‘Wat is meer waard, kunst of leven?’ Onder het roepen van die slogan gooiden afgelopen vrijdag twee jonge vrouwen in de Londense National Gallery elk een blik tomatensoep leeg over de fameuze Zonnebloemen van Vincent van Gogh. ‘t Is te zeggen, tegen de glasplaat die op dit soort acties is voorzien. Daarna kleefde het duo zich met snellijm een hand vast aan de muur.

Anna en Phoebe heten ze. Met hun stunt wilden ze protesteren tegen het gebruik van fossiele brandstoffen (‘Just Stop Oil’) en de gestegen kosten van levensonderhoud. Daar kan ik me zelfs in vinden. Van mij mag het olie- en gasverhaal stoppen, en een brood kost nu al drie euro, waarbij het me zal benieuwen of die prijs ooit terug lager wordt als de energieprijzen normaliseren. Zie ook de frituren en de horeca.

Soit, ik snap wel dat demonstranten media-aandacht zoeken, hier volop ter beschikking wegens het lange lospeuteren van de gelijmde handjes aan de muur. Toch vind ik dit een vreselijk slechte actie, met een aantal cruciale communicatiefouten, waaruit ik een gebrek aan cultuur en opvoeding afleid, kennis van context en achtergrond.

Symboolfouten

Het hoekhuisje dat Van Gogh samen met Gauguin wilde bewonen op de Place Lamartine in Arles.

Ten eerste: de soep. Heel delicaat meisjes, morsen met eten. Weliswaar bliksoep van Heinz, made in Holland zoals Vincent zelf, maar toch. De armoedzaaier die Van Gogh was, had het beslist niet geapprecieerd dat twee studerende blaagjes, vermoedelijk niet uit een kansarm gezin, een pot tomatensoep tegen zijn schilderij keilden: deze substantie is namelijk bestemd om opgegeten te worden.

Dat is symboolfout nummer één: je smijt niet met voedsel, zelfs niet voor het goede doel. Ooit was er commotie omdat de artiest-charlatan-vleesliefhebber Jan Fabre in Gent een aantal zuilen, bekleed met echte hesp, als ‘kunstwerk’ voorstelde. Dat soort flauwiteiten heeft ons moeder altijd heel nadrukkelijk afgeraden. En of ze gelijk had. Eet uw bord leeg en ga dan je kunsten vertonen in ‘t kleinste kamertje.

Tweede fout, uiteraard: een iconisch schilderij als mikpunt. Ook mensen die niets met kunst hebben, voelen dit aan als barbarij. Waarom moet een actie tegen het gebruik van fossiele brandstoffen zich op een kunstwerk richten, en dan nog zo’n stuk werelderfgoed? Of is het omdat het een olieverfschilderij (Stop oil!) was? Het is waar dat, als de wereld om zeep is, zo’n schilderij er ook niet mee toe doet. Maar het is ook waar dat kunst verondersteld wordt van voor verdieping en bewustzijn te zorgen, waarmee we de wereld misschien wél kunnen redden. Kunst is er niet om het kleinburgerlijke goed gevoel op te wekken, maar wel om verwondering te evoceren en mysteries op te roepen. Blijf daar dus af. Ook al bestaat dat schilderij in miljoenen repro’s en posters, en zat het achter glas.

Symboliek dus.‘Wat is meer waard, kunst of leven?’ Misschien gaf René Magritte nog het beste antwoord met zijn fameuze pijp: een schilderij is maar wat doek en verf, de rest fantaseren we er allemaal bij. Maar die ver-beelding is wel essentieel om het uit te houden op deze aardkluit.

Existentiële crisis

Van Gogh.

Derde punt, in het verlengde van het vorige: waarom de Zonnebloemen, en niet pakweg de kakmachine van Wim Delvoye, of de kiekenkoten van Arne Quinze? Daar wil ik best zelf wel een paar potten zwart-gele verf tegen aan gooien voor het goede doel. Er is genoeg gehypte kunst om wereldverbeterende tics op bot te vieren, ook met gegarandeerd veel camera’s in de buurt, maar met een sterkere zeggingskracht, iets van opruimen, tegen de lelijkheid, enzovoorts.

Dat deze Zonnebloemen (de kunstenaar schilderde zo’n vijf versies ervan) op zo’n 85 miljoen euro worden geschat, is voor rekening van een speculatieve kunstmarkt. Ga dan op een veiling demonstreren. We weten dat Van Gogh in heel zijn leven amper een schilderij verkocht kreeg. Er zit bovendien een bijzonder verhaal achter het doek dat de milieu-activisten uitkozen om hun punt te maken: in 1888 hoopte de kunstenaar dat zijn vriend Paul Gauguin bij hem ging intrekken, en daartoe schilderde hij die Zonnebloemen als verwelkoming. Na veel smeekbedes van Vincent dook Gaugain ook op, om het na drie maanden weer af te trappen. Dat ging gepaard met een hevige ruzie, gevolgd door het welbekende afgesneden oor.

Het tragische verhaal achter dat schilderij lijkt die activisten allemaal worst te wezen, maar daarmee gaat hun actie ook de mist in. De Zonnebloemen zijn niet zomaar decoratie, ze refereren naar een existentiële crisis en een persoonlijk drama in het leven van de kunstenaar. De soep wordt niet zo heet gegeten als hij opgediend wordt, maar toch: ook met iconen als Van Gogh mors je niet als je de wereld wil redden. Om maar te zeggen: de vraag ‘Wat is meer waard, kunst of leven?’ is compleet naast de kwestie.

Een zaaltje apart

Dan toch maar liever een klimaatbetoging met de juiste ordewoorden.

Wat me tot de slotsom brengt, die al in de inleiding stond zodat u niet verder moet lezen indien u gehaast bent: artistiek werelderfgoed bekladden en zelfs eisen dat musea sluiten ‘om de planeet te redden’, dat getuigt van absolute onwetendheid. Het ruikt naar woke-achtig fundamentalisme van kinderen die zelfs amper weten wie Van Gogh is en waar zijn kunst voor staat. Dat ligt natuurlijk aan hun opvoeding, het onderwijs, de nivellering, het feit dat ook leerkrachten niets meer hebben met cultuur en traditie.

De musea zitten verveeld met het fenomeen, want het bekladden van kunst door activisten zit in de lift. Schilderijen kunnen niet eindeloos beveiligd worden, anders kan je ze net zo goed in een magazijn of in een kluis opslaan. Met een blik soep gooien is natuurlijk minder schadelijk dan een bom laten ontploffen, dat is een onbetwistbare vooruitgang, maar toch: de boodschap is er een van culturele zelfvernietiging. Er zit maar één ding op: een zaaltje inrichten met repro’s voor al wie kunst wil bekladden, en dat óók als kunst voorstellen. Meer bepaald door Heinz gesponsorde antikunst. Die dan weer kan gemolesteerd worden, enzovoort, maar misschien blijven de Zonnebloemen dan gespaard.

De prima reclame voor Pattex-snellijm en gelijkaardige producten is dan weer absoluut meegenomen. ‘Buiten het bereik van kinderen houden’, staat daar doorgaans op. De ouders van Anna en Phoebe zijn hier toch wat nalatig geweest.

Pattex

Tomatensoep over Van Goghs Zonnebloemen: moet kunnen?