Op 15 oktober zijn er parlementsverkiezingen in Polen. De strijd gaat tussen de conservatieve partij Prawo i Sprawiedliwość, afgekort PiS (Partij van Recht en Rechtvaardigheid) en Platforma Obywatelska, afgekort PO (Burgerplatform). PiS, dat momenteel aan kop ligt, staat bekend om zijn anti-EU-koers. PO, onder leiding van Donald Tusk, voormalig voorzitter van de Europese Raad, geldt als liberaal en ‘EU-vriendelijk’.

Sterke man

Regeringspartij PiS bevond zich lange tijd in een diepe crisis in de aanloop naar de verkiezingen. Jarosław Kaczyński, wiens tweelingbroer Lech omkwam in een vliegtuigongeluk, moest de eer gaan redden. In juni van dit jaar werd de 74-jarige hardliner door kabinetschef Mateusz Morawiecki benoemd tot vicepremier. ‘PiS dreigt de macht te verliezen. In deze situatie probeert de partij de gelederen te sluiten en de vleugels op hun nummer te zetten. Kaczyński wordt als sterke man verondersteld deze consolidatie tot stand te brengen’, aldus een docent politicologie aan de Universiteit van Warschau tegenover Deutsche Welle.

Europese provincie

Ondanks — of misschien ook dankzij — het teruggrijpen op oudgediende Kaczyński is Mateusz Morawiecki de afgelopen maanden zelf uitgegroeid tot een boegbeeld van zijn partij. Zijn appel aan de Poolse kiezer wordt met de dag dramatischer. Op het partijcongres in Katowice op 1 oktober zei de huidige regeringsleider dat tijdens de parlementsverkiezingen op 15 oktober over het lot van het land zal worden beslist. Óf Polen blijft een onafhankelijke staat onder leiding van PiS óf het land verandert in een Europese provincie onder het juk van Berlijn en Brussel. Daarbij gebruikte Morawiecki het Duitse woord ‘land’, waarbij hij refereerde aan het begrip ‘Bundesland’, dat deelstaat of provincie betekent.

Oekraïense agro-oligarchen

De verhouding met Oekraïne speelt in Polen — dat sinds de Russische invasie meer dan 1,5 miljoen Oekraïense vluchtelingen opnam — eveneens een belangrijke rol. Zelenski’s harde woorden over landen die zich verzetten tegen de Oekraïense graanexport vielen bij Morawiecki in slechte aarde. Hij benadrukte dat PiS de Poolse landbouw zal blijven beschermen tegen ‘Oekraïense agro-oligarchen’.

Op de bijeenkomst in de sportarena van Katowice verklaarde hij eveneens dat Zelenski schijnbaar het contact met Berlijn prefereert, terwijl Warschau de Oekraïners vanaf het begin van de oorlog actief heeft ondersteund. De kabinetsleider waarschuwde dat Berlijn altijd een overeenkomst met Rusland zal zoeken over de hoofden van Centraal-Europese landen heen.

Divers en tolerant

Op dezelfde dag werd in Warschau een ‘mars van miljoenen harten’ gehouden op initiatief van oppositiepartij PO onder leiding van de stadraad van Warschau en Donald Tusk. De organisatoren spraken van een miljoen deelnemers. De politie telde er niet meer dan 100.000. In de protestmars werden Poolse, EU- en regenboogvlaggen gedragen. Rafał Trzaskowski, PO-burgemeester van de Poolse hoofdstad verklaarde dat na een overwinning van de oppositie het ‘in de toekomst kijkende Polen tolerant, divers, Europees en glimlachend’ zal zijn. Ook de partij Nowa Lewica (Nieuw Links) sloot zich aan bij de protestbeweging. Ondanks de linkse toonzetting is oud-premier Tusk een fel tegenstander van ongecontroleerde migratie. In juni zei hij nog: ‘De Polen moeten de controle over hun staat en de eigen grenzen terugkrijgen.’

Geen vrienden

Terwijl zowel in Duitsland als in Hongarije en Slowakije het Kremlin een uitgesproken voorkeur voor een bepaalde partij heeft, ligt de situatie in buurland Polen anders. Het conservatieve PiS is niet alleen tegen Berlijn, maar ook uitgesproken anti-Russisch. De partij van Morawiecki en Kaczyński zoekt zijn vrienden vooral in conservatieve kringen in de Verenigde Staten en de omringende Centraal-Europese staten. Een ondersteuning van PO met aan het hoofd een voormalig leider van de Europese Raad zou uiteraard lijnrecht tegenover Poetins kruistocht tegen het ‘verdorven Westen’ staan. Het enige orgaan dat vast in handen van het Kremlin is, heet Myśl Polska (de Poolse gedachte), een marginaal online magazine met pro-Russische artikelen waaruit in Russische media gretig wordt geciteerd.

Debat en peilingen

Een bizar televisiedebat waarbij Tusk en Morawiecki binnen één minuut een bepaalde vraag moesten beantwoorden, bracht de Poolse kiezer weinig opheldering. Veel meer dan beschuldigingen over de leegverkoop van Polen aan het buitenland was van PiS-zijde niet te horen. Voormalig premier Donald Tusk wees op enkele schandalen van de huidige regering, maar scheen eveneens niet zeer gemotiveerd. Na afloop nodigde hij Morawiecki en de afwezige Kaczyński uit voor een vervolg op vrijdag. ‘U ziet het zelf. De vragen zijn langer dan de antwoorden’, aldus Tusk.

Momenteel staat PiS in de peilingen op 36 procent. Het Burgerplatform van Tusk blijft samen met een aantal kleinere partijen onder de lijstnaam KO hangen bij 30 procent. De linkse partij Nowa Lewica zou volgens Politico.eu op 10 procent van de stemmen kunnen rekenen. Ook een gedeelde lijst van de ‘groene christendemocraten’ van Polska 2050 en KP, een verband van de boerenpartij PSL en kleinere partijen zou 10 procent van de stemmen krijgen.

Prawo i Sprawiedliwość

Polen gaat naar de stembus