Daags na de publieke vraag van minister Tinne Van der Straeten (Groen) naar een voorstel voor prijsplafonds torpedeerde de Europese Commissie dat idee in een uitgebreide annex bij een ‘non-paper’ om journalisten te briefen voor een ministerraad.

Voorstel Tinne Van der Straeten

Op 28 september deelde minister van Energie Tinne Van der Straeten trots op de sociale media een ongedateerde brief aan Eurocommissaris Kadri Simson waarin ze een voorstel tot ‘price cap’ of prijsplafond op groothandelsprijzen voor gas vraagt. Dat voorstel wil ze op de Raad van de EU over Energie op 30 september.

Zelf is ze eerste ondertekenaar, maar veertien andere excellenties staan er ook op: Bulgarije, Kroatië, Frankrijk, Griekenland, Italië, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Portugal, Roemenië, Slovakije, Slovenië en Spanje. Alfabetisch dus.

Twee problemen

Er zijn twee problemen. Ten eerste rijst er een formeel probleem: de Raad van de EU moet dit aan de Europese Commissie vragen na stemming met gekwalificeerde meerderheid, dus 55% van de lidstaten en 65% van de bewoners moeten achter de vraag staan om het een geldige vraag van de Raad te maken.

Vervolgens mag de Commissie (maar ze moet niet) met een voorstel komen. Op dat voorstel zijn dan dezelfde regels qua stemming van toepassing, tenzij het om fiscale maatregelen gaat, want dan vereist het EU-verdrag unanimiteit van de lidstaten. Met andere woorden: alle landen moeten de vraag dan steunen. Om alles nog ingewikkelder te maken voor de politici in kwestie, moet de EU ook verdragsrechtelijk bevoegd zijn voor de materie uit het voorstel, zo niet is alles ongeldig.

Het tweede probleem is timing. Hoe verwacht of hoopt Van der Straeten met een dergelijke vage vraagstelling dat de Europese Commissie op amper één werkdag tijd een voorstel kan uitwerken? De Energieraad begint vrijdag immers om 9.30 uur.

Agenda staat vast

Een veel belangrijker probleem (dan het gebruiken van een ongedateerde brief aan een specifieke Eurocommissaris voor politieke doeleinden en imago-opbouw) is dat de agenda van die Energieraad al vaststaat en een stemming dus uitgesloten blijkt. Dat moest de minister toch weten?

Als deze brief het hele ‘voorstel’ inhoudt dat de Belgische regering al sinds maart beweert te slijten, dan is het geen wonder dat nog niemand het bewuste voorstel wist in te zien. Dan is er enkel een vage intentie om de Europese Commissie iets te laten uitwerken. De officiële agenda voor de Energieraad staat online:

1) de stemming over de noodinterventies die de Europese Commissie op 14 september aankondigde;

2) een gedachtewisseling over het verzachten van de gasprijzen;

3) een briefing over Nord Stream 1 en 2 door Deense, Zweedse en Duitse delegaties.

Initiatiefrecht

Omdat enkel de Europese Commissie initiatiefrecht heeft binnen de Europese Unie (dus met maatregelen kan afkomen), kan Van der Straeten enkel braaf vragen om dat uit te oefenen en dan nog enkel als ze genoeg steun vindt bij haar collega’s. De komst van ‘prijsplafonds’ is dus zeker niet voor de eerste weken of maanden, als ze al ooit voorbij de Duitse bezwaren geraken. Vooral de formulering ‘wholesale price of natural gas’ geeft aan dat deze vraag dus niet gesteld is om de huishoudens of bedrijven te helpen, maar eerder ten gunste van de gascentrales en gasverwerkende industrie.

Als de Europese Commissie al iets zou willen voorstellen, dan zal de Raad van de EU daar morgen over kunnen stemmen en het eventueel goedkeuren. Daarna moeten de lidstaten via de Raad van de EU (Coreper-overleg) dat uitwerken in nationaal beleid. Maanden werk dus. Wat de Commissie kan voorstellen is gekend, en daar zit geen enkel prijsplafond tussen. Van een aantal maatregelen die de Commissie voorstelt is trouwens helemaal niet zeker dat ze ook goedgekeurd zullen worden. Wat ministers tijdens de gedachtewisselingen voorstellen kan de Commissie compleet negeren.

Non-paper

De Europese Commissie neemt morgen zelf deel aan de ministerraad Energie en daarom gaf ze een technische briefing om 13.00 uur aan de geaccrediteerde pers. Voor die briefing ontvingen geaccrediteerde journalisten een ‘non-paper On Emergency Gas Market Interventions’. Een document van 16 pagina’s. Kadri Simson stuurde nadien een lijst met quotes van haarzelf die ze graag in druk zag.

De Commissie schetst de situatie in haar non-paper. Ten eerste is door Russische manipulaties de gasprijs, die reeds sinds midden 2021 een duidelijk onevenwicht vertoont, gestegen en is de bevoorradingszekerheid in gevaar. De gastoevoer uit Rusland is drastisch afgenomen, maar LNG op basis van Russisch gas is toegenomen.

De Commissie schrijft letterlijk: ‘Gazprom’s recentste beslissing om de levering via Nord Stream 1 af te snijden, gecombineerd met de afname van elektriciteitsproductie uit andere bronnen in Europa, hebben opnieuw de zorgen qua bevoorrading verhoogd en opwaartse druk op de gasprijzen veroorzaakt’. Dat is een onomwonden verwijzing naar de sluiting van kernreactoren in Duitsland en België. Europa is ondertussen de eerste bestemming geworden voor LNG, omwille van de veel hogere prijzen voor gas in Europa.

EU-interventie

Een EU-interventie zou volgens de Commissie de volgende doelen moeten nastreven:

– de invloed van manipulatie door Rusland verminderen en de inkomsten voor Rusland beperken;

– het verlagen van de hoge prijs die consumenten door de uitzonderlijke marktomstandigheden voor ingevoerd gas betalen;

– het bevorderen van beter werkende groothandelsmarkten voor grondstoffen om de excessieve volatiliteit te milderen.

Wat de Commissie dus eigenlijk zegt, is dat de prijs gemanipuleerd is via aanbod (Rusland), via marktomstandigheden en via de beursplatformen. De gasprijzen aanpakken kan volgens de Commissie enkel en alleen via gecombineerde maatregelen. Des te groter de ingreep op de prijzen, des te groter ook de beperking van de vraag moet zijn en de solidariteit qua aanvoer (tussen landen).

De Commissie eist vooral dat landen hun verbruik reduceren, dus rantsoeneren. Het Europees orgaan eist dat landen over de nationale grenzen heen solidariteit op vlak van bevoorrading tonen. De Commissie wil desnoods het delen van gasvoorraden verplichten. Gezamenlijke aankopen zou een optie zijn om schaalvoordelen qua prijs op te leveren. Een soort koperskartel of ‘ring’ waardoor de concurrentie tussen kopers wegvalt.

Prijs drukken

De voorstellen om de prijzen te drukken zijn vaag ondanks de lange tekst, weinig concreets dus. Bovendien wil de Europese Unie voor Russisch gas via pijpleidingen maximumprijzen opleggen. De andere prijsmaatregel is het ‘bufferen’ om gasprijzen te drukken. Dat vertragen van prijzen gaat niet bij aankoop dus zal het elders moeten. Voor elk van de drie grote groepen afnemers (industrie, verwarming en gascentrales) gaf de Commissie een idee.

– Voor de industrie wil ze via subsidies van de lidstaten aan de bedrijven ingrijpen. Bij verwarming van huishoudens mogen lidstaten tijdelijke prijsregulering invoeren.

– Voor de productie van stroom kunnen de gas en elektriciteitsprijzen losgekoppeld worden door de woekerwinsten van de ‘inframarginale’ elektriciteitsproducenten af te romen en te herverdelen naar de duurdere producenten, dus winst afnemen van windmolens en kerncentrales en die winst geven aan gascentrales die daardoor een deel van hun dure verkoopprijs ontvangen van de overheid in plaats van van de consument of de bedrijven.

Commissie wil niets doen aan prijsvorming

Opmerkelijk is dat de Commissie niets wil doen aan haar prijsmechanismen of prijsvorming, maar wel vragen stelt en opdrachten geeft aan de regulatoren binnen de EU voor nutsbedrijven (bijvoorbeeld ACER waar ook CREG onder valt) en ESMA, de Europese Bankenautoriteit (EBA), Single Supervisory Mechanism (SSM). Zelfregulering tegen speculatie en marktmanipulatie met andere woorden, ook hier zal het verbod op staatssteun tijdelijks opgeheven worden.

In een annex legde de Commissie uit waarom ‘wholesale price caps for natural gas’ geen goed idee is. Zo somt de Commissie vier condities op waaraan voldaan moet worden om zo’n prijsplafond te kunnen laten werken:

1) de markt vervangen door een nieuwe entiteit;

2) drastische vraagbeperkingen

3) veel geld vinden om gas naar Europa te halen

4) een dienst opzetten om streng en efficiënt de prijsplafonds te monitoren en op te leggen.

Dat alles is een heel duidelijke ‘neen’ aan het adres van Van der Straeten en co.

price cap

Wat Oekraïne ons leert over de EU

Europese Commissie keldert prijsplafonds gas voor de Energieraad