Na de eerste enthousiaste verwelkomingen van Oekraïense oorlogsvluchtelingen daalt het besef in van wat er op ons afkomt. Federaal staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) nam Europees het voortouw en pleitte voor de activering van de Tijdelijke Beschermingsrichtlijn van 2001. Die volgde op het conflict in voormalig Joegoslavië. Toen werd de EU voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog geconfronteerd met massale verplaatsingen van mensen als gevolg van een conflict in Europa. Het is de eerste maal dat de EU de richtlijn activeert.

Geen federale crisisfase

En dat heeft zo zijn gevolgen. Oekraïners hoeven geen asielprocedure te doorlopen maar krijgen ogenblikkelijk bij aankomst verblijfsrecht met gelijke voordelen en bescherming zoals andere vreemdelingen die legaal op het grondgebied verblijven. Dat betekent toegang tot alle sociale voordelen, zoals leefloon, gezinsbijstand en sociale huisvesting, maar ook toegang tot onderwijs en de arbeidsmarkt.

Mahdi mag dan al pronken met zijn inspanningen voor de Oekraïense vluchtelingen, het resultaat is dat hij minder grip heeft op de procedures. Zijn departement wordt namelijk gepasseerd. De Oekraïners vallen net door die beschermingsmaatregel rechtstreeks onder de bevoegdheden van de deelstaten. Die zijn bevoegd voor de huisvesting, de arbeidsmarkt en het onderwijs. Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD) lieten al verstaan dat ze deze keer – in tegenstelling tot de aanpak van de coronacrisis – niet van plan zijn de kaas van hun boterham te laten eten. Want Mahdi stelde al voor om een federale fase in te roepen om de eerste nood te lenigen, maar daar willen de deelstaten niet van weten. ‘De eerste twee, drie dagen is de ontvangst federaal, daarna is het het Vlaamse niveau dat de opvang doet’, liet Somers optekenen.

Een database

Ook voor de steden en gemeenten is er een belangrijke rol weggelegd. Die moeten in de eerste plaats zorgen voor onderkomen en lieten al weten dat ze de overrompeling maar moeilijk aankunnen. Mahdi wil hen ondersteunen, onder andere door een database te ontwikkelen waarin de aangekomen mensen kunnen worden geregistreerd. Op dit moment is er een centraal registratiepunt in de gebouwen van het oude Bordetziekenhuis in Brussel.

Naar tijdelijke opvangplaatsen wordt naarstig gezocht, onder andere via het alternatief #plekvrij. Dat tracht de opvang bij mensen thuis te coördineren. Maar Antwerps burgemeester Bart De Wever ziet daar geen oplossing in voor de uitdaging die op ons afkomt. Volgens hem is de opvang bij burgers thuis de wereld op z’n kop. De overheid mag die taak volgens hem niet doorschuiven naar de bevolking.

Onduidelijk hoeveel plaats er nodig is

Het is ondertussen niet duidelijk hoeveel vluchtelingen we mogen verwachten, al weten we wel dat er nu op twee weken tijd al twee miljoen mensen Oekraïne verlaten hebben. ‘Wij houden rekening met minstens 100.000 tot 200.000 vluchtelingen die naar België zouden komen’, stelt Jan Vanderhoeven, woordvoerder van Sammy Mahdi. ‘Dit is een eerste inschatting op basis van cijfers van de VN en UNHCR. Die gaan ervan uit dat er 4 tot 7 miljoen Oekraïners zullen vluchten voor de oorlog in hun land. Wanneer we die over de EU verdelen kan dat gebeuren op basis van de zogenaamde fair share van elke lidstaat. Dit is een Europese verdeelsleutel op basis van het Bruto Binnenlands Product en inwonersaantal. Voor België komt dat op een deel van 2,8%. Dat is uiteraard een voorzichtige inschatting. Het kan verder oplopen, afhankelijk van hoe het conflict in Oekraïne evolueert.’

De vraag is waar we die opvangcapaciteit gaan vinden. De asielcentra zitten vol en er is al schaarste op de woningmarkt. Vanderhoeven verduidelijkt de problematiek en maakt enkele kanttekeningen. ‘Het is belangrijk om opvangcapaciteit niet te verwarren met die in het reguliere netwerk voor asielzoekers van Fedasil. Oekraïners op de vlucht krijgen automatisch tijdelijke bescherming, waardoor zij niet beschouwd worden als asielzoekers en daar dus niet in terecht komen.’

‘In de huidige specifieke situatie zal de federale regering instaan voor de registratie van de Oekraïners. We zullen ook voorzien in de eerste crisisopvang voor een beperkt aantal dagen. We vonden, samen met Stad Brussel, een oplossing om de registratie te centraliseren in het Heizelpaleis 8. Wat betreft de eerste crisisopvang onderzoekt de federale regering momenteel samen met het Nationaal Crisiscentrum verschillende pistes om het nodige aantal vierkante meters vrij te maken. De deelstaten hebben bevestigd dat zij zich ertoe verbinden met de gemeenten samen te werken om structurelere huisvesting te organiseren. Het is de bedoeling dat zij een vaste verblijfplaats mogelijk maken voor de Oekraïense vluchtelingen die naar ons land (zullen) komen.’

Mahdi maakt goede beurt

Door het inroepen van een federale crisisfase maken de deelregeringen het zichzelf dus niet makkelijk. Daar komt bovenop dat er een stevig prijskaartje aan vasthangt. Wie dat gaat betalen, is niet duidelijk. Het zal er op aankomen om de opvang vlot te organiseren en de solidariteit bij de bevolking hoog te houden. Na de pesterijen tijdens de coronacrisis, de torenhoge energiekosten en de stijgende inflatie is het vertrouwen van de bevolking tot onder het nulpunt gedaald.

Maar Mahdi scoort momenteel goede punten door kordaat op te treden. Al verwijten sommigen hem profileringsdrang. Aan nijd en jaloezie is in politieke middens vooralsnog geen gebrek.

#plekvrij

Opvang Oekraïense vluchtelingen grote uitdaging. Wie neemt de leiding?