Na maanden van diplomatieke vernederingen door zowel Rusland als Turkije trok de EU met een delegatie naar Turkije. Voor de officiële camera vernederde de Turkse president Erdoğan de voorzitter van de Europese Commissie door haar geen stoel aan te bieden. De stuntelige en onhoffelijke reactie van de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, verergerde dit pijnlijke voorval des te meer. Erdoğan deed als een Ottomaanse sultan aan divandiplomatie en de EU liep in de zorgvuldig opgezette val.

Pijnlijke diplomatieke afgang

Het oogde pijnlijk om een verbijsterde Ursula von der Leyen op de divan te zien plaatsnemen. Dergelijke diplomatieke afgang lijkt de EU recent wel vaker te overkomen. De hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse actie en veiligheid van de EU, Josep Borrell Fontelles, werd begin februari in Moskou door de Russische minister van buitenlandse zaken Sergei Lavrov belachelijk gemaakt voor de camera’s. Lavrov noemde de EU onbetrouwbaar.

Het gebrek aan respect voor Von der Leyen, Michel en Borrell berust grotendeels op de zelfingenomen zelfoverschatting van de EU-beleidsmakers. De commissievoorzitter is immers eigenlijk een ambtenaar en voorzitter van een college dat binnen het kader van de Europese verdragen wettelijke initiatieven mag nemen om aan de regeringen voor te leggen. De ‘president’ is eigenlijk de permanente voorzitter van de Europese Raad (van regeringsleiders) en dus geen president van de EU, laat staan van Europa. De permanente vertegenwoordiger voor buitenlandse acties en veiligheidszaken is het gezicht van een EU-diplomatie en vicevoorzitter van de Europese Commissie. Alle drie zijn het ex-politici die de functie van een ambtenaar uitoefenen en denken op gelijke voet te staan met wereldleiders.

We are aiming for an honest partnership.

A partnership between the EU & Turkey that enables us to strengthen what brings us together and address what divides us.

It is still the beginning of the road. The weeks and months ahead will show how far we can go on this road together. pic.twitter.com/Xe6ZHqP1IP

— Ursula von der Leyen (@vonderleyen) April 6, 2021

Today @eucopresident Michel and I clearly underlined in the talks that respect for fundamental rights and the rule of law are crucial for the EU.

This must be an integral part of our relationship.

— Ursula von der Leyen (@vonderleyen) April 6, 2021

Mediatieke val klapte toe

Zo was het mogelijk dat het trio met open ogen naïef in de mediatieke val liep die de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan opzette. Begin maart schoffeerde Erdoğan al de Duitse bondskanselier Angela Merkel tijdens een bilaterale videoconferentie. Enkele dagen later stak Erdoğan een symbolische middenvinger op naar Europa door de Istanboelconventie qua vrouwenrechten te verlaten, terwijl elk jaar 300 femicides of vrouwenmoorden plaatsvinden in Turkije.

Een femicide is een eremoord op een vrouw door een afgewezen aanbidder, een (ex-)minnaar of een mannelijk familielid. Een onuitspreekbare gruwel die het Turkse regime onder Erdoğans Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (beter bekend als AK-partij) vergoelijkt en onbestraft laat. De AK-partij is in origine een integristische of islamistische partij genre moslimbroederschap. Een partij die de seculiere Turkse staat wil omvormen naar een islamstaat. De toelating van de door Atatürk verboden hoofddoeken op scholen en universiteiten was één symbooldossier. Vrouwenrechten die vrouwen moeten beschermen tegen onderdrukking en huiselijk geweld was een ander symbooldossier.

Een ander voorbeeld is de greep van de AK-partij op Turkse moskeeën in de EU via Diyanet. Dit ministerie van godsdienstzaken controleert in België twee derde van de Turkse moskeeën en stelt daar in Turkije opgeleide imams aan. Die preken een conservatieve exclusief soennitische islam en geven stemadvies bij verkiezingen. Tegelijk vormen ze een spionagenetwerk voor het regime. Dit is niet anders in Duitsland, Frankrijk of Nederland. Duitsland met 2,9 miljoen Turkse inwoners, Frankrijk met 450.000, Nederland met 404.000 en België met bijna een kwart miljoen Turken vormen een stemmenreservoir voor Erdoğan. Via satelliettelevisie en sociale media bespeelt de AK-partij permanent deze groep. De EU-politici belachelijk maken is eerst en vooral een boodschap door de Turkse diaspora.

Turkse nationale bank

De overmakingen (remittances) van deviezen door de Turken in het buitenland loopt steeds meer terug (in % van het bnp)

Het draait om geld

Die Turkse gemeenschap pompt veel vreemde valuta in de Turkse economie via het kopen van vastgoed en vroeger vooral via het overmaken van geld aan familie. Deze remittances zoals de Europese statistieken dit overmaken noemen, dalen echter al enige tijd fors. Opgelet, de totale uitstroom van geld in de EU door persoonlijke overmakingen bedroeg volgens Eurostat 20 miljard euro in 2019. Een toenemende aderlating, want in 2013 was dit nog 14 miljard euro per jaar.

Turkije worstelt echter al enkele jaren met dalende remittances. Waar rond 2000 elke maand nog rond de 500 miljoen dollar binnenstroomde van Turken in het buitenland, zakte dit tot de helft in 2003 en zelfs tot 50 miljoen in 2004. Sedertdien daalden de remittances tot een dieptepunt van 8 miljoen dollar per maand om momenteel volgens de Turkse nationale bank rond de 11 miljoen dollar per maand te schommelen. Volgens de Wereldbank bedroegen de remittances 4% van het bruto nationaal product (bnp) in 1974 en zakte dit percentage sedert 2002 onder de 1% van het Turkse bnp om verder te verwateren tot de 0,1% in 2019.

Intussen incasseerde Turkije alleen al sinds 2005 meer dan 4,9 miljard euro aan financiële pre-toetredingssteun van de EU. In 2008 besloot de EU echter dat Turkije niet kon toetreden omdat aan te veel voorwaarden niet werd voldaan, maar de geldelijke steun bleef stromen richting Ankara. Het hoofdzakelijk Aziatische Turkije krijgt de helft van het budget voor Europese landen die willen toetreden tot de EU. Tel daarbij tussen de 0,5 en de 1,5 miljoen euro per jaar voor vijf Turkse universiteiten via Erasmus+ en Horizon 2020.

Islamisering en verturksing

Ondertussen vormt Erdoğan voormalige christelijke kerken (die musea werden onder de Turkse republiek) om tot moskeeën. Zoals in 2020 de Hagia Sophia. Dit was een regelrechte provocatie met Europees cultureel erfgoed. Hoewel na de genocide op de Armeniërs en de slachting van een half miljoen Grieken de Turkse staat seculier werd emigreerden de meeste christelijke inwoners van Turkije. In 1914 was een kwart van de bevolking (25%) christen en in 1927 nog maar 2,5%. Tegenwoordig is dit amper 0.5%. Vooral de Assyrische christenen uit Anatolië vestigden zich recent massaal in de EU. Bijvoorbeeld in Antwerpen ontstond een grote gemeenschap die pas de laatste 15 jaar uit Turkije vluchtte (en dus niet als gastarbeiders kwamen).

Parallel met die historische evolutie legde de overheid een verturksing op. Niet enkel de Koerden, maar alle islamitische etnische minderheden werden gedwongen ‘Turks’. Een deel van deze minderheden koos voor de diaspora en wordt afhankelijk van een Turkse nationaliteit of niet bij de miljoenen Turken in de EU gerekend. Een niet onbelangrijk deel van de Koerden liet de Turkse nationaliteit varen omwille van de lange gedwongen legerdienst die bovendien heel duur is om af te kopen.

Turkije-deal van 6 miljard euro

Erdoğan identificeert zich steeds openlijker met sultan Mehmet II die Byzantium net als zijn voorgangers jarenlangs afperste alvorens de stad te veroveren en de bevolking af te slachten. Tijdens de vluchtelingencrisis in 2016 werkte Merkel zich in de penarie door met haar Wir-schaffen-das-uitspraak een vluchtelingenstroom exponentieel te laten toenemen. In ruil voor de Turkse inspanningen om ‘migranten’ uit Griekenland terug te nemen, zou de EU 6 miljard euro betalen aan Turkije. Uiteraard geheel bedoeld voor betere vluchtelingenopvang in Turkije. De EU zou dit in twee schijven uitbetalen tussen 2016 en eind 2018. Omdat Erdoğan dit geld zelf wou controleren stokte de uitbetaling na 2,7 miljard euro. Ondertussen had de EU al 4,3 miljard euro aan concrete projecten toegewezen.

De schaamteloze corruptie en het wegmoffelen van de vele honderden miljoen EU-geld zorgden voor wrevel bij de EU. Toch beloofde de EU visumliberalisering (eigenlijk opendeurbeleid voor Turkse paspoorthouders) in 2016. Ook zou de fantasie van de Turkse toetreding tot de EU ‘nieuw leven’ worden ingeblazen. Het gebrek aan medewerking van Ankara kelderde deze twee laatste beloftes, wat dan weer voor hatelijkheden door Erdoğan zorgde. Het zelfvertrouwen van Erdoğan is bovendien het gevolg van jarenlange ervaring met de Europese Unie en de Europese regeringsleiders. De EU geeft Erdoğan de vrije hand, zelfs als dit het deelnemen aan militaire conflicten betreft of het verheerlijken van plegers van genocide.

https://twitter.com/jackeparrock/status/1379753266423156738

Tandeloze tijger

De reactie van de Europese Unie op het negeren van het gebruikelijke protocol om Von der Leyen belachelijk te maken als vrouw en de EU af te schilderen als een tandeloze tijger, spreekt boekdelen. Von der Leyen zelf probeerde het voorval de banaliseren via Twitter.

Toen die crisiscommunicatie niet houdbaar was tweette de woordvoerder ‘de voorzitter verwacht dat het instituut dat ze vertegenwoordigt behandeld wordt met het gepaste protocol en vroeg haar team om alle toepasselijke contacten te leggen om te verzekeren dat zo’n incident in de toekomst niet meer voorkomt’. De woordvoerder van de Commissie zei dat het protocol net hetzelfde is voor beide ‘EU presidents’ en dat ze normaal als gelijken behandeld worden. Ook in Turkije zoals op een foto uit 2015 met Juncker en Tusk naast Erdoğan bleek.

De EU weigert echter toe te geven dat de eigen Byzantijnse structuren en de self importance van het politieke personeel dit soort beschamende situaties faciliteren. De naïviteit waarmee een optimistische EU naar Turkije trok om Erdoğan af te laten zien van zijn autocratische en imperialistische politiek is stuitend. Erdoğan eiste een maand geleden nog extra EU-geld om Syriërs te expatriëren. Ondertussen kan hij bij zijn achterban continue scoren tegen een EU die machteloos blijkt. Erdoğan kan straffeloos de hand bijten die hem voedt.

overmakingen

Divandiplomatie von der Leyen in Turkije