Dat het Midden-Oosten een lappendeken van volkeren en religies is, wisten we. Minder goed nieuws is dat die diversiteit (vooral de religieuze) in sneltempo aan het vervagen is onder druk van de alomtegenwoordige islam. Zelfs in het ogenschijnlijk homogene Iran bestaat een opmerkelijk veelvoud aan etniën. Zowat de helft van de Iraniërs bestaat uit Azerbeidzjanen, Arabieren, Turkmenen, Koerden enzovoort. Onlangs werd in het Europees parlement die etnische veelvuldigheid besproken. Mustafa Hijri, de leider van de Iraans-Koerdische PDKI, de toonaangevende partij daar, was er ook bij. Wij konden Hijri interviewen. Zijn PDKI is illegaal in Iran en schuwt de militaire confrontatie niet met de staat.

Jullie beweren zelf zich enkel te verdedigen tegen agressie van het Iraanse regime. Is dat zo, vallen jullie zelf nooit aan?

Hijri: ‘Ons hoofddoel als PDKI is de bescherming van ons volk. Als het regime ons aanvalt, hebben wij het recht om ons te verdedigen.’

Is het Iraanse regime een échte dreiging dan? Hebben jullie regelmatig met aanvallen te maken?

‘Neen, ze vallen ons niet dagelijks aan. Ons doel als partij is vooral om de mensen te organiseren in het dagdagelijkse leven en streven, niet om geweld te gebruiken. Let op, dat is geen evidentie. Onze partij staat buiten de Iraanse wet en is dus illegaal. Alles wat we desondanks wèl doen, draagt risico’s met zich mee.’

Iraans Koerdenleider, Mustafa Hirji.

Zijn jullie ook internationaal gezien een illegale organisatie?

‘Neen, enkel in Iran.’

Hebben jullie als PDKI banden met of sympathie voor de andere Koerdische bewegingen in pakweg Irak, Syrië of Turkije?

‘Wij onderhouden als Koerdische partij goede relaties met andere Koerdische partijen. Voor ons is Koerdistan één natie. De verdeeldheid die er soms is tussen de verschillende Koerdische partijen heeft geen invloed op ons. Uiteindelijk delen we hetzelfde doel.’

Mooi, maar de realiteit is anders. De verre en recente geschiedenis van de Koerden is er eentje waar er voortdurend onderling gevochten wordt.

‘Klopt, het gebeurt soms dat Koerden elkaar onderling bekampen. Maar wij opteren voor dialoog met elkaar in plaats van te vechten.’

Ik las ook dat jullie als PDKI niet bepaald opgezet zijn met de ontspannen manier waarop Europa zich gedraagt tegenover het Iraanse regime sinds de nucleaire deal. Eigenlijk draagt de harde houding van Trump veel meer jullie goedkeuring weg?

‘Kijk, de Koerden in Iran staan voortdurend onder druk van het centralistische Iraanse regime. Met andere woorden, iedereen die het Iraanse regime verzwakt, is onze bondgenoot. Europa gaat veel te welwillend om met Teheran. Trump is daar strenger in.’

Iran heeft niet alleen zijn leger met haar speciale eenheden, zoals de ‘Revolutionaire Garde’ of Pasdaran, maar ook goed georganiseerde milities zoals de Hashd al-Shaabi die in Irak succesvol waren tegen IS. Het leger van Assad was andere koek, die hebben nu niet bepaald de beste reputatie. Zo ergerden de Iraanse troepen rond Aleppo zich bijvoorbeeld aan het Syrische leger. Hebben jullie overlevingsangst, die mannen zijn geen spreekwoordelijke kattenpis?

‘Onze basissen liggen in Irak. Niet in Iran. Wij opereren vanuit de bergen in het grensgebied tussen Irak en Iran. Het is niet dat we effectief beschermd worden door de Koerdische Autonome regio, ze helpen ons niet maar tegelijkertijd leggen ze ons ook niets in de weg.’

Irak lijkt me inderdaad vrij duidelijk, maar wat met Syrië? Hebben jullie banden met de Rojava?

‘Ja. Met elke politieke partij daar. Trouwens, net voor u kwam hadden we een gesprek met een vertegenwoordiger van de oppositie in Rojava, dus niet de PYD, moederpartij van de bekende YPG-militie.’

Iets anders. Hier in Vlaanderen en in het Westen sympathiseren sommigen met het regime van de sjah, de machthebber die door de ayatollahs is weggejaagd, maar ook door grote groepen van de toenmalige oppositie. Tijdens zijn – volgens velen – despotisch bewind was er bijvoorbeeld meer vrijheid voor de vrouw. Klopt dat?

‘Klopt, op bepaalde vlakken genoot men meer vrijheid dan onder de ayatollahs. Maar dat betekent absoluut niet dat de sjah goed voor ons was of we van hem hielden, laat staan dat we hem of een soortgelijk regime terug willen (nvdr. De sjah stierf in 1980 in Egypte aan de gevolgen van kanker). Hij was tégen vrijheid voor de Koerden en niet weinigen van ons vonden hun dood onder zijn bewind door foltering en executie. Het bizarre is dat je me nu een vraag stelt over de sjah en de ayatollah. Voor ons is dat een keuze tussen ‘slecht’ en ‘nog slechter’. Goeds zien we in geen van beiden. Wat wij willen is een federaal systeem waarin elke natie tot zijn recht komt, iets waartegen beiden zich hardnekkig en gewelddadig verzet hebben.’

Tussen haakjes, hoe staan jullie tegenover Saoedi-Arabië? Ze zijn een vijand van Iran. Jullie ook. Dat maakt jullie bondgenoten naar aloude logica.

‘Saoedi-Arabië en Iran bekampen elkaar om hun invloed in de regio. Dat wil niet zeggen dat wij partij trekken voor één van hen. Maar ze zijn ook geen vijanden van ons.’

Is uw partij, de PDKI, islamitisch?

‘Wij zijn een seculiere partij. Het merendeel van ons is moslim, maar dat is privé en speelt politiek geen enkele rol.’

In Iran heb je nog een andere Koerdische groep die van zich doet horen, de PJAK. Hoe is jullie band met hen?

‘Wij hebben geen speciale band met hen, het zijn geen vijanden maar het is een andere groep. Het is simpelweg de Iraans-Koerdische tak van de PKK.’

Mag ik even rechttoe rechtaan zijn, mijnheer Hijri? U bent het gezicht van de oppositie in Iran. Vreest u voor uw leven?

‘Ik ben een gevaar voor het regime in Teheran. Dus ja.’

Hoe gaat dit allemaal nu verder verlopen? In de buurlanden lijkt er beweging bij de Koerden (de HDP in Turkije, een quasi-zelfstandige regio in Syrië en een autonoom gebied in Irak), jullie blijven al bij al een stille stem. Of maken jullie voortgang in Iran?

‘Het goede nieuws is dat de Koerden in Iran een eigen gezicht hebben. We voelen ons na al die jaren één volk. Het slechte nieuws is dat het Iraanse regime onze tegenstander blijft. De laatste keer dat we onderhandelden met hen, in 1989, eindigden de gesprekken met de moord op onze leiders.’

Hebben jullie bondgenoten?

‘In Iran werken we samen met andere Koerdische groepen. Daarbuiten hebben we eigenlijk geen echte bondgenoten. Er is wel een soort Congres in Iran waarin we samen met de andere volkeren van Iran samen zitten (Turkmenen, Arabieren, Beloetsjen, enzoverder) om een federaal systeem na te streven.’

Dus ook jullie volgen de Turkse Koerdenleider Abdullah Öcalan hierin: een federaal systeem in elk land, geen Koerdische eenheidsstaat. In jullie geval, een soeverein Koerdistan binnen de Iraanse grenzen. Confederalisme quoi?

‘Klopt.’

PJAK

‘Voor ons is Koerdistan één natie’