Jürgen Constandt, de directeur van het Vlaams & Neutraal Ziekenfonds – schetst een somber beeld van de betaalbaarheid van de sociale zekerheid in een door corona geteisterd België. ‘Vandaag bedraagt de schuld per Belg al bijna 50.000 euro. Ieder kind dat wordt geboren, torst dat mee. En wat doen we? We maken schulden bij. Het aantal zelfdodingen is nu al schrikbarend hoog’.

Constandt (53) is socioloog van vorming, en werd geboren in Kolwezi, in het huidige Congo. Hij werkt dit jaar exact 30 jaar bij het VNZ, waarvan 17 als algemeen directeur van het Vlaams & Neutraal Ziekenfonds, het kleine broertje van de oppermachtige Christelijke en de Socialistische Mutualiteiten. In tegenstelling tot de huidige marsrichting – een financiële herfederalisering van de gezondheidszorg, en een vergewestelijking van de uitvoering – blijft hij pleiten voor een communautaire invalshoek van gezondheidszorg. Die geeft de gemeenschappen in België het gezondheidsbeleid dat ze zelf willen, en zet de financiering op orde.

Wat is voor u het grote verschil tussen Vlamingen en Franstaligen?

‘Vlamingen zijn braver dan Franstaligen. Er heerst hier meer een kuddegeest. Daarom staat de Vlaamse beweging ook niet verder. Franstaligen hebben minder schroom om hun punt te maken en straffe eisen vooruit te schuiven. Je ziet dat ook met de coronavaccinaties: Vlamingen laten zich vaccineren omdat hun collega’s en vrienden dat doen, om de lieve vrede te bewaren of het algemeen belang te dienen. Franstaligen durven daar radicaler in zijn en staan op hun eigen keuze. Dat wil voor mij ook zeggen dat Vlamingen heel solidair zijn als het erop aankomt.’

‘België is een complex land, dat zal niemand ontkennen. Maar men heeft het sinds 1970 ook wel bijzonder ingewikkeld gemaakt. Voor de Vlamingen was het nochtans simpel: men vroeg gemeenschappen om de eigen cultuur en taal te kunnen vrijwaren. Alles wat er sindsdien is bijgekomen, hebben de Vlamingen ondergebracht in één “deelstaat”, bestuurd door één parlement met 124 parlementsleden. De Franstaligen wilden vooral economische bevoegdheden om hun steenkool- en staalindustrie veilig te stellen. Het is tegenwoordig bon ton om te klagen over het aantal ministers van volksgezondheid in ons land. Maar hoe komt men aan zoveel? In Vlaanderen is er één minister, Wouter Beke, die beleid voert voor bijna 60% van de Belgische bevolking.’

‘Er is één federale minister voor volksgezondheid, maar dan heb je nog een pak andere excellenties voor de overige 40 % van de bevolking: de minister van volksgezondheid binnen Brussel bevoegd voor de Franstaligen, nog een extra Franstalige staatssecretaris, de minister van volksgezondheid binnen Brussel bevoegd voor de Nederlandstaligen, de Duitstalige minister van volksgezondheid, de minister van de Franse gemeenschapsregering bevoegd voor gezondheid, de minister van de Franse gemeenschapsregering bevoegd voor ziekenhuizen en alsof het nog niet genoeg is, de Waalse minister bevoegd voor Gezondheid’.

Vlamingen te soft

‘Je kan de Vlaming jammer genoeg wijsmaken dat het probleem van complexiteit bij hem ligt, en dat België dus vereenvoudigd moet worden, met vier gewesten, of met een herfederalisering. De Franstaligen durven dat vragen, en de Vlamingen willen daar dan ook in meegaan. Om de lieve vrede te bewaren’.

‘Ik bewonder de durf van de Franstaligen ergens wel. We kunnen daar als Vlamingen van leren, mochten we niet zo verdomd soft zijn. Neem nu een dossier dat ik goed ken: dat van de contingentering van de artsen. We maakten eind vorige eeuw op federaal niveau de afspraak dat er een bepaald aantal RIZIV-nummers aan artsen wordt toegekend. 60% daarvan zijn voor Vlaanderen, 40% voor de Franstaligen. Dat is de afspraak, en los van die afspraak mogen de universiteiten natuurlijk meer studenten afleveren die geneeskunde hebben gestudeerd, zolang ze maar beseffen dat er een eindig aantal RIZIV-nummers is.’

De RIZIV-nummers

‘Wat doet Vlaanderen? Onmiddellijk ingangsexamens koppelen aan het begin van de studie geneeskunde. Een aantal mensen krijgt dan te horen dat ze niet geslaagd zijn, en dat ze dus niet aan de opleiding mogen beginnen. Wat doen de Franstaligen? Zij zeggen: “we zien wel hoeveel er afstuderen”, en laten iedereen studeren. Jaren later studeren er dus veel Franstaligen af. Daarop zegt Laurette Onkelinx, als minister van Volksgezondheid: er zijn zoveel studenten afgestudeerd als arts, laat hen toch beginnen! En wat heeft Onkelinx er dan op gevonden om het systeem van het beperkte aantal RIZIV-nummers te omzeilen? Toekomstige RIZIV-nummers uitdelen, en dat jarenlang. Maar als je daar een opmerking over maakt, dan ben je een extremist. Neen: we hebben binnen België regels afgesproken, en die regels werden niet correct of loyaal opgevolgd’.

‘Verstaat u me goed: als de Franstaligen menen dat hun manier om artsen op te leiden, beter is, dan is dat voor mij als democraat prima. Maar dan moeten ze dat wel volledig zelf financieren. Want wat is het gevolg van hun beleid: dat er een overaanbod aan dokters is, waardoor de gemiddelde dokter minder verdient, waardoor op bijkomende financieringen wordt gerekend – bijvoorbeeld door overconsumptie – waardoor de gehele zorg op zijn beurt duurder wordt. Het is geen toeval dat de ereloonsupplementen in Brussel en Wallonië de pan uit swingen. Je kan je afvragen waarom contingentering nodig is? Omdat we in Vlaanderen ervan uitgaan dat er niet teveel artsen mogen zijn. Dit in functie van kwaliteitsvolle opleidingen of voldoende praktijkervaring.’

’En het verhaal is nog niet gedaan. Toen N-VA in de regering zat, probeerde de partij een compromis te bereiken met de Franstaligen om deze scheeftrekkingen aan te pakken. Tegen 2038 zou het aantal artsen rechtgetrokken zijn. Maar dan moesten de Franstaligen ook een ingangsexamen inplannen! Maar zelfs dat was niet goed. Studentenbetogingen, en veel protest. Uiteindelijk organiseren de Franstaligen dan als “compromis” een ingangsexamen voor zo’n 700 mensen, en hebben ze uiteindelijk toch weer teveel, nl. 1100, studenten laten starten’.

120% van hun BRP

Hoe kijkt u als directeur van een ziekenfonds tegen de coronacrisis aan?

‘Ik ben somber. De staatsschuld neemt dag na dag toe. Voor de crisis bedroeg de staatsschuld 44.000 euro per Belg. Vandaag is die opgelopen tot 50.000 euro. In Vlaanderen gelukkig wel circa 5.000 euro minder. Maar elk kind dat vandaag geboren wordt, heeft dus een schuld van gemiddeld 50.000 euro, en torst die mee. Er zijn in België geen reserves om de crisis aan te pakken, waardoor de schuld per hoofd van de bevolking alleen maar zal toenemen, en dus waarschijnlijk ook de belastingen’.

‘Bij de start van de Waalse regering onder Elio Di Rupo bedroeg de Waalse schuldgraad meer dan 29 miljard euro. De jaarlijkse omzet van de Waalse en Franstalige regeringen bedraagt 24 miljard euro. Met andere woorden: de schuld bedroeg voor de crisis al bijna 120% van hun BRP. Vlaanderen had voor de coronacrisis een schuld van 25 miljard euro, op een jaarbudget van 48 miljard euro, dus een schuldgraad van 52% van het BRP. Als Jan Jambon dan voor de crisis bespaart op cultuur en het middenveld, maar ook op het aantal politieke mandaten, dan krijgt hij de media over zich heen. Maar hebt u in Vlaamse kranten gelezen dat de regering-Di Rupo in Wallonië niet bespaard heeft, en van een schuldgraad van 120% voor de crisis naar een schuldgraad van boven de 130% van het bruto regionaal product gaat?’

De maand van de facturen

‘We hebben geluk dat geld lenen nu goedkoop is. Maar o wee als dat ooit stopt. Door de coronacrisis moeten we nu nog meer extra schulden aangaan om de getroffen sectoren te ondersteunen, opdat niet iedereen het niet meer zou zien zitten. Vergis u niet: er zijn op dit moment verschrikkelijk veel zelfdodingen door de pandemie. Ik merk dat als ziekenfonds zeer goed. Vele mensen zijn op, ze mochten geen familie of vrienden ontvangen tijdens de feestdagen, en januari is traditioneel gezien de maand van de facturen. We hebben de afgelopen maand zelfs weekendwerk nodig gehad om de toevloed van mails en telefoons aan te kunnen: uitstel van betalingen, hospitalisatierekeningen, ziekte-uitkeringen,… Waar zijn we eigenlijk mee bezig?’

‘Men denkt dat Ben Weyts onverantwoordelijk is als hij zegt dat de scholen moeten openblijven. Maar weet u waarom hij dat ook doet? Omdat scholen op dit moment voor vele kinderen veilige havens zijn waar ze niet met schrijnende thuistoestanden worden geconfronteerd, met armoede, huiselijk geweld, of met misbruik. Ik zie dat die zaken sterk zijn toegenomen. Praat eens met wat burgemeesters. Lockdowns zijn makkelijk als je een huis met een tuin hebt. Wat in de wereld daarbuiten gebeurt, dat kunnen de meeste politici zich niet inbeelden’.

De Vivaldiregering wil de coronacrisis aanwenden om de gezondheidszorg te hervormen. De marsrichting is een financiële herfederalisering enerzijds, en het overzetten van gezondheidszorg naar de gewesten. U pleit voor een ander model: dat van de splitsing van de sociale zekerheid langs gemeenschapslijnen in een confederale staat.

‘In de grondwet staat duidelijk dat persoonsgebonden materies de gemeenschappen toekomen. Wat is er meer persoonsgebonden dan gezondheidszorg? Ik ben daar een communautair denker in. De beweging van de Franstalige politici is om echter veel zaken te vergewestelijken. Vlamingen blijken daar binnen Vivaldi ook vatbaar voor. Opnieuw om de lieve vrede te bewaren en de positie van de Vlamingen nog meer te verzwakken’.

‘Ik zie daarentegen een confederaal België met twee grote deelstaten – Vlaanderen en Wallonië – elk met een eigen sociale zekerheid, en een Brussel waar de inwoners voor één van beide modellen mogen kiezen, zoals de schoolkeuze. De Duitstaligen mogen ook kiezen of ze het alleen proberen, of ze zich aansluiten bij een andere gemeenschap – van mij mag dat zelfs bij de Vlaamse gemeenschap zijn. Er mogen ook nog solidariteitsstromen zijn met Wallonië, maar alleen als de stromen transparant in kaart zijn gebracht, en als er resultaatsverbintenissen aan vasthangen. Maar met een splitsing van de sociale zekerheid, hebben we een beleid waarvoor we zelf verantwoordelijk zijn, en hoeven we het niet langer op de “negen ministers” of de “anderen” af te schuiven.’

Brussel

Ik hoor dat Vlamingen ook wel meer en meer bereid zijn om Brussel te laten vallen, en het een volwaardig gewest te laten worden…

‘Er zijn meer en meer Vlaamse bewegers die Brussel willen laten vallen, in ruil voor meer autonomie. Paul Magnette van zijn kant wil al lang 4 gewesten. Ik kan daar enkel in meegaan als dat betekent dat alle gewesten ook financieel zelfvoorzienend worden, als alle pariteiten, grendels en alarmbelprocedures in België worden afgeschaft en de Franstaligen aanvaarden dat één man of vrouw gelijk is aan één stem. Als het om een slinkse herfinanciering gaat van Wallonië en Brussel door de federale sokkel te versterken, dan pas ik ervoor. Vlaanderen gaat daarvoor niet willen betalen, en ik twijfel er ook meer en meer aan of we het wel gaan kunnen betalen, gezien de onzekere toekomst. Men mag ook niet vergeten dat wij de meerderheid vormen in dit land, maar politiek zijn we momenteel in een minderheidspositie gedrukt’.

De socialistische mutualiteiten zijn voorstander van de vergewestelijking, en op het kabinet van Frank Vandenbroucke werkt men verder aan die piste. Als ook de CM meedoet, zal het moeilijk worden om de vergewestelijking tegen te houden.

‘Ik twijfel eraan of de CM daaraan zal meewerken. Weet u waarom? Omdat de CM straks een confederaal ziekenfonds wordt. De CM heeft nu nog 19 ziekenfondsen, 11 in Vlaanderen en 8 in Wallonië. In 2022 fuseren al die afzonderlijke fondsen tot twee ziekenfondsen: CM Vlaanderen en CM Wallonië. In Brussel – hou u vast – mogen de leden van de CM kiezen of ze zich bij het Vlaamse, dan wel het Franstalige fonds aansluiten. Dat is dus het model van confederalisme’!

‘Ook bij de onafhankelijke ziekenfondsen zie je dezelfde beweging: OZ en Partena fuseren in 2022, en zullen ook in Brussel een Nederlandstalige service aanbieden. Langs Franstalige kant realiseerden ze reeds Partenamut. De socialisten doen inderdaad niet mee met die beweging. Zij hebben ook als enige nog één federaal ziekenfonds, de FSMB in het oude unitaire Brabant, zowel voor Frans- als Nederlandstaligen’.

‘Gratis’ gezondheidszorg

‘Moraal van het verhaal: de mutualiteiten organiseren zich op taalbasis, en niet op gewestbasis. En dat is mijn punt over de hervorming van de gezondheidszorg. De Franstaligen vinden het als gemeenschap belangrijk dat het remgeld wordt terugbetaald, en willen daar binnen hun taalgroep een homogeen beleid in voeren. Ze willen “gratis” gezondheidszorg, en sterke ziekenhuizen waar je voor eender wat terecht kan. In Vlaanderen kiezen we voor echelonnering, meer preventie en vaccinatie, maar ook voor responsabilisering van de patiënt door remgeld. We willen dat de mensen eerst naar de huisarts gaan vooraleer ze naar een specialist of het ziekenhuis gaan. Om de kosten echter niet uit de pan te laten swingen bestaan de maximumfactuur en sociale correcties met de verhoogde tegemoetkoming. We zijn in dit land dus fundamenteel verschillend, zeker op het vlak van gezondheidszorg. Daarover federaal afspraken maken en alles in één mal duwen, dat lukt niet.’

U haalt daar terechte zaken aan. Maar het debat leeft niet in Vlaanderen. Vlaamse politici pleiten niet voor de splitsing van de sociale zekerheid, en ook de ziekenfondsen maken de denkoefening niet, ook al gedragen ze zich de facto steeds confederaler.

‘Er is bij de grote ziekenfondsen angst om bij een officiële splitsing van de gezondheidszorg, macht te verliezen, ook in Vlaanderen. Ik pleit er altijd voor om de ziekenfondsen ook na een communautaire splitsing ziekenfonds of zorgkas te laten zijn, en uiteindelijk het parlement op langere termijn daarover te laten beslissen. Gezondheidszorg komt de gemeenschap toe, maar dan mag de gemeenschap er ook democratisch over beslissen hoe ze eruit moet gaan zien en welke rol de ziekenfondsen daarbij vervullen. Voor mij zijn de ziekenfondsen de vertalers van de wetgeving rond de gezondheidszorg in de praktijk. Er is dus een belangrijke taak voor hen weggelegd, een taak die niet aan de privé mag worden uitbesteed. Daarnaast zijn ze de beschermers van de patiënten, en de sociale verzekeraar die ervoor zorgt dat gezondheidszorg betaalbaar blijft.’

‘Hoeveel euro denkt u dat we in Vlaanderen en Wallonië respectievelijk aan ziekteverzekering uitgeven? Gebaseerd op onze ledenaantallen verdeeld over België – 5% van de bevolking, dus een representatieve steekproef – geven wij aan elke Vlaming jaarlijks gemiddeld 2091 euro uit voor zijn of haar ziektekosten. Een Waal kost gemiddeld 2178 euro aan de ziekteverzekering. Dat verschil lijkt misschien niet veel, maar je moet dat maal de bevolking doen. Hoeveel betalen de mensen voor hun sociale zekerheid dan? Wel, een Vlaming betaalt jaarlijks gemiddeld 9.193 euro aan sociale zekerheidsbijdragen, en een Waal gemiddeld 7.142 euro’.

De linkse Vlaamse partijen zweren bij dat soort ‘federale solidariteit’. Wat zegt u tegen links Vlaanderen als tegenargument?

‘België heeft een solidariteitssysteem voor de mensen die er het ergst aan toe zijn. In Vlaanderen heeft 15% van de bevolking een voorkeurregeling – de echte armen. Dat is te veel, dat besef ik ook. Maar wat is het linkse recept om dat op te lossen? In Wallonië bedraagt het aantal mensen die een voorkeurregeling hebben 21 %, en in Brussel 32%. Elk jaar stijgen de cijfers. Ik ben voorstander van solidariteit. Maar solidariteit moet wel transparant, omkeerbaar en resultaatsgericht zijn. Bovendien mag men dan ook een beetje loyaliteit verwachten van de ontvangers’.

‘Ik zeg ook al jaren dat er negen ministers van volksgezondheid zijn, en dat dat absurd is. Maar nogmaals: Vlaanderen heeft zijn beleid op orde. Wouter Beke heeft weliswaar geen vlekkeloos parcours gereden als minister, maar beheert toch al heel wat welzijnsbevoegdheden. Maar het is aan de Vlaamse democratie om dat aan te kaarten, in plaats van het falen van het Belgische systeem ook nog eens in zijn schoenen te schuiven, door plots het bestaan van de andere acht ministers van volksgezondheid te ontdekken, en dat voor te stellen als een argument voor herfederalisering. En het is beschamend dat men de pandemie misbruikt voor een politieke unitaire agenda.’

‘Iemand trouwens nog iets gelezen in de media over het Waalse en Brusselse volksgezondheidsbeleid, met een lockdown die strenger is, en toch meer problemen oplevert?’

persoonsgebonden materies

Jürgen Constandt: ‘aantal zelfdodingen is nu al schrikbarend hoog.’