Lang geleden, in 1981, een jaar dat werkelijk heeft bestaan, verdedigde ik mijn licentiaatsthesis in het kerkelijk recht. Konden vrouwen priester worden, was de vraag. Ja, vond ik toen en vind ik, niet gehinderd door voortschrijdend inzicht, nog altijd. Later verscheen de thesis in boekvorm. Ze is gelukkig niet meer in de handel verkrijgbaar.

Verschillende priesters en theologen lazen wat ik schreef. Of deden alsof ze het gelezen hadden, wat ook een teken van waardering is. Ze gaven me gelijk op inhoudelijk vlak, maar zeiden evenzeer: ‘Dit is niet het juiste moment.’

Alibi

Daarvoor hadden ze twee argumenten. De positie van de vrouw in de kerk was belangrijk, jazeker, maar eerst moest het verplichte priestercelibaat worden opgeheven. Hun vriendin stond in de vestiaire steeds ongeduldiger te wachten om met hen in het huwelijk te treden, niet om zelf priesteres te worden. Voor de wijding van de vrouw was het ‘niet het juiste moment’.

En dan had je Johannes Paulus II. De Poolse paus was erg behoudend. Progressieve priesters en theologen vond hij niet leuk. Dus deelde een godgeleerde me met een blik van verstandhouding mee: ‘We mogen geen slapende honden wakker maken.’ De paus was een slapende hond. Dat was niet erg. Zolang hij maar niet wakker werd. Dan zou hij onmiddellijk bijten. Dus was het ‘niet het juiste moment’ om over de priesterwijding van vrouwen te spreken.

Als kerkjurist kreeg ik tot ver na de eeuwwisseling dat prachtige zinnetje meermaals voorgeschoteld. Zowel godgeleerden, universiteitsbestuurders als kerkleiders namen het in de mond. ‘Dit is niet het juiste moment’. Het gedroomde alibi om het inhoudelijke gesprek niet aan te gaan. Om de discussie te winnen door haar niet te voeren. De kerk hoopte op die manier het status quo te behouden. Maar onder het oppervlak van het officiële discours groeide een andere waarheid.

Waarheid

Vandaag is Vlaanderen verregaand geseculariseerd. Wie is nog katholiek? En mocht iemand het zijn, dan komt hij er best niet openlijk voor uit. Bijvoorbeeld als hij voor een Vlaamse kwaliteitskrant werkt. Dan is het niet het juiste moment. Ongetwijfeld valt ontslag af te wenden. Toch is het beter om geen slapende honden wakker te maken.

Wat ik in het leven heb geleerd, is dat de waarheid weinig met de werkelijkheid heeft te maken.

Wat ik in het leven heb geleerd, is dat de waarheid weinig met de werkelijkheid heeft te maken. Ze wordt begrensd door wat mensen op een bepaald ogenblik in het juiste milieu kunnen zeggen en durven te zeggen. De waarheid is de waarheid van het moment. Ze vertolkt niet wat mensen echt denken, maar wat ze denken te kunnen zeggen.

Waarschuwing

Neem nu de kerk, veertig jaar later. Verzwakt, verworpen, bespot. Juist nu maakte het productiehuis Panenka voor de VRT een documentaire over ‘Het Vaticaan’ waaraan ik heb meegewerkt. Ze werd jaren geleden besteld, op een moment dat het stil was rond de kerk in Vlaanderen. Na de reeks Godvergeten is dat anders. Het relaas van de daar geportretteerde slachtoffers en hun begeleiders is het officiële verhaal van het misbruik geworden, ook al ging het niet om een journalistiek product met woord en wederwoord. Iedereen is erg boos op de kerk, politici op stemmenjacht op kop.

En juist nu is de documentaire over ‘Het Vaticaan’ klaar. Ze is in mijn ogen kritisch en evenwichtig, laat van het reilen en zeilen in Rome vroeger en nu veel onbekende facetten zien. De reeks valt trouwens niet samen met mijn persoonlijke visie, die staat in een afzonderlijk boek.

Ondertussen voel je de gêne om vandaag in Vlaanderen over ‘Het Vaticaan’ te spreken. Moet er geen waarschuwende boodschap bij, genre ‘dit tabaksproduct schaadt uw gezondheid en werkt verslavend’? Zodat mensen weten welk risico ze lopen door te kijken.

Morele moed

De waarheid verandert voortdurend. Vroeger was de kerk ‘goed’, nu is ze ‘slecht’. Alles hangt af van de tijd en van wie de macht heeft de waarheid te spreken, dat leerden we van Michel Foucault.

Toch is er één waarheid die blijft, tot in de eeuwen der eeuwen amen, namelijk het gebrek aan morele moed van de aandoenlijk onvolmaakte mens. Nooit is het moment aangebroken om dapper de waarheid te omarmen. Mensen zouden wel willen, maar ze hebben kinderen aan wie ze moeten denken, een nobel alibi, altijd nobeler dan een huis dat nog moet worden afbetaald of een baan die op de tocht komt te staan.

Vroeger vond ik een gebrek aan morele moed verwerpelijk. Ik kwam ertegen in opstand. Vandaag kan ik er perfect mee leven. Wij mensen zijn nu eenmaal geen helden. Dat aanvaard ik. Eerder verheug ik mij wanneer iemand onverwacht de moed vertoont om toch te spreken. Zonder angst. Zonder eigenbelang. Zonder hang naar applaus.

Wanneer het niet het juiste moment is. Waardoor hij misschien slapende honden wakker maakt.