In een podcast voor Doorbraak trekt Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van de denktank Itinera, lessen uit de beleidsaanpak van de coronacrisis.

Van de Cloot stelt vast dat het coronabeleid heel sterk varieerde van land tot land. Daar wil hij lessen uit trekken. ‘We zijn een van de landen met de hoogste belastingen, met een grote overheid die gedurende jaren de verkeerde prioriteiten gelegd.’

Kerntaken

Dat stelt de vraag naar de kerntaken van de overheid. Gezondheid en epidemiebestrijding behoren daar zeker toe. Bij het omschakelen van maakindustrie, het ontwikkelen van testcapaciteit, contact tracing, mondmaskers… schoot de overheid tekort. In andere landen werd ook meer digitale technologie gebruikt, zoals een app om contacten in kaart te brengen. De bevolking zou zo’n app hier weinig gebruiken, zegt men, omdat ze weinig vertrouwen heeft in de overheid.’

Van de Cloot wil de discussie voeren over de sterktes en de zwaktes van de overheid. Bovendien stelt zich de vraag naar de vele overheidslagen in dit land. ‘We zijn er nooit in geslaagd lagen te schrappen. Denk maar aan de provincies of de Senaat. Al jaren discussiëren we over het afschaffen ervan.’

De hoofdeconoom pleit voor meer coherentie: ‘er moet duidelijkheid komen waar de bevoegdheden van de ene overheid stoppen en van de andere beginnen.’

Er zijn overigens niet alleen problemen van bestuurskwaliteit, maar er is een breder probleem van verantwoordelijkheidszin. ‘De begrotingstekorten moeten aangepakt worden. Maar reeds voor de coronacrisis woonden we in een land met begrotingstekorten. We hebben een probleem met verantwoordelijkheidszin. Ook in gewone, goede jaren permitteren we ons om begrotingstekorten op te stapelen. Het is nu niet het moment om austerity te prediken en de broeksriem aan te trekken. Maar je krijgt nu discussies alsof er geen beperkingen zijn aan geld.’

Natuurramp

Momenteel is de Itinera-hoofdeconoom geneigd om de coronacrisis als een soort natuurramp te zien waar we de schok absurberen in de schuld. ‘Dat is een argument,’ zo zegt hij, ‘om niet naar gelegenheidsbelastingen of coronataksen over te gaan, die zijn doorgaans niet doordacht. We hadden nog vóór de crisis nood aan een doordachte fiscale hervorming.’

Van de Cloot is niet toevallig de auteur van een boek met als ondertitel Waarom ons land een échte belastinghervorming nodig heeft. Die hervorming berust op enkele pijlers, te beginnen een belastingvereenvoudiging. ‘Ons land is een voorbeeld van een lobbyfiscaliteit waar belangengroepen over de jaren hun voordelen hebben gerealiseerd in de vorm van fiscale aftrekken en uitzonderingsregimes. Daar moeten we met de kam door gaan.’ Heeft een aftrekking geen ‘legitieme doelstelling, dan moet je die schrappen, wat zorgt voor een verbreding van de belastingbasis en wat lagere nominale tarieven mogelijk maakt. Daarnaast heb je de discussie over de verschuiving weg van arbeid. We gaan postcorona naar een groenere economie: minder milieubelastend, daar hebben we grote investeringen voor nodig en een milieufiscaliteit die daar slim mee omgaat. We hebben een reset nodig, maar op doordachte wijze, in tegenstelling tot het verleden.’

Beperkte middelen

Hoe gaan we in postcoronacrisistijd onze economie versterken? Van de Cloot stelt nu een dubbel spoor vast. ‘Er is het crisisbeleid op vlak van liquiditeit: tijdelijke werkloosheid voor gezinnen en allerlei steunmaatregelen voor bedrijven om hen over de zware economische schok te tillen. Aandachtspunt daarbij: vele van die maatregelen waren forfaitair, in andere landen werkte men gerichter met het inschatten van de geleden schade waarvoor een compensatie werd voorzien. Ons beleid moet in die richting bijgesteld worden.’

In ieder geval blijkt dat niet iedereen kan gered worden. De middelen zijn beperkt; overheden moeten keuzes maken. Hoe realiseer je de groene, circulaire economie? Of digitalisering: ‘corona en pandemieën zorgen ervoor dat we meer op digitale middelen moeten inzetten onder meer om op afstand te kunnen werken.’

‘Anderzijds moet je het ondernemerschap van onze kmo’s mogelijk maken. Daarvoor moet er voldoende kapitaal aanwezig zijn. Er zijn al enkele maatregelen: de verliezen van dit jaar in rekening brengen van de winsten van vorig jaar, zodat bedrijven voorafbetalingen kunnen terugvragen, wat hen extra zuurstof geeft. Je kan wederopbouwreserve aanleggen ten belope van het verlies van dit jaar, wat ook onmiddellijk middelen kan vrijmaken. Er is het garantieplan met de banken dat moet bijgestuurd worden om het aantrekkelijker te maken. Er zijn participatiemaatschappijen die je grotere middelen zou kunnen geven zodat ze daarmee risicokapitaal kunnen verschaffen. Je zou ook een nieuw soort coronafonds kunnen bouwen, een combinatie van privé en publiek kapitaal om kmo’s te versterken. We moeten naar soepelere financieringsvormen, ook voor risicokapitaal.’

Globalisering

Tot slot roept Van de Cloot op waakzaam te zijn voor de uitverkoop aan internationale spelers, en vooral aan China. ‘Het kan niet de bedoeling zijn dat er solden komen van Vlaamse bedrijven.’ Bovendien zijn start-ups en scale-ups, kwetsbare bedrijven die vaak nog niet e kapitaalstructuur hebben om voldoende solide te zijn. Enkel in zaken die een toekomstperspectief hebben zou de overheid mogen investeren.

Wie China zegt, zegt globalisering. De coronaschok landen heeft teruggeworpen op hun eigen weerbaarheid. ‘We zijn gebotst op de kwetsbaarheid van de globalisering. Dat werd heel duidelijk in de problemen van bevoorrading van mondmaskers. Toen was de EU afwezig. Dan zie je dat je niet te blind mag vertrouwen dat de Europese constructie er zal staan als het er echt toe doet in een crisis.’

Breder gezegd: ‘we moeten een risicoanalyse maken: is onze economie robuust voor schokken? Hebben we geen buffer nodig, met meer voorraden van medisch materieel? We moeten durven nadenken over de plaats van de strategische maakindustrie. Paracetamol moet uit India komen, beschermingsmaterieel uit China. Dan zie je hoe kwetsbaar ons dat maakt.’

De volledige globalisering terugdraaien, kan niet. Daarvoor zijn onze maatschappij en economie te afhankelijk van export. ‘Als elk Europees land zich terug plooit, zal vooral onze regio daarvan het slachtoffer zijn. We moeten meer evenwicht zoeken. We hadden lange tijd handelsakkoorden die gingen over handelstarieven. Recentere verdragen gingen veel verder: over arbeidsvoorwaarden, belastingstelsels, technologische voorwaarden… en die grepen in op een stuk van de soevereiniteit en het bepalen van de eigen groeistrategie van een land. En die moet je toch deels zelf kunnen bepalen. We moeten nu de grootste kwetsbaarheden in kaart brengen en daarrond een strategie uitbouwen,’ besluit Ivan Van de Cloot.

Beluister ook onze andere podcasts:

postcoronasamenleving

Ivan Van de Cloot: ‘Geen solden van Vlaamse bedrijven’