Wat het Rekenhof opmerkt over onze windmolenparken op zee is niet min. Zo wijst het hof niet alleen op de transmissienetproblemen (het Ventilusproject), maar ook de latere ontmanteling van de windmolens blijkt slecht geregeld. Bovendien blijken de kavels in de Prinses Elisabethzone in de Noordzee zo groot dat alleen zeer grote maar onervaren ontwikkelaars zullen worden aangetrokken. En er is nog: er is onvoldoende controle door de administratie en door de marktregulator CREG. En last but not least: Elia verdient te veel aan windparken op zee.

Het gaat traag…

De audit leest ook als een interessante geschiedenis van de offshore windmolenparken in België. De start is genomen in het regeerakkoord van 2003. Het eerste windmolenpark (C-Power) moest al in 2004 groene stroom leveren, maar dat gebeurde pas in 2009. Pas in 2013 was het park volledig operationeel.

De laatste drie windmolenparken raakten pas klaar in 2020. Momenteel telt België negen windmolenparken op zee. De gemiddelde tijd tussen de eerste vergunningsaanvraag en de eerste stroomproductie is 8,8 jaar.

België wil tegen 2026 drie nieuwe zones die samen de 285 vierkante kilometer grote Prinses Elisabethzone vormen. Die zone krijgt van het Rekenhof bijzondere aandacht. Zo wordt bekeken of er voldoende waarborgen bestaan voor een tijdige, efficiënte en duurzame bouw. En uiteraard komen ook de financiële ondersteuningsmechanismen ter sprake. Die moeten voldoende rendement opleveren, maar tegelijk moeten overwinsten worden vermeden.

Amper 1 uur op 3 stroomproductie

Het Rekenhof berekende dat de gemiddelde productiviteit van de windmolens op zee tussen 2015-2022 38 procent bedroeg. Dat wil zeggen dat de windmolens maar 9 uur per dag draaiden. Op land was dat een kleine 20 procent of minder dan 5 uur per dag. Het hof merkt op dat het federale klimaatplan van minister Khattabi (Ecolo) uitgaat van een productiviteit van meer dan 42 procent of 10 uur per dag. De productiviteit van de Prinses Elisabethzone wordt dus te hoog ingeschat.

Een niet te onderschatten probleem met die nieuwe grote hoeveelheid groene stroom uit de Prinses Elisabethzone is dat het bestaande elektriciteitsnet daarop niet berekend is. Het Rekenhof vraagt dat probleem niet te negeren.

Wat het Rekenhof ook oppert is dat nergens een analyse te vinden is van de maatschappelijke kostprijs (subsidies) voor de CO2-reductie via offshore windenergie. Zelfs een vergelijking tussen de verschillende hernieuwbare technologieën ontbreekt.

Heel dure maatschappelijke kostprijs

En dus doet het Rekenhof dan maar zelf een raming van die maatschappelijke kostprijs. De uitkomst is 225,96 euro per ton CO2. Meer dan twee tot vier keer de gemiddelde prijs van de CO2-certificaten die energiecentrales met fossiele brandstof moeten betalen aan de Europese Commissie. Offshore windenergie is volgens het Rekenhof daarom een bijzonder dure techniek om CO2 te reduceren.

Ook de bouw van een windmolenpark blijkt heel duur. De aanleg van een windmolenpark met 1400MW capaciteit kan tot 3,45 miljard euro oplopen. Door de keuze voor zeer grote kavels blijken kleinere ervaren projectontwikkelaars de facto uitgesloten. Met het perverse effect dat weinig kandidaten resulteert in duurdere stroomprijzen.

Omdat de gekozen procedure sowieso al tot beperkte concurrentie leidde, koos de regering voor een openbare aanbesteding. Helaas is die tenderprocedure al een paar keer uitgesteld. Ze moest plaatsvinden in 2021. Vandaag is ze gepland voor het laatste kwartaal van 2025.

Die oplopende achterstand is te wijten aan de voorstudies. Die gingen 17 miljoen euro kosten.

Ook die factuur is intussen opgelopen tot dik 31 miljoen euro.

Elia verdient goed aan windmolenparken

En er zijn nog kosten waar het Rekenhof vraagtekens bij plaatst. Vroeger werden de producenten verwacht zelf hun stroom aan land te brengen. Nu is dat toevertrouwd aan Elia. Alleen, de aanleg van een modulair netwerk via Elia kost de eindgebruikers 27,63 miljoen euro meer dan de aanlandingskabels van de exploitanten. Het Rekenhof schrijft dat de value for money van de Elia-oplossing onvoldoende is bewezen.

Het Rekenhof beveelt aan de onzekerheid rond het offshore transmissienetwerk eerst uit te klaren en pas dan de tender voor de Prinses Elisabethzone te starten. Elia raamt de kostprijs van Ventilus en Boucle du Hainaut op 1,6 miljard euro. Dat zal voor een verdubbeling zorgen van de transmissienettarieven. En dit tien jaar lang.

Nog een hele serie op- en aanmerkingen

Na de duur van de concessie van een windmolenpark volgt de verplichte ontmanteling. Maar daarvoor blijken de technische voorwaarden te ontbreken. Ook dat vindt het Rekenhof niet kunnen.

Het Rekenhof maakt ook nog aanmerkingen over de door Elia aangerekende administratiekosten voor het uitschrijven van de groene stroomcertificaten. Die beantwoorden volgens het hof geenszins aan de reële kosten.

De steun aan windmolenparken kostte volgens het Rekenhof een gemiddeld gezin in 2021 zo’n 50 euro. Maar voor wie zonnepanelen heeft is dat veel minder. Gezinnen zonder zonnepanelen betaalden dus de facto de steun aan de windmolenparken.

Meer dan 3,6 miljard euro subsidies

Wat ontvangen die windmolenparken zoal aan subsidies? Tot 2021 ontvingen windmolenparken op zee ruim 3,5 miljard euro steun. Op 25 miljoen kabelsubsidie na allemaal betaald door alle eindgebruikers.

Daarmee maken die parken winst. Sinds 2018 is het gemiddelde jaarlijkse rendement liefst 12 procent op de inleg van de investeerders. Met een uitschieter van 72 procent rendement in 2020 voor Nobelwind. De parken betaalden al 484 miljoen euro aan dividenden aan hun aandeelhouders, en maakten meer dan 700 miljoen euro winst. Winst die na de afbetaling van de bankschulden fors zal oplopen.

Conclusie? Die windmolenparken zijn voor verschillende betrokkenen een gouden zaak. Of dat ook zo is voor al wie een energiefactuur moet betalen is zeer de vraag.

Prinses Elisabethzone

Rekenhof: ‘Offshore windenergie is dure techniek om CO2 te reduceren’