De affaire rond Sihame El Kaouakibi doet de reputatie van de politiek en politici geen deugd. De partijfinanciering komt opnieuw in opspraak en het vertrouwen in de politiek lijkt ver zoek. In deze aflevering van Doorbraak Radio gaan Karl Drabbe en Carl Devos dieper in op de nasleep van de zaak El Kaouakibi. Over partijen, hun financiering en de beruchte ‘herverkaveling’.

De nasleep van ‘Sihamegate’

Eerst was er het dossier rond Let’s Go Urban. Dat leek zich eerst te beperken tot de figuur van Sihame El Kaouakibi zelf, en tot het idee van ‘sociaal ondernemerschap‘. Maar in de nasleep hiervan kwam aan het licht dat El Kaouakibi mocht putten uit de spaarpotten van Open Vld bij haar lancering in de politiek. Hierdoor kwam ook de partijfinanciering in het vizier.

De roep naar een aanpassing van de partijfinanciering klinkt steeds luider. Zal het er deze keer van komen? Karl Drabbe betwijfelt het. ‘Er is al langer sprake van een hervorming van de financiering van de politieke partijen.’ Na de Agusta-affaire is er paal en perk gesteld aan de financieringen van politieke partijen via de privésector. Er is een regelgeving uitgewerkt om alle partijen op dezelfde manier te behandelen. Maar die partijsubsidies lijken te ver te gaan, zegt Drabbe. ‘Onze partijen krijgen ontzettend veel geld. De vraag is of partijen dit wel nodig hebben.’ Het volledige model moet in vraag worden gesteld, vindt hij.

Carl Devos vreest dat de discussie even snel zal verdwijnen als ze is opgeflakkerd. ‘Er wordt opnieuw een dun laagje ongeloofwaardigheid toegevoegd aan het politiek systeem.’ De vaststelling dat partijen overgefinancierd zijn is allesbehalve nieuw. Tijdens de verkiezingen zijn er limieten op hoeveel de partijen mogen uitgeven. Maar de geldstroom, die loopt door. Daardoor zitten partijen op stevige financiële reserves. ‘De dotaties zijn niet enkel te hoog, er is ook onvoldoende bepaald wat partijen hiermee moeten doen.’ Er is bijzonder weinig controle op hoe partijen hun geld besteden.

Politieke spelletjes

Partijen hebben een ‘kartelafspraak’. Ze beschermen elkaar en zichzelf tegen verandering van buitenaf. ‘Er heerst consensus onder de partijen om het huidige systeem van dotaties en controles te behouden.’ Wanneer er dan toch hervormingen moeten komen, proberen partijen vooral zichzelf buiten schot te houden. Zo zouden de Vivaldipartijen nu een plafond willen instellen voor de partijdotatie. Een maatregel die vooral N-VA en Vlaams Belang zou raken.

Zolang we in deze politieke spelletjes blijven zitten zullen de hervormingen voor geen meter lopen, zegt Devos. ‘De antipolitiek wordt op die manier alleen meer sterker.’ Drabbe verwijst naar een bijdrage van Bart Maddens: misschien moet je er een geheime agenda achter zoeken, achter de huidige plannen om de financiering van de grootste partijen af te toppen. Zijn dat toevallig allebei Vlaams-nationale partijen?

Het vertrouwen herstellen

Het vertrouwen van de burgers in de politiek is opnieuw aangetast. Hoe kan dit hersteld worden? Sinds Zwarte Zondag (24 november 1991) heeft iedereen de mond vol over politieke vernieuwing, zegt Drabbe. ‘We zijn nu 30 jaar verder en veel is er nog niet veranderd.’ Niemand lijkt de oplossing te hebben. Maar zoals men nu bezig is, zal het vertrouwen zeker niet herstellen, meent Drabbe. ‘Er zullen zaken van nul moeten herdacht worden, maar dat ligt niet in onze aard.’ Partijfinanciering verbinden aan een resultaatsverbintenis kan wel een begin van de oplossing zijn.

Vertrekken van een wit blad acht Devos niet mogelijk. ‘Een politiek systeem hervormen zal altijd nadelen en voordelen hebben.’ Hervormingen moeten geleidelijk gebeuren, het uittekenen van een hervormingstraject kan daarbij helpen. Als dit transparant gebeurt, kan de burger een positief signaal krijgen, vindt Devos. Drabbe wijst op het feit dat weinig politici op lange termijn redeneren, wat het hervormingstraject kan bemoeilijken. ‘Als politici hun eigen politieke hervorming moeten organiseren, zal er weinig van in huis komen.’

Druk op de ketel

De hervorming van het politieke systeem zal dus niet zomaar gebeuren, druk van buitenaf is noodzakelijk. ‘Er zijn veel mensen die vinden dat het anders moet.’ Wanneer deze mensen zich laten horen, kan dit de politiek aanzetten om tot blijvende veranderingen over te gaan, denkt Devos. Maar een deel van de groep die druk kan zetten zit opgesloten achter een cordon sanitaire, voegt Drabbe hieraan toe. ‘Politici organiseren hun eigen welbevinden en zullen niet zomaar hervormingen doorvoeren.’

Ook in Franstalig België wordt er druk gezet, door extreemlinks. Dat heeft alsnog niet geleid tot veel veranderingen. ‘In Wallonië heersen dezelfde gevoelens over de politiek, maar het uit zich op een andere manier.’ Drabbe herinnert eraan dat in 2019 meer dan 20% van de Franstaligen niet ging stemmen, in Luik zelfs 24%. Volgens Devos kan het een oplossing zijn om de opkomst bij de verkiezingen te koppelen aan de partijdotaties. ‘Partijen worden dan gefinancierd naarmate ze mensen kunnen overtuigen om te gaan stemmen.’ Een belangrijke eerste stap is dan uiteraard het afschaffen van de opkomstplicht.

Herverkaveling van het politieke landschap

Bart De Wever sprak afgelopen weekend over het oprichten van een brede centrumrechtse partij, een nieuwe beweging die de kiezer opnieuw moet kunnen overtuigen. Die beweging is al heel lang bezig, zegt Drabbe. ‘De idee om het politieke landschap te herverkavelen is niet nieuw.’ Hij verwijst daarbij naar de oprichting van de VLD in 1992, die de centrumrechtse volkspartij wou worden.

Het kan inderdaad positief zijn om aan politiek te doen met een beperkter aantal partijen, maar dan moeten er eerst veranderingen in het kiessysteem komen. ‘Een verandering van het kiessysteem kan automatisch tot een herverkaveling leiden.’ Partijen zijn al 25 jaar op zoek naar hervorming, maar dat heeft amper geleid tot echte veranderingen, zegt Devos. De enige manier om dit in de praktijk te brengen is ook volgens hem sleutelen aan het kiesstelsel.

Redacteur: Rani De Leeneer; de podcast werd opgenomen op 15 februari in de namiddag.

politieke hervorming

Drabbe en Devos: ‘Discussie partijfinanciering voegt laagje politieke ongeloofwaardigheid toe’