daling af. Doordat de basisolieprijs lager is, zal de staat ook hier inkomsten verliezen. Net nu ze die nodig heeft voor de talrijke steunmaatregelen.

We wijzen er ook op dat de beurzen sterk onderuit gingen toen de olieprijs sterk daalde. Het is immers een grote sector, met talrijke vertakkingen in de raffinage en petrochemie. Door de ineenstorting van de prijs dreigen ernstige verliezen.

Olieproducerende landen in zwaar weer

Tal van landen die voor een groot stuk afhangen van de olie-export hebben het nu erg moeilijk. Vooral de volgende landen hebben het moeilijk: Iran, Nigeria, Algerije, Libië, Venezuela, Irak en Angola. Ze hebben hun overheidsbudget berekend op een veel hogere olieprijs. Irak en Angola hebben een olieprijs van $55-56 nodig. Iran zou er een van $195 moeten hebben.

Dat land zit al langer in de problemen, net zoals Venezuela, voornamelijk door de Amerikaanse sancties. Beiden willen dan ook een beroep doen op de noodleningen van het Internationaal Monetair Fonds. Om evidente redenen staan de Verenigde Staten hier weigerachtig tegenover. De andere landen zullen waarschijnlijk volgen als de huidige toestand lang zou duren.

Alle grondstoffen dalen

We merken trouwens op dat de olie niet alleen staat. Koper , aluminium, nikkel (tot -2 %) en tal van landbouwproducten zijn dit jaar al sterk in prijs gedaald. En het is nog niet gedaan. Dat zal de uitvoerende landen van die producten ook voor problemen stellen.

De westerse landen zullen hier rekening mee moeten houden. Zo ging de G20 half april reeds over tot een verlichting van de schuldenlast (geen aflossingen en rente tussen 1 mei en 31 december van dit jaar) bij ontwikkelingslanden, maar een kwijtschelding is niet uitgesloten. Een financiële catastrofe in die landen zou eventueel tot nieuwe migratiegolven naar het westen kunnen leiden. Dat is echter een ander verhaal.

overheidsobligaties

Olie en elektriciteit: perverse effecten van economische stilstand