Voor het oog is Frankrijk geregionaliseerd en komt het een stuk in de buurt van de federale structuur van Duitsland. Maar klopt dat wel? Wie iets dieper graaft, komt toch weer overal ‘Parijs’ tegen. De jakobijnse centralisering heeft een taai leven. Of niet? Luc Pauwels vroeg het aan Hubert Calmettes, directeur-generaal van het Agence de développement van een der Franse regio’s.

Laat ons positief beginnen. Wanneer een Vlaming naar Spanje rijdt, langs de kust, neemt hij de weg naar Duinkerken en is in Frans-Vlaanderen, waar tot zijn verbazing de gendarmes een Vlaamse leeuw op hun uniform dragen. Vervolgens gaat het door Normandië en Bretagne, de Vendée, Aquitanië, Baskenland. Waar is Frankrijk, vraagt hij zich af?

Hubert Calmettes: ‘Ik begrijp de verwarring. De nationale gendarmerie draagt wel regionale wapenschilden op haar uniformen, maar die mogen ons niet afleiden van de realiteit: de gendarmerie is zoals ongeveer alles in Frankrijk ultra gecentraliseerd. Ze hangt uitsluitend af van het ministerie van Binnenlandse Zaken, hoewel ze natuurlijk wel territoriaal moet ageren en “ter plekke” zijn. Bron van veel interne tegenspraak en problemen, neem het van mij aan.’

De vitale krachten van de natie mobiliseren

Waarom en hoe begon generaal De Gaulle in 1958 met de regionalisering van Frankrijk? Een poging die in 1969 een einde maakte aan zijn presidentschap…

‘Generaal De Gaulle, de laatste president die echt sporen naliet in de geschiedenis van Frankrijk, was zich diep bewust van de diepe kloof tussen de regionale werkelijkheid en de jakobijnse bureaucratie die als een blok lood op Frankrijk weegt. De generaal en enkele van zijn vrienden zoals Michel Debré, die in deze zaak het voortouw zal nemen, waren zich bewust van het buitensporige gewicht van Parijs.’

‘Na 1945 wil De Gaulle via het regionale niveau de vitale krachten van de natie mobiliseren voor de wederopbouw van Frankrijk. De Plancommissie en de DATAR (1), de nieuwe instantie voor ruimtelijke ordening en regionale actie, en de prefecten van de departementen moeten de spil zijn van deze “regionalisering.”’

‘Maar er komt weinig of niets terecht van een herstel van de oude gewesten die al eeuwen de echte vaderlanden van de mensen zijn. De gaullisten tuimelen in de val van de “administratieve eenvoud”, en kiezen voor het onhistorisch raamwerk van 21 regio’s dat de ongeduldige hoge ambtenaar Serge Antoine in 1955 op een uurtje tijd uittekent op zijn bureau!’

‘Protesten leiden tot aanpassingen die zelden verbeteringen zijn. In 1982 gaan we van 21 naar 27 regio’s. Ik denk dat de gaullistische bedoelingen voor de regionale kwestie oprecht waren, maar werden ingehaald door een centraliserende visie: een bepaald jakobijns bonapartisme maakt nu eenmaal deel uit van het gaullistisch DNA… In werkelijkheid geloofde niemand echt in een regionalistische revolutie in Frankrijk, zodat dit land intrinsiek gecentraliseerd bleef. Van de ene “herconfiguratie” naar de andere werd nooit zorggedragen voor een herstel van de identiteit van de gewesten en werden de regionalistische aanspraken en verlangens vakkundig gesteriliseerd.”

Waarom heeft president Mitterrand de regionalisering overgenomen, met trouwens in 1982 een bescheiden realisering?

‘Mitterrand was geobsedeerd door het formaat van De Gaulle, zonder hem te kunnen evenaren. Hoe socialistisch Mitterrand zich ook voordeed, het soort republikeinse monarchie dat De Gaulle had geïnstalleerd, beviel hem prima. De regionale gedachte van De Gaulle, altijd fel bestreden door Mitterrand, wordt door hem overgenomen en in wetten van territoriale decentralisering gegoten. De Bondsrepubliek komt voortdurend terug in de debatten als hét federale model dat moet worden gevolgd.’

‘De wet-Defferre van 1982 was niet mis: opheffing van de voogdij uitgeoefend door de prefect, overdracht van het departementale bestuur van de (aangestelde) prefect naar de (verkozen) voorzitter van de departementale raad, de regio wordt uitgebouwd tot een full-service territoriale gemeenschap, nieuwe verdeling van bevoegdheden tussen de staat, de regio’s en de departementen. Maar wat met de administratieve hand wordt gegeven, haalt Parijs vaak met de financiële hand weer binnen. De noodzakelijke overdracht van middelen volgt niet. De regionale en lokale overheden zijn vandaag de dag nog altijd budgettaire en economische dwergen.’

Territoriale lilliputters

Hoe is in 2015 de overgang van 22 regio’s naar 13 gemaakt?

‘Opnieuw worden de wortels en de culturele essentie van de regio’s opgeofferd aan kunstmatige constructies en kortzichtige politiek. De kaart van de regio’s is nauwelijks getekend of ze wordt in 2015 geherconfigureerd door de wet-Notre (2) met een tweeledig doel: geld besparen, wat is mislukt, en de regio’s internationale zichtbaarheid geven. Wat evenmin is gelukt, door de snel opeenvolgende “herindelingen” en de naamswijzigingen van de regio’s.’

Heeft het voorbeeld van Duitsland, met zijn zestien Länder, er iets mee te maken?

‘Uiteraard domineerde het Duitse voorbeeld alle gedachten. Maar de vergelijking is voor Frankrijk vernietigend. Beieren bijvoorbeeld is als begrip tweeduizend jaar oud. Maar wat kunnen we zeggen van “Les Hauts de France” of “Paca” met namen en contouren die voortdurend veranderen?’

‘Economisch en politiek dan. Slechts één voorbeeld dat alles samenvat: de begroting van de regio Occitanië (zo groot als de Benelux) bedroeg 3,5 miljard euro in 2020, die van Beieren bijna 40 miljard! Frankrijk besteedt zijn tijd aan het creëren van territoriale lilliputters en administratieve “millefeuilles”, lagencocktails. Als het er de centrale overheid om te doen was haar positie te versterken, dan is de operatie geslaagd.’

U kent wellicht het citaat van de journalist en consultant Charles Atangana: ‘Regionalisering is het bevorderen van economische en financiële uitwisselingen binnen een welomschreven regio op een geostrategische en politieke manier’.

‘Ik ben het daar niet mee eens. Regionalisering is vooral een herstel van identiteit, een gevoel van saamhorigheid-met wortels, zonder het welke niets groots cultureel, politiek of economisch mogelijk is!’

Hypercentralisatie rond metropolen

Bestaat niet het gevaar dat regionalisering uiteindelijk een kapitalistisch instrument wordt, in plaats van een vorm van lokale identiteit? Hoe ziet u de toekomst?

‘De Franse regio’s zijn politieke en economische dwergen zonder geschiedenis of project. Het grote gevaar is dat ze verzinken in een administratieve mallemolen, waar dit land o zo goed in is. In de decentralisatie zien we een regionale herhaling van de excessen van het nationale jakobinisme: hypercentralisatie rond metropolen, omringd door een uitgemergelde periferie. Dit Franse kwaad zit er helaas erg ingebakken. Het trekt het hele land en wat het nog heeft aan vitale krachten naar beneden.’

‘De toekomst is somber! Omdat we ons in een geblokkeerd land bevinden dat kan blijven vertragen en blijven toegeven aan de liberale negatie van identiteiten, De echte identiteit van dit land, relevant in zijn nabijheid tot de burgers, ligt in de gewesten. Ze hebben wortels die teruggaan tot de Gallo-Romeinse pagus en vervolgens naar de oude provincies.’

‘Laten we duidelijk zijn: er bestaat geen vaste correlatie tussen de grootte en het BBP van een gebied, dit alles is een intellectuele constructie van ontwortelde bureaucraten. Dat er ook een institutioneel verband wordt gelegd tussen het regionale en het grootstedelijke niveau is niet schokkend, maar Frankrijk moet stoppen met deze kunstmatige regionaliseringen die het land verzwakken en zijn meerledige identiteit verwoesten.’

_____

(1) Staat voor Délégation à l’aménagement du territoire et à l’action régionale.

(2) Loi portant sur la Nouvelle Organisation Territoriale de la République (NOTRe)

Plancommissie

De regionalisering van Frankrijk, een brokkenparcours