De Franse president Macron en de regering Philippe zijn in de afgelopen tien maanden niet bij de pakken blijven zitten. Ze zijn begonnen aan de onvermijdelijke hervormingen waarvoor hun voorgangers altijd zijn teruggedeinsd. Macron deed het de afgelopen maanden niet slecht in de opiniepeilingen, maar nu dreigt de Franse president schade op te lopen nu hij een aantal sociale verworvenheden tegen het licht houdt. De eerstvolgende uitdaging is de gezondmaking van de SNCF, de Franse Spoorwegen. Of hij die horde kan nemen is zeer de vraag.

Opgericht in 1938, onder de Volksfrontregering, na de nationalisatie van 5 privé-spoorbedrijven, zit de SNCF tegen eind dit jaar met een schuld van 50 miljard euro, en als er niet wordt ingegrepen dan komt daar elk jaar nog zo’n 3 miljard bij. Een alarmerende en onhoudbare toestand. Of ze nu met de trein reizen of niet, de Fransen betalen steeds meer voor een openbare dienst die het steeds vaker laat afweten. ‘Treinen doen rijden kost hier 30 procent meer dan elders’, zo kloeg premier Philippe onlangs. In feite verwees hij naar de Deutsche Bahn.

De weg van de minste weerstand

Een Duitse spoorman zou tot vijf keer productiever dan zijn Franse collega. Wil de SNCF de productiviteit van de Duitse spoorwegen evenaren, dan zou ze 40.000 banen moeten schrappen. Zo’n vaart zal het niet lopen, maar er moet drastisch worden ingegrepen.

Gekozen wordt voor de weg van de minste weerstand: de afschaffing van het huidige statuut, of noem het de privileges van de cheminots, de spoormannen. Zeker, dat statuut heeft zo zijn voordelen, waarvan sommige nog dateren uit de tijd toen machinisten, blootgesteld aan weer en wind én de hitte van het kolenvuur, hun stoomlocomotieven bestuurden. Wie bij de SNCF in dienst treedt heeft een vaste betrekking en kan slechts omwille van een ernstige fout worden ontslagen. Pensioen kan voor sommige categorieën spoormannen of -vrouwen al vanaf hun 50ste of 52ste (al valt het pensioen dan mager uit, omdat de begunstigde dan te weinig sociale bijdragen heeft betaald). Er zijn nog voordelen, medische begeleiding voor de spoorwerknemer en zijn gezin, gunsttarieven op het spoor, enz. Zo geweldig is het niet, maar vermenigvuldig je dat met 150.000, het huidige personeelsbestand van de SNCF, dan kom je toch tot aanzienlijke sommen.

Brengt afschaffing van het personeelsstatuut soelaas ?

Daarom wil de regering af van dit statuut. Maar de vakbonden tegen de haren instrijken, niet iedereen wil er aan beginnen en al zeker niet in Frankrijk. In 1995 wilden president Chirac en eerste minister Juppé ook de spoorwegen hervormen, het kwam hen toen op een staking te staan die het land twee maanden lang totaal verlamde tot de regering haar plan weer introk. Straatrumoer wil Macron dan ook tot elke prijs vermijden. Het komt hem goed uit dat het imago van de SNCF inmiddels erg is verbleekt en het bedrijf minstens zoveel kritiek krijgt als de NMBS bij ons. 69% van de Fransen vinden dat het huidige statuut van het spoorwegpersoneel maar beter wordt afgeschaft.

Mogelijk komt de tandem Macron-Philippe er dus met één of enkele stakingsdagen vanaf. De aangekondigde hervorming, die de regering door middel van ordonnanties versneld door het parlement wil sluizen, valt voor het personeel trouwens best mee. Het nieuwe statuut zal immers enkel gelden voor wie na een nog te bepalen moment in de toekomst (!) alsnog in SNCF-dienst treedt.

Speelbal van de politiek

Dat nieuwe statuut lost dus de financiële problemen niet op. Met het spoorwegmonopolie is het straks afgelopen. Of de SNCF over drie jaar de concurrentie zal aankunnen is twijfelachtig, temeer omdat zij altijd al een speelbal is geweest van de politiek. In een door de overheid besteld onderzoek luidt het dat het Franse spoor maar beter zou snoeien in de lokale spoorverbindingen, 45% van het hele net voor…2% van de reizigers.

Maar vele politici durven dat hun kiezers niet aandoen. En ook de regering vindt dat niet wenselijk, want strijdig met het principe van duurzame mobiliteit. Van duurzaamheid gesproken: het was bekend dat de uitbating van de HST-verbinding Bordeaux-Tours verlieslatend zou zijn. Toch kwam ze er, tégen de zin van de spoorbazen en onder druk van plaatselijke politici. Nog een voorbeeld: in 2016 droeg premier Manuel Valls de SNCF op een 15-tal bijkomende HST-treinstellen te laten bouwen bij Alstom in Belfort, zodat de werknemers daar niet naar een andere fabriek 200 kilometer verderop hoefden te verhuizen. Onnodig te zeggen dat het de belastingbetaler is die voor een en ander opdraait. Door de voorrang voor de hoge snelheidstrein zijn er ook al jarenlang onvoldoende middelen voor de gewone treinen en het onderhoud van de infrastructuur, wat dag in dag uit leidt tot aanzienlijke vertragingen.

Macron en Philippe schuiven de problemen voor zich uit

De SNCF weer gezond maken vereist afvloeiing van personeel, opheffing van dure, weinig gebruikte lijnen én afwijzen van door de overheid gewilde prestigeprojecten. Maar daarvan is geen sprake. Privatisering durft in Frankrijk niemand voorstellen. Zelfs het enorme probleem van de, even slikken: 270.000 pensioenen die de SNCF moet ophoesten wordt nog niet aangepakt. Dat moet later gebeuren, in het kader van een algehele pensioenhervorming, zo zegt de eerste minister. ‘De SNCF moet nu zelf een ernstige saneringsinspanning doen’, zo vindt hij. ‘Pas als ze resultaten boekt, zal dit kabinet ook een inspanning leveren, nog binnen dit ‘quinquennat’ (de vijfjarige bestuursperiode)’.

De liberale Franse website Contrepoints is niet mals voor de tandem Macron-Philippe: ‘De hervormingen volgen elkaar snel op. Na de strenge beoordeling van een mistoestand verzanden ze uiteindelijk in de aankondiging van straffe maatregelen, die als uniek en zelfs als revolutionair worden gepresenteerd en waaruit de onwrikbare hervormingswil van de regering moet blijken. Maar uiteindelijk is het maar wat gerommel in de marge. Men prijst Macron omdat hij maatregelen treft zonder dat de Fransen ertegen op straat komen. Maar afgezien van het gebruikelijke vakbondsprotest blijft het kalm omdat de mensen door hebben dat er, ondanks alle grootspraak en communicatiehoogstandjes, niets in huis komt van de broodnodige, diepgaande hervormingen.’

Het is een illusie te denken dat een echte hervorming voor iedereen helemaal pijnloos kan verlopen. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

personeelsstatuut

Het aankondigingsbeleid van het duo Macron-Philippe