Nu zelfs regeringsleden toegeven dat ze de pedalen kwijt zijn, ligt er weinig meerwaarde te rapen in een analyse van deze composthoop, bovenop de gierput die doorsijpelt in de assen van eerdere mislukte pogingen, die het coronabeleid na 2 jaar zo ongeveer geworden is in dit land.

Meer ruimte is er in de discussie omtrent de gevolgen van de individuele vaccinatiekeuze. Temeer daar ik niet of toch niet helemaal overtuigd ben geraakt van de argumenten die mensen als Patrick Loobuyck en anderen naar buiten brachten. Maar misschien dat de filosoof John Rawls kan helpen in deze kwestie met zijn ‘sluier der onwetendheid’. Het is een vraagstuk zonder echte antwoorden, maar wel van juiste balancering van valide argumenten. Dat is al lastig genoeg. (Full disclosure: ben zelf gevaccineerd, inclusief booster).

De vaccinatieplicht

Er bestaat voor het een en ander een vaccinatieplicht in dit land. Voor wat wel en wat niet, is gestolde medische en maatschappelijke wijsheid. Wijsheid die doorheen de decennia tot stand is gekomen. Dat liet ook toe dat de vaccins hun doeltreffendheid hebben kunnen bewijzen, alsook hun bijwerkingen.

Dat ligt nu anders: de coronavaccins zijn vrijgegeven onder een noodlicentie en hebben niet – in dezelfde mate – het traject doorlopen dat andere vaccins wel doorlopen hebben. Dat vraagt om voorzichtigheid. Zeker in een tijdperk waarin groepsdenken en massapsychoses niet alleen schering en inslag zijn, maar ook prima gevoed worden door de media in hun zucht naar zelfvalidering.

De reikwijdte van ‘negatieve vrijheid’

Een vaccinatieplicht voor een vaccin dat het reguliere traject niet doorlopen heeft, beperkte werking op midden- tot lange termijn kent, waarbij lange termijn effecten nog niet volledig bekend zijn is dan ook bedenkelijk. De filosoof Isaiah Berlin zou er een spanningsveld inzien tussen de positieve en negatieve vrijheid zoals hij het definieerde. En, er in 1958 Oxford University mee op stelten zette tijdens zijn inaugurale rede.

De (negatieve) vrijheid jezelf te ontplooien zonder inmenging van derden waarvan de grenzen enkel bepaald worden door de negatieve vrijheid van de ander enerzijds. En anderzijds de positieve vrijheid om de tussenkomst van anderen te verdragen (i.e. de overheid) in het bepalen/beperken van je negatieve vrijheid door elementen op te werpen (i.e. vaccinatieplicht) die in staat stellen een grotere (collectieve) meerwaarde te genereren dan de som van de negatieve vrijheden die door de individuele participanten dienen te worden ingeleverd.

Collectieve zorg

Het Belgische coronabeleid is vanaf het begin – al dan niet terecht – gedreven om het Belgische zorgsysteem te vrijwaren ten koste van alles. Dat de effectiviteit van heel wat maatregelen tot op de dag van vandaag voer blijft voor discussie en twijfel helpt niet maar mag niet afleiden van de achterliggende vraag.

Hoewel diverse studies een beetje alle kanten opwaaien (en daar is niets mis mee) lijkt de trend te zijn dat gevaccineerde mensen (iets) minder besmettelijk zijn. Daarbovenop komt dat – en dat ondanks het feit dat zo ongeveer de helft van de coronapatiënten in de ziekenhuizen niet gevaccineerd is en ongeveer 70% van de IC patiënten niet gevaccineerd – gevaccineerden dus een ‘relatief’ beperkt deel uitmaken van de patiëntengroep, daar de groep gevaccineerden nominaal een veel grotere groep uitmaakt.

De grafiek toont Nederlandse cijfers. Bij de Belgische is de gevaccineerde groep groter en de ongevaccineerde groep kleiner zodat het relatieve verschil nog groter wordt.

Er is dus een collectieve bruto gezondheidswinst. We weten alleen niet ten nadele van hoeveel negatieve vrijheidsafstand door elke gevaccineerde. Misschien is die nihil, misschien aanzienlijk. Maar die gezondheidswinst blijkt nu onvoldoende om het probleem echt van de baan te rijden. Het is eerder een kwestie van ‘een nog grotere (ongedefinieerde) ramp’ in het gezondheidssysteem te hebben voorkomen. Vandaar dat mensen als Patrick Loobuyck voorstelde om ongevaccineerden een document te laten tekenen waarbij ze de gevolgen onderkennen alsook hun voorrang in de zorg afstaan.

Eigen verantwoordelijkheid

Documentjes laten ondertekenen dat niet-gevaccineerden afzien van voorrang in de zorg is uiteindelijk niet meer dan lage-resolutie-denkwerk. Als het basisdoel is: ‘het zorgsysteem vrijwaren’, dan dien je je wel te realiseren dat de druk op het zorgsysteem op ieder moment een functie is van meerdere factoren waarvan het aantal ongevaccineerde corona-gerelateerde opnames maar één element is.

Of met andere woorden: het is de overheid zelf die meer grip heeft op de zorgdruk dan op de niet-gevaccineerden. Hoeveel IC bedden er zijn, wanneer en waar er wordt opgeschaald, hoeveel personeel er ter beschikking is, waar en wanneer hoeveel bedden vrijgeroosterd moeten worden ten nadele van andere al of niet urgente ingrepen, het is allemaal gedreven door overheidskeuzes en niet door het aantal niet-gevaccineerden. Stigmatisering van niet-gevaccineerden lijkt me dan ook om vele redenen onwenselijk.

De sluier van onwetendheid

Maar er is meer problematisch aan het voorstel van Loobuyck. Buiten het ethische aspect – iets wat toch waait met de wind van de mores in een maatschappij – en het feit dat het blijkbaar niet echt geweldig goed gaat met intellectueel Vlaanderen als dit het beste is waar ze mee kunnen komen, is er het aspect van het ‘doorprikken van de sluier van onwetendheid’.

‘De sluier van onwetendheid’, een lastig begrip waar de Amerikaanse filosoof John Rawls begin jaren 70 mee op de proppen kwam. Kort gezegd betoogt hij dat rechtvaardigheidsdenken enkel neutraal kan gebeuren vanuit zijn meest oorspronkelijke positie, namelijk vanachter een sluier van onwetendheid.

Of concreter: ieder mechanisme mag niet vertrekken vanuit bepaalde aannames maar uit het feit dat je aan het begin van je leven niet weet hoe je leven gaat lopen (je niet weet met welke huidskleur je geboren wordt, waar je opgroeit, rijk of arm zal worden, hoe gezond je zal zijn en hoe de wereld om je heen zal veranderen,…). Hij neemt dus afstand van de ultieme maakbaarheidsgedachte.

Bij twijfel, doe maar niet

Wees dus voorzichtig als je door die sluier heen prikt en je de anderen gaat beoordelen op elementen die ‘gaandeweg’ op tafel komen. Want voor je weet, vliegt het je in het gezicht en ben jij aan de beurt: je hebt gerookt, je hebt overgewicht, je ouders hebben niet aan genselectie gedaan, je rijdt meer dan gemiddeld met de auto, je woont in een meer dan gemiddeld grote woning (klimaat!), of je bent corona-geprikt. Maar nu blijkt straks je natuurlijk immuumsysteem minder veerkrachtig en dien je sneller opgenomen te worden voor andere ziektes enzovoort, enzovoort.

Als de kans dat je slechte beleidskeuzes maakt, zichtbaar zoveel groter is dan dat je de juiste neemt, is het advies steevast: bij twijfel, doe maar niet!

plicht

John Rawls en het vaccinatiedoolhof