Politico omschreef hem onlangs nog als ‘momenteel de machtigste nationale EVP-leider’. Dat zou kunnen kloppen, maar minstens even opvallend is de inhoudelijke koerswijziging – lees: de ruk naar rechts – die de Poolse premier Donald Tusk de voorbije maanden doorvoerde wanneer het over migratie gaat. En de vaststelling dat hij daar ook vlotjes mee wegkomt bij het Europese establishment.

Flashback naar december vorig jaar. Na een in heel Europa met argusogen gevolgde verkiezingsstrijd slaagt Donald Tusk erin om in Warschau een einde te maken aan acht jaar conservatieve PiS-hegemonie. De zucht van opluchting die daarop doorheen de EU-achterkamers ging, was hoorbaar tot in Tokio. Tusk, zo was de onuitgesproken consensus, staat immers symbool voor het verlichte Europa. En voor een pro-Europees beleid dat Polen zou losweken uit het groepje EU-kritische regimes aangevoerd door het Hongarije van Viktor Orbán.

Polen groeide de voorbije jaren uit tot een zwaargewicht binnen de EU. Het belang van die verkiezingsoverwinning kon dan ook amper overschat worden. Nadat de Burgercoalitie van Tusk bij de recente Europese verkiezingen in Polen ook nog eens 21 van de 53 te verdelen zitjes in het Europees Parlement wegkaapte – zes meer dan in 2018 – nam de invloed van Tusk op de Europese bühne en binnen de Europese christendemocratische fractie nog verder toe. PiS – dat in het Europees Parlement deel uitmaakt van de conservatieve ECR-fractie – moest zich met twintig zitjes tevreden stellen, zeven minder dan tijdens de vorige legislatuur.

Stokken in de wielen

Tusk boven dus, al werd zijn mooie score bij de Europese verkiezingen in Polen ook deels overschaduwd door het resultaat van de Confederatie, een uiterst rechtse partij. Die veroverde met 12 procent van de stemmen uit het niets ook zes zitjes in het Europees Parlement. De tegenwind op rechts lijkt dus aan te wakkeren, en dat is geen goed nieuws met de Poolse presidentsverkiezingen van volgend jaar in het achterhoofd.

Op een partijbijeenkomst twee weken geleden kondigde hij aan dat hij een tijdelijk asielverbod wilde invoeren voor vluchtelingen die vanuit Wit-Rusland de grens met Polen oversteken

Dan moeten de Polen beslissen over het lot van de huidige president Duda, die deel uitmaakt van het conservatieve PiS. Hij kan Tusk vandaag aardig wat stokken in de wielen steken door wetten die in zijn ogen al te links of liberaal zijn, tegen te houden. En dus zet Donald Tusk – niet alleen als de Poolse premier, maar ook als gewezen voorzitter van de Raad van de Europese Unie – stilaan een opmerkelijke bocht in.

Op een partijbijeenkomst twee weken geleden kondigde hij aan dat hij een tijdelijk asielverbod wilde invoeren voor vluchtelingen die vanuit Wit-Rusland de grens met Polen oversteken. Het was ook niet zomaar een vrijblijvend voorstel. ‘Ik zal dit op EU-niveau eisen’, klonk het. Tusk deed dat in de wetenschap dat hij hiermee frontaal ingaat tegen de bestaande EU-regelgeving én zich daarmee eigenlijk aansluit bij het pleidooi dat ene Viktor Orbán al veel langer voert. Diezelfde Orban waarvan hij en de rest van de Europese Unie zich al jarenlang uitdrukkelijk distantiëren. Het kan verkeren.

Veiligheidsredenen

Nu heeft Tusk misschien wel een punt wanneer hij dat asielrecht in vraag stelt. Tienduizenden would-be-asielzoekers, een meerderheid uit het Midden-Oosten en Afrika, probeerden de voorbije jaren via Wit-Rusland de grens met Polen over te steken en zo de EU binnen te komen. Dit jaar staat de teller daar al op ruim 26.000 migranten. Wit-Rusland, een nauwe bondgenoot van Rusland, zou daarin een vuile rol spelen en vluchtelingen zelfs met stokken de grens over jagen.

Ook het ruimere plaatje baart Tusk zorgen: vorig jaar bracht de denktank Warsaw Enterprise Institute een rapport uit waaruit moet blijken dat het aantal migranten in Polen op amper tien jaar tijd van amper 110.000 tot bijna vier miljoen is aangegroeid. Almaar meer Polen maken zich daar grote zorgen over. Tusk verdedigde zijn beslissing bij de EU dan ook met de argumentatie dat een lidstaat omwille van veiligheidsredenen het asielrecht tijdelijk kan opschorten.

En zie, vorige week kreeg hij groen licht voor die maatregel. Net zoals Duitsland enkele weken geleden probleemloos wegkwam met grenscontroles die de basisprincipes van de Schengen-zone stevig op de helling zetten. Het heeft er dus alle schijn van dat de EU wél hoog van de toren blaast en zich beroept op allerlei heilige principes wanneer kleinere lidstaten het migratieprobleem aankaarten, maar zich liever gedeisd houdt wanneer bepalende lidstaten net hetzelfde doen.

Poolse

Donald Tusk mag migratie stoppen, Viktor Orbán niet