Later dit jaar vinden in de Verenigde Staten federale parlementsverkiezingen plaats. Dit federale parlement (ook het ‘Congres’ genoemd) bestaat uit twee kamers: de Senaat en het Huis van Afgevaardigden.

Confederaal

Senatoren worden op een betrekkelijk eenvoudige manier verkozen. Elke deelstaat wordt op het federaal niveau vertegenwoordigd door twee senatoren. Daarbij is het niet van belang hoe groot een deelstaat is of hoeveel inwoners deze staat heeft. De gelijke vertegenwoordiging in de Senaat is immers een overblijfsel van het confederaal karakter van de begindagen van de republiek. Toen had elke deelstaat zonder onderscheid recht op één stem.

Het idee dat de deelstaten gelijkwaardige constitutionele partners zijn, vindt in de federale heruitgave van de Amerikaanse republiek haar uiting in de Senaat. Initieel – vandaag is dat anders – werden senatoren trouwens aangewezen door de deelstaatparlementen en niet verkozen door het volk. Dit was eveneens een manier om aan te geven dat senatoren in de eerste plaats de belangen van de deelstatelijke overheden op het federaal niveau dienden te behartigen, en zich niet moesten inlaten met de wensen van het ‘Amerikaanse volk’ als geheel.

Huis van het Volk

Dat laatste was de taak van het Huis van Afgevaardigden. De leden van het Huis, doorgaans ‘Congresleden’ of, eenvoudigweg, ‘vertegenwoordigers’ genoemd, moesten volgens de 18de-eeuwse visie op de Amerikaanse natie vormgeven aan de nieuwe ‘nationale geest’ van de Verenigde Staten. De Senaat was het speelterrein van de verschillende deelstaten van de natie, het Huis was dat van de natie as such. In de praktijk betekent dit dat niet elke deelstaat evenveel vertegenwoordigers afvaardigt naar het Huis. Wyoming heeft één Congreslid – en dus minder Congresleden dan senatoren – en Californië heeft er tweeënvijftig – en dus vijftig meer congresleden dan senatoren.

Elk Congreslid vertegenwoordigt één district van een aantal inwoners dat ongeveer hetzelfde is als dat van alle andere districten. Het aantal districten, en dus volksvertegenwoordigers, waarop iedere deelstaat recht heeft wordt op het federale niveau bepaald op basis van de meest recente census (volkstelling). Zo kunnen staten zetels in het federale parlement verliezen wanneer hun bevolking afneemt, terwijl andere deelstaten er net zitjes bij krijgen.

Verdeling

Dat het aantal parlementsleden per deelstaat federaal vastgelegd wordt, betekent niet dat de lokale autoriteiten geen rol spelen bij de verkiezingen van het Huis. De federale (grond)wet bepaalt immers enkel het aantal districten dat iedere deelstaat toegewezen krijgt, niet de manier waarop deze ‘districten’ getekend worden.

Een voorbeeld. Op basis van de Amerikaanse grondwet en de tienjaarlijkse volkstelling van 2020 heeft deelstaat Oklahoma, ten noorden van Texas, naast haar twee senatoren, recht op vijf vertegenwoordigers in het Huis van Afgevaardigden. Deze vijf vertegenwoordigers moeten komen uit districten met ongeveer evenveel inwoners (elk Congreslid moet immers bij benadering evenveel Amerikanen vertegenwoordigen). De huidige verdeling van de vijf parlementaire districten ziet er als op deze kaart.

Democratische hygiëne

Deze opdeling werd bedisseld door het deelstatelijke parlement en de gouverneur van Oklahoma. Inderdaad, de federale districten worden niet door het federale parlement vastgelegd, maar door de lokale, deelstatelijke autoriteiten. Wat democratische hygiëne betreft, is dit een interessante aanpak, aangezien verkozen politici niet in de mogelijkheid verkeren om, ten nadele van de algehele fairness van de verkiezingsmap, hun eigen districten zo gunstig mogelijk te tekenen. Een belangenconflict wordt op die manier vermeden.

Deze modus operandi betekent ook dat het van groot belang is welke politieke partij elke tien jaar het lokale parlement controleert en zijn of haar kandidaat in de gouverneurszetel kan laten plaatsnemen. Oklahoma kleurt sinds lang Republikeins rood, wat betekent dat de concrete districtsgrenzen de facto door de Republikeinse Partij getekend worden.

Gerrymander

Dat lokale politici er belang bij hebben om de federale districtslijnen zo te tekenen dat zo veel mogelijk partijgenoten op het federale niveau verkozen worden die op hun beurt de belangen van hun staat op de ‘juiste’ manier kunnen behartigen, hoeft geen betoog. Het is hier dat de notoire ‘gerrymander’ haar intrede doet.

De term ‘gerrymander’ is genoemd naar de politicus Elbridge Gerry, vicepresident van de Verenigde Staten ten tijde van zijn dood, die als gouverneur van deelstaat Massachusetts in 1812 een wetsvoorstel ondertekende dat in de omgeving van Boston, de hoofdstad van Massachusetts, een district creëerde dat werd vergeleken met de vorm van een salamander (‘Gerry’ + ‘Salamander’ = ‘Gerrymander’). Gouverneur Gerry verzekerde door het vreemd getekende district dat een kandidaat van zijn partij (de toenmalige Democratic-Republican Party) verkozen werd.

‘Cracking’ en ‘packing’

Gerrymandering is een vorm van politieke manipulatie van de electorale kracht van politieke partijen. De manipulatie kan bestaan uit ‘cracking’, het verwateren van de electorale kracht van de aanhangers van de tegenpartij door hen te verspreiden over een meerdere districten, of ‘packing’, het concentreren van de electorale kracht van de tegenpartij in één district om hun invloed in andere districten te verminderen.

Oklahoma heeft, zoals besproken, vijf kiesdistricten. Stel je nu voor dat veertig procent van de kiezers in Oklahoma op de Democratische Partij stemt en zestig op de Republikeinse. In ieder district woont ongeveer twintig procent van de kiezers van de Sooner State.

Door de veertig procent Democraten in de eerste twee kiesdistricten te proppen, zal de Republikeinse partij, met haar zestig procent meerderheid, een permanente meerderheid van drie kiesdistricten weten te bestendigen. Dit is een (extreem) voorbeeld van ‘packing’. Een andere, meer riskante, manier is het gelijk ‘uitsmeren’ van de Democratische kiezers over alle vijf de kiesdistricten. Door in elk district het 60-40 voordeel te repliceren, zal de Republikeinse Partij honderd procent van de districten binnenhalen, ondanks het feit dat ze slechts zestig procent van de kiezers vertegenwoordigt. Deze strategie komt evenwel met een risico: indien de Democraten in elk district ongeveer tien procent van de kiezers die Republikeins stemmen weet te overtuigen, blijft de Grand Old Party met lege handen achter.

Minderheden

Het hoeft geen betoog dat in staten waar Democratische politici het voor het zeggen hebben, de Republikeinse stem verwaterd wordt en vice versa. Republikeinse politici komen evenwel sneller in woelig water terecht wanneer zij pogen zo veel mogelijk kiesdistricten met hun tekenpen Republikeins rood te doen kleuren. Dit komt omdat Afro-Amerikaanse kiezers massaal voor de Democratische Partij stemmen. Wanneer zij ‘gepackt’ of ‘gecrackt’ worden, lijkt het alsof Republikeinen het gemunt hebben op zwarte kiezers, terwijl ze het natuurlijk louter gemunt hebben op Democraten (die toevallig ook zwart zijn).

Gerrymandering, en dan in het bijzonder de ‘packing’ strategie, krijgt veel kritiek. Door kiesdistricten politiek homogeen te maken klinkt de stem van de extremen immers vaak het luidst. Wanneer politieke opponenten bij voorbaat uitgesloten worden van winst, is de ‘echte’ verkiezing een intrapartij (geen interpartij) verkiezing, ook wel een ‘voorverkiezing’ (of ‘primary’) genoemd. En in dit soort verkiezing hebben partijactivisten, die zich vaker aan het uiteinde van het politieke spectrum bevinden, disproportioneel veel invloed. Politici die geen boodschap hebben aan ‘compromis’ of ‘consensus’ worden verkozen, en de polarisatie in Washington D.C., die toch al hoogtij viert, neemt verder toe.

packing

Amerika kiest: de ‘gerrymander’ en de macht van de pen

De stille Republikeinse staatsgreep