Avenir Maseme is Congolees. Hij is ook Vlaming. Ter ere van de 60ste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid wou hij met zijn organisatie een groot feest op poten zetten, maar Corona stak daar een stokje voor. Bij die happenings legt Maseme steeds de nadruk op de band met Vlaanderen, waar hij zich thuis voelt en woont en werkt. Naar aanleiding van 11 juli nemen we met hem contact op om te peilen naar zijn Vlaming-zijn, maar al snel gaat het over zoveel meer… Alhier de weergave van een boeiend gesprek.

Taal is communicatie

Vlaming zijn is Nederlands spreken, voor Maseme staat dit als een paal boven water. ‘Je moet kunnen communiceren. Pas wanneer je met je medemens kan praten, kan je je integreren en iets bereiken. Voor ons, Congolezen, is het confronterend wanneer we in Vlaanderen belanden: wij gaan er altijd van uit dat België Franstalig is, het Frans hebben we ook meegekregen uit Congo. Als je dan in Vlaanderen aankomt, blijkt iedereen een andere taal te spreken. Je moet dus direct aan de slag om die taal te leren. Pas dan kan je gaan werken, met je buren praten en volwaardig deel uitmaken van de maatschappij. Je werkt zo ook het onbegrip weg. Ik heb al veel gehoord van mijn landgenoten dat wanneer ze met Vlamingen praten, ze achteraf komen zeggen: “Ils sont quand même gentils, les Flamands”.’

Voor hemzelf was dit zoveel jaar geleden een opdracht. Met zijn diploma van elektrotechnicus kon hij aan de slag, maar de taalbarrière bleek toch groot. ‘Pas na bijscholingscursussen in het Nederlands ging het samenwerken met collega’s vlot. Je hebt namelijk een zeer specifiek jargon dat je je eigen moet maken. Die opleidingen heb ik met succes kunnen volgen, waardoor ik probleemloos aan de slag kon gaan. Alles staat of valt met communicatie.’

Le temps des Flamands

In een artikel uit 2008 vernoemt Maseme ‘l’État Flamand‘ in Congo. Wat bedoelt hij daar precies mee? ‘Ah, sommigen hebben het over “l’État Flamand”, eigenlijk gaat het over “Le temps des Flamands”,’ verduidelijkt Maseme. ‘Destijds had je in Belgisch Congo de grote bazen, dat waren allemaal Franstaligen. De toenmalige machthebbers. Die zag je zelden op het terrein. De mensen die werkten op het terrein, dat waren de Vlamingen. De “contremaître”, de ploegbaas. Daarmee hadden de Congolezen dus direct contact. Die stonden samen met hen van ’s morgens tot ’s avonds in het veld. Die werkten ook mee, die stuurden mensen aan, zorgden voor de praktische zaken.

De Franstalige baas kwam tegen hen roepen en schelden en zij gaven dat dan door naar onder, soms ook met de “Chicotte”. Zij stonden lager in de rangorde en met hen kwamen wij direct in aanraking. Je kon dat horen, zij spraken met een accent. Zij hadden ook andere namen. Zij spoorden de Congolezen aan tot hard werken. Je wist dat als de “Flamand” kwam, je problemen kreeg wanneer je niet goed werkte. De mensen waren daar dus bang voor. Die relatie was toen best moeilijk en hard. Maar na de onafhankelijkheid kwam er een andere appreciatie: “Dans le temps des Flamands” was de straat altijd proper, toen moest je op tijd komen, was alles op orde. Zo kijken ze nu terug op “le temps des Flamands”: toen waren er scholen, ziekenhuizen. Nu is alles kapot en verdwenen…’

Congo in Vlaanderen

‘Het verbaasde me dan ook dat toen ik in Vlaanderen neerstreek er hier bijna geen herinneringen waren aan Congo. Wanneer ik met de mensen sprak, vond ik niets terug dat refereerde aan die tijd. Zo is het idee gegroeid om te beginnen met “Congo in Vlaanderen”, om de banden terug aan te halen en de mensen terug bijeen te brengen. We organiseren telkens een evenement rond de verjaardag van de onafhankelijkheid waarop we mensen samen brengen en sprekers uitnodigen rond het thema Congo en Vlaanderen. Dit jaar heeft de coronacrisis dat onmogelijk gemaakt, maar we gaan er vol voor om volgend jaar die zestigste verjaardag toch dik in de verf te zetten. Dat blijft een magisch getal. Dus volgend jaar houden we vast aan “60”. Dat ziet er beter uit dan “61” (lacht)!’

Tshisekedi en de oude garde

De huidige president van Congo is Félix Tshisekedi. Hij is sinds januari 2019 aan de macht maar heeft voorlopig nog niet veel kunnen verwezenlijken. Sinds de onafhankelijkheid is er veel verloren gegaan en een echt herstel is nog niet direct in zicht. ‘Ik geef hem momenteel 40% op zijn rapport’, zegt Maseme. ‘Dat is géén voldoende, maar je moet ook begrijpen in welke omstandigheden hij moet werken. De macht zit nog steeds bij oude Mobutu-getrouwen. Die blokkeren elke poging tot verandering en verbetering voor het Congolese volk. Zij bezetten nog altijd cruciale posities in het leger, bij milities en in de lokale administratie. Zij zijn niet geneigd hun macht op te geven en blijven ijveren voor persoonlijke verrijking en samenwerking met diegenen die Congo plunderen.’

‘Congo is potentieel enorm rijk. Wij hebben enorme voorraden minerale rijkdom in de grond, zoals kobalt en coltan. Momenteel vloeien alle opbrengsten daarvan naar het buitenland, het Congolese volk deelt hier niet in. Alles gaat naar buitenlandse bedrijven en privépersonen. Maar ook andere landen nemen deel aan de plundering. Hoe kan je verklaren dat Rwanda de laatste jaren, na de genocide, zo sterk gegroeid en ontwikkeld is? Toch niet enkel dankzij ontwikkelingshulp? Een tip: Rwanda is de grootste exporteur van coltan, maar heeft geen gram in eigen bodem zitten…’

Prioriteiten

Externe spelers beheersen de mijnactiviteiten in Congo tot op de dag van vandaag. Maseme ziet daar niet snel verandering in komen, maar wil ook eerst focussen op een andere prioriteit. ‘Het belangrijkste nu is de heropbouw van onze infrastructuur en de landbouw. Tshisekedi wil dit ook eerst verwezenlijken, en ik volg hem daarin. We hebben degelijke landbouw nodig om het volk te voeden. We hebben degelijke scholen nodig om het volk te onderwijzen. We hebben degelijke ziekenhuizen nodig om de volksgezondheid te verbeteren. Dát zijn momenteel de prioriteiten. Wat heeft het volk aan een diamant? Die kan je niet eten. Momenteel is er niets meer in Congo. Die heropbouw moet dringend gebeuren.’

Daar ziet Maseme een grote opportuniteit voor België en Vlaanderen. ‘Uiteindelijk is er toch een grote historische band tussen Congo en België? Ik begrijp niet waarom de Belgische overheid aan de zijlijn staat te kijken bij alles wat er gebeurt. De Chinezen komen hun ding doen in Congo, met hun eigen mensen. Die nemen wat ze nodig hebben en zijn dan terug weg. De Belgen zouden structureel moeten samenwerken. We zouden er beiden wel bij varen. Er zijn zoveel mogelijkheden in Congo, wanneer we samen aan die heropbouw zouden werken. Kansen voor Vlaanderen én voor Congo. We kunnen de werkloosheid ook hier zo terugdringen. En wanneer er terug een goed werkende infrastructuur is in Congo, hebben de mensen daar alle kansen om een leven uit te bouwen.’

Win-win

‘Nu zien de mensen daar alles wegvloeien naar het buitenland. Daar gaan het geld en de kansen naar toe, en het volk volgt… Wanneer Congo orde op staken kan stellen, blijven de mensen ook daar! Dan gaat niemand zijn leven wagen om de Middellandse Zee over te steken, dan komen de Congolezen naar hier om te specialiseren, of als toerist. Daar moet de gelijkheid zitten, samenwerking en uitwisseling, om beter te worden, win-win voor iedereen. Samen kunnen we dat verwezenlijken, daar geloof ik rotsvast in!’

Maseme beschouwt de huidige internationale coronacrisis als een unieke opportuniteit. ‘Dit is een kans die zich éénmaal in een mensenleven voordoet. We kunnen nu alles omgooien en we moeten die kans grijpen. De tijd is rijp voor verandering, in Congo en hier. In België kunnen we alles eens herbekijken om de problematiek tussen de Vlamingen en de Walen uit te klaren: breken met het verleden en zien hoe we samen verder kunnen.’

‘Naar Congo toe kunnen we terug initiatief nemen, die wil is er bij het Congolese volk. Daar komt iedereen stilaan tot het inzicht dat de problemen zitten bij de oude machtsstructuren, bij de corrupte oude garde die zich enkel persoonlijk verrijkt. Je ziet dat de mensen overal spontaan op straat komen en om verandering schreeuwen. We moeten de president steunen in zijn pogingen om aan de primaire heropbouw te werken. Vanuit Vlaanderen kunnen we contacten leggen. We hebben de haven in Antwerpen, landbouwers met veel kennis maar te weinig grond. In Congo leven 85 miljoen mensen: allemaal klanten voor brood en levensnoodzakelijke producten! Ga daar mee aan de slag, dat zijn toch mogelijkheden?’

Belgische problematiek: verschil in levensvisie

De Belgische problematiek ligt Maseme ook na aan het hart. Hij vindt het treurig dat hier zo veel ruzie wordt gemaakt. Ziet Maseme een mogelijkheid om uit de impasse te geraken? ‘Het probleem tussen Nederlands- en Franstaligen is menselijk. Dat kan je niet logisch oplossen zoals een wetenschappelijk vraagstuk. Het is niet zo simpel als 1+1 = 2. Toch kán het simpel zijn: Jij ziet mij niet graag, ik jou niet, en ieder gaat zijn weg. We zijn geciviliseerd, hé (lacht)! Maar je hebt hier een strekking die uiteen wil gaan en een andere die dat niet wil. De politici moeten praten tot ze aan de kern van het probleem komen, want daar zijn ze nog niet!’

‘Ik zie het probleem als tweeledig. Een eerste stuk zit in het gedrag in het verleden. Vroeger waren de Franstaligen de machthebbers, nu is dat anders. Sommige mensen willen wraak nemen, zoals nu in Amerika gebeurt, met plunderingen en vernieling… We hebben dat hier gehad met de “Walen buiten”-beweging. Dat was een moment van “trop, c’est trop”, er kwam opstand. Dat is het verleden, de achtergrond.’

‘Een tweede punt is het grote verschil in levensvisie tussen Vlamingen en Walen. Langs de ene kant wordt er geleefd én gespaard voor de toekomst. Langs de andere kant wordt er misschien te weinig gespaard en te veel gespendeerd. Wie spaart, kijkt naar de toekomst. Wie niet spaart, heeft vandaag wel eten, maar zaait voor de toekomst alleen onzekerheid. Daar zit het grote mentaliteitsverschil. Dan is de vraag: Ga je daarvoor splitsen? Dat kan je doen, maar is dat een oplossing? Ik weet het niet… Ik denk dat de politiek eens goed moet nadenken en tot de kern van het probleem moet komen… Daar zijn ze, zoals gezegd, nog niet. Pas dan kan je het aanpakken.’

Beeldenstorm = Maquillage

Maseme verwijst naar momenten van opstand en rebellie in het verleden (Walen buiten) en het heden (Black Lives Matter). Wat vindt hij van de huidige beeldenstorm die in de nasleep van het Amerikaanse conflict door ons land woedt? ‘Ach, die standbeelden omver werpen, dat is toch “maquillage”? Dat brengt toch geen oplossing? Wie help je daarmee?’

‘Kijk, die zaken zijn belangrijk, ze herinneren ons aan het verleden. Toen zijn er kwalijke zaken gebeurd en dat mag je niet vergeten. Maar die dingen vernietigen en straatnamen veranderen, dat levert niets op. Da’s symboliek. Binnen tien jaar is dan alles vergeten. Nee, het is veel belangrijker dat die sporen van het verleden blijven bestaan. Ik wil met mijn kinderen voor een standbeeld van Leopold II kunnen staan en zeggen “kijk, toen was er kolonialisme. Toen zijn er fouten gemaakt en was er onrechtvaardigheid. Maar wij hebben dat veranderd. Nu is het beter, en daar hebben wij samen voor gezorgd.” Dát wil ik: werken aan die veranderingen en groeien! Daar moet het over gaan.’

plundering

Avenir Maseme: een Congolees in Vlaanderen

Dekolonisering: stilte aan de andere kant van de taalgrens