De bomaanslag van 22 augustus op de auto met Darija Doegina (1992-2022) achter het stuur kostte haar het leven. Ze was de dochter van Aleksandr Doegin (°1962), een Russisch politicoloog en filosoof. De auto waar ze in reed werd normaal gesproken door Doegin zelf gebruikt. Hij was dus het doelwit. Sindsdien hebben de media grote belangstelling voor deze befaamde ideoloog die ze meestal pas nu ontdekken. Maar gebrek aan kennis is geen hinderpaal om hem meteen als ‘de nieuwe Raspoetin van het Kremlin’ of zelfs ‘de satan op de schouder van Vladimir Poetin’ te bestempelen. De Franse filosoof Alain de Benoist, een fijn kenner van zijn denken en bovendien iemand die Doegin al 30 jaar kent, geeft uitleg.

U kent Aleksandr Doegin persoonlijk. Kun je ons uitleggen wie hij is, vooral op intellectueel niveau? Wat zijn zijn ideeën en zijn politieke invloed?

Alain de Benoïst

‘Ik ken Aleksandr Doegin al meer dan dertig jaar ken. Hij is een theoreticus van het eurasisme – met een S in het midden. Deze stroming dook op in de jaren ’20, zowel in kringen van de Russische emigratie als in de jonge Sovjetunie, in het raam van de ruzie van slavofielen (narodniki) en westersgezinden (zapadniki) die de Russische elites al verdeelde in de jaren 1840. De zapadniki beschouwden het moderne Rusland als het resultaat van een ‘verwestersing’ van de Russische samenleving die begon in de 18de eeuw op initiatief van Peter de Grote.’

‘Voor de slavofielen daarentegen, zoals Konstantin Aksakov, Aleksej Chomjakov en Ivan Kirejevski (op literair niveau natuurlijk ook Dostojevski), was het ‘echte’ Rusland dat van vóór de Peters hervormingen, het Rusland van het Patriarchaat van Moskou, georganiseerd naar het model van de Orthodoxe Kerk. Dat Rusland moest de schadelijke invloeden van West-Europa bestrijden zoals het rationalisme, het individualisme, de obsessie voor technische vooruitgang. Ze werden beschouwd als een aantasting van de persoonlijkheid van het Russische volk.’

‘De Eurasisten, dat zijn figuren als de taalkundigen Nikolaj S. Troebetskoj, auteur van Europa en mensheid, en Roman O. Jakobson. Verder de econoom Pjotr N. Savitski, de jurist en politicoloog Nikolaj N. Aleksejev, de historicus en geopoliticus Georgi V. Vernadski, en vele anderen. Ze geloven net als de slavofielen dat Rusland en het Westen totaal verschillende werelden vormen, maar voegen nieuwe elementen toe aan dit idee. Volgens hen is de Russische identiteit gebaseerd op de superpositie, van een Slavisch-Fins-Turks substraat, van een ‘Kiev-Rus’-cultuur, geboren in contact met de Vikings en sterk gekenmerkt door het Byzantijnse christendom, en een ‘Moskovietische’ cultuur die grotendeels is geërfd, vooral wat betreft de vormen van macht, van het Tataars-Mongoolse rijk dat drie eeuwen lang Rusland domineerde. Geestelijk gezien is Rusland voor hen Byzantijns, daarom ‘oostelijk’. Dit is hun geliefkoosd thema van het ‘Derde Rome’, Moskou naast Rome en Byzantium. Tot slot, voor de eurasisten is Rusland geen ‘land’ of een natie, maar een aparte beschaving en een meervolkeren-complex met een noodzakelijk imperiale vorm.’

Dat zijn dus de wortels van Aleksandr Doegins gedachtewereld. Terug naar de man zelf.

‘Aleksandr Doegin, geboren in Moskou in 1962, behoort tot de tweede Euraziatische generatie. Zijn belangrijkste bijdrage aan deze denkrichting komt voort uit de verbinding die hij maakt met de geopolitiek, een vak dat hij lange tijd doceerde aan de Lomonosov-universiteit in Moskou. Dit gaat bij hem gepaard met een diepgewortelde gehechtheid aan de orthodoxe mystiek volgens welke religiositeit gebaseerd moet zijn op geloof en niet op rede. Hij behoort zelf tot de staroveri of Oudgelovige stroming binnen de Orthodoxe Kerk, die de hervormingen afwijst die in de 17de eeuw door patriarch Nikon werden ingevoerd.’

Wat is de link met geopolitiek?

‘De Engelse geopoliticus Halford Mackinder (1861-1947) had het idee ontwikkeld van een fundamentele tegenstelling tussen de maritieme mogendheden en de landmogendheden, waarbij de eerste achtereenvolgens werd vertegenwoordigd door Engeland en de Verenigde Staten, de laatste door het grote Euraziatische continent. Het hart hiervan, het Heartland, komt overeen met Duitsland en Rusland. Wie erin slaagt om het Heartland te beheersen, stelt Mackinder, controleert de wereld.’

‘Met deze overtuiging in gedachten kon de Pools-Amerikaans politiek wetenschapper Zbigniev Brzeziński in The Grand Chessboard (1997) schrijven dat ‘Amerika absoluut Oekraïne moet overnemen, omdat Oekraïne de spil is van de Russische macht in Europa. Zodra Oekraïne van Rusland is gescheiden, zal Rusland niet langer een bedreiging vormen’. Dit maakt het makkelijker om de politieke standpunten van Aleksandr Doegin te begrijpen, die niet alleen in de confrontatie tussen Oekraïne en Rusland een ‘broederoorlog’ ziet, maar ook een militaire projectie van een ideologische oorlog. Die gaat voor hem ver over de landsgrenzen heen, tussen de liberale democratieën – vandaag in crisis en dragers van decadentie – die uitgaan van een universeel geldend staatsconcept, en de onliberale democratieën geordend door het idee van historische continuïteit van volkeren die hun eigen sociale identiteit, gemeenschapsbewustzijn en soevereiniteit willen behouden.’

‘Maar om je vraag volledig te beantwoorden, zouden we het ook moeten hebben over de vele auteurs die Doegin hebben beïnvloed. Hij spreekt een goed dozijn talen en maakte al heel vroeg kennis met zo verschillende auteurs als de historicus en geograaf Lev Goemiljev, zoon van de dichteres Anna Achmatova en theoreticus van de etnogenese, Arthur Moeller van den Bruck, de Duitse ‘jong-conservatieve’ voorstander van ‘oriëntatie op het Oosten’, Giambattista Vico, Mircea Eliade, René Guénon, Jean Baudrillard, Marcel Mauss, Gilbert Durand, Claude Lévi- Strauss, Louis Dumont, Friedrich List, Heidegger, enz. Maar dat valt buiten het bestek van ons interview.’

In uw recent boek Contre l’esprit du temps schrijft u dat u sympathiseert met zijn idee van een ‘vierde politieke theorie’. Maar wat is deze theorie en waarom vindt u ze interessant?

‘De moderniteit heeft achtereenvolgend drie grote, concurrerende politieke doctrines voortgebracht: het liberalisme in de 18de eeuw, het socialisme in de 19de eeuw, het fascisme in de 20ste eeuw. In het boek dat hij aan dit onderwerp wijdde, ontwikkelt Doegin de gedachte dat het nodig is om een ’vierde politieke theorie’ naar voren te brengen die de balans opmaakt van de voorgaande, zonder zich echter met een van hen te identificeren. Het is een intellectueel stimulerend voorstel.’

‘In de ogen van Doegin zal de 21ste eeuw ook die van de vierde Nomos van de aarde zijn, Nomos begrepen als de algemene orde van machtsverhoudingen op internationale schaal. De eerste Nomos, die van volkeren die relatief verwijderd van elkaar leefden, eindigde met de ontdekking van de Nieuwe Wereld. De tweede Nomos, de Eurocentrische orde van moderne staten (de ‘Westfaalse orde’), eindigde met de Eerste Wereldoorlog. De derde Nomos was degene die vanaf 1945 regeerde: het Jalta-systeem en het Amerikaans-Russische condominium. Wat wordt de vierde Nomos? Voor Doegin zal het ofwel de vorm aannemen van een op Amerika gerichte, unipolaire wereld, ofwel net het tegenovergestelde: een multipolaire wereld, waar de ‘beschavingsstaten’ en de grote continentale ruimten, die zowel autonome machten zijn als regulatoren van de globalisering, de diversiteit van levensstijlen en culturen zullen kunnen behouden.’

‘Doegin gelooft nog steeds dat we in een vierde wereldoorlog zijn beland. De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) leidde tot de ontmanteling van het Oostenrijks-Hongaarse en Osmaanse rijk. De twee grote winnaars van de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) waren de Verenigde Staten van Amerika en het stalinistische Rusland. De Derde Wereldoorlog komt overeen met de Koude Oorlog (1945-1989). Het eindigde met de val van de Berlijnse Muur en het uiteenvallen van het Sovjetsysteem, voornamelijk in het voordeel van Washington. De Vierde Wereldoorlog begon in 1991. Het is de oorlog van de Verenigde Staten tegen de rest van de wereld, een oorlog met vele facetten, die zowel een militair conflict is als een economische, financiële, technologische en culturele confrontatie, onlosmakelijk verbonden met de algemene ontreddering van de wereld door de logica van het kapitaal.’

Morgen: deel 2, ‘Extreem-rechts, het favoriete Zwitsers zakmes van de luie geesten’

politieke theorie

Wie is bevreesd voor Aleksandr Doegin? (1)

In memoriam Klaus von Beyme: ruimdenkend, ook tegenover Rusland