Goed, het zijn vijgen na Pasen, maar een constructieve noot is nooit misplaatst. Bij de verkiezingen van 26 mei is een groot deel van de Belgen niet gaan stemmen — de blanco-kiezers vormen tezamen de grootste partij van het land. Veel andere mensen hebben wel aan hun opkomstplicht voldaan, maar stemden blanco of ongeldig. Afhankelijk van het niveau hebben 12 tot 17% van de Belgen foert gezegd. Die groep is enorm. Op federaal en Europees niveau is de groep foert-stemmers groter dan gelijk welke partij. Stel je voor dat deze stemmen vertegenwoordigd zouden worden door lege zetels: een confronterende gedachte, nee?

	stemgerechtigden	stemmers	geldig	blanco / ongeldig	niet-stemmers	anti-stemmen
BE 19	8.167.709	7.218.633	6.780.538	438.095	949.076	1.387.171
%		88,38014	83,0164	5,363743983	11,6198557	16,9836
BE 14	8.008.776	7.157.498	6.744.547	412.951	851.278	1264229
%		89,37069	84,21445	5,156231114	10,62931464	15,78555

Vl 19	4.838.566	4.459.064	4.238.274	220.790	379.502	600.292
%		92,15673	87,5936	4,563128828	7,843274226	12,4064
Vl 14	4.779.144	4.422.036	4.202.435	219.601	357.108	576.709
%		92,52778	87,9328	4,594986048	7,472216782	12,0672

EU 19	8.122.985	7.186.677	6.732.157	454.520	936.308	1.390.828
%		88,47335	82,87787	5,595479987	11,52664938	17,12213
EU 14	7.948.854	7.125.161	6.690.711	434.450	823.693	1.258.143
%		89,63759	84,17202	5,465567741	10,36241199	15,82798

Een andere groep daagt wel op, maar heeft geen idee op wie ze moeten stemmen of ze willen er geen energie in steken, en dus stemmen die mensen blanco of ongeldig. Opnieuw, niet onbegrijpelijk, politiek is niet altijd de meest opwindende bezigheid. De reden om niet te gaan stemmen kan puur praktisch zijn: je kan niet gaan stemmen. Je bent ziek, je moet werken, je bent in het buitenland, je kind ligt in het ziekenhuis, je begrijpt de oproepingsbrief niet… Voor die groep heb ik veel begrip en ik vind het jammer dat zij technisch gezien de wet hebben overtreden. Om deze groep mensen en een groot deel van de hele samenleving te helpen zouden we, zoals in Estland, digitaal stemmen kunnen invoeren. Die technologie is er.

Positief signaal

Een derde, grote groep gaat niet stemmen uit protest. Een voorbeeld van deze groep is Nick Roskams. Hij is niet gaan stemmen, maar heeft wel de moeite genomen om er een open brief over te schrijven (gepubliceerd op Doorbaak.be en apache.be). Deze mensen hebben een duidelijke mening: onze democratie is een grap. Als reden om niet te gaan stemmen haalt mijnheer Roskams aan dat volksvertegenwoordigers niet het volk, maar de partij vertegenwoordigen (particratie), dat er geen constructieve dialoog is en dat er onrealistische beloftes worden gemaakt (kiezersbedrog). ‘De oplossingen zijn niet onbekend en toch blijven deze problemen aanslepen. Op 26 mei is uw werk niet ten einde, maar net begonnen. Ondertussen, blijf ik thuis’, besluit hij zijn brief.

Het effect van deze stemmen is duidelijk nihil. Er verandert in wezen niets. Dezelfde traditionele partijen maken nu in achterkamertjes rekenkundige coalities en dezelfde politici graaien naar dezelfde mandaten. Door niet te stemmen, heb je eigenlijk gekozen om het huidige systeem in stand te houden en te versterken. In plaats van tegen het systeem te stemmen, geef je een positief signaal aan de bestaande particratie. ‘Doe maar wat jullie willen, dames en heren partijvoorzitters, ik trek het mij niet meer aan.’ Ik heb weinig begrip voor mensen die roepen, maar niet constructief en kritisch nadenken.

Kan het anders?

Ik en vele andere mensen met mij delen de mening van mijnheer Roskams, maar we zijn toch gaan stemmen. En we hebben niet blanco gestemd.

Sommige proteststemmers zijn ontgoocheld in de traditionele partijen die in verschillende coalities slappe regeringen en inefficiënt beleid hebben gevoerd (begrotingstekort, compromissen, niet doortastende maatregelen, institutionele wildgroei). Zij zoeken nu hun heil bij radicale partijen zoals VB en PVDA. Ik heb het dus niet over de mensen die uit principe op deze partijen stemmen omdat ze het nauwst aansluiten bij hun persoonlijke opvattingen. Je kan het hen niet verwijten. Als je op het einde van de maand moet krabben, maar je ziet hoe goed andere mensen het hebben zonder (ogenschijnlijk) moeite te moeten doen of als je ziet welke gedrochten er tevoorschijn komen na fiscale of staatshervormingen, zou je voor minder kwaad worden.

Ik zie ook in deze radicale partijen geen heil. Ik zie nergens constructieve, realistische taal. Eigenlijk heb ik ronduit schrik voor sommige personages aan de extreme zijden van het links-rechtsspectrum. Maar niet getreurd, er is een volwaardig alternatief.

Onbekend maakt onbemind

Mijnheer Roskams heeft namelijk gelijk. De oplossingen zijn inderdaad niet onbekend: inspraak en dialoog. Wie zich met politiek bezig houdt, weet dat. Er zijn tal van mogelijkheden en goed werkende voorbeelden van democratieën waar de burger meer directe inspraak heeft en waar dialoog de norm is, niet het conflict. Sterker nog: ook hier bij ons hebben wij die optie, maar men weet het niet. In elk Vlaamse provincie kwamen er alternatieven op: Burgerlijst, Collectif Citoyen, Piratenpartij, PRO en Referendumpartij zijn stuk voor stuk bewegingen die precies op dit punt hameren. Agora heeft in het Brussels Parlement één zetel behaald. In de rest van het land blijven deze lijsten onder de ondemocratische kiesdrempel steken.

Waarom is het zo moeilijk voor deze lijsten om de protest-(niet-)stemmers te bereiken? Ze zijn niet bekend genoeg. De ideeën mogen dan geweldig zijn, het ontbreekt aan mensen en financiële middelen om grootse campagnes op te zetten. Het helpt alvast niet dat geen enkel groot medium (kranten, tv, internet) serieuze aandacht besteedt aan deze lijsten. Men brengt de problematiek wel in beeld, maar niet de oplossing. Waar men dat van sensatie- en op entertainment georiënteerde media nog kan begrijpen, is dit bij een publieke omroep toch echt niet correct.

Tegelijkertijd zijn sommige burgers wel goed in het uiten van kritiek, maar niet in kritisch onderzoek. Roepen dat het systeem niet werkt, is gemakkelijk. Uitzoeken hoe het kan veranderen, vraagt een kleine inspanning. Iemand die een open brief kan schrijven, moet volgens mij toch ook in staat zijn om kritisch onderzoek te doen. Als je graag vijf minuten roem wil en in de kijker loopt, kan je geluk hebben door wat te roepen. Als je een duurzame oplossing wil voor je probleem, vraagt dat een tikkeltje meer moeite.

Kiesdrempels

Om democratischer te worden hebben we een level playing field nodig. Geen voordelen voor grote partijen, geen nadelen voor nieuwe partijen.

Schaf de monsterlijke partijdotaties af. Een ‘partij’ komt niet eens in de grondwet voor als politiek instituut. Geld leidt de aandacht af van het algemeen belang.
Creëer gelijke aandacht in de pers voor elke opkomende lijst. Zeker bij de VRT, de publieke omroep, zou er veel meer onpartijdigheid en volledige berichtgeving moeten moeten zijn.
Neem de kiesdrempel weg. Ironisch genoeg moeten sommige traditionele partijen nu zelf beginnen vrezen voor de kiesdrempel die ze mee hebben ingevoerd. Het eerste slachtoffer was trouwens Groen, dat de kiesdrempel destijds vanuit de oppositie mee had goedgekeurd.
En als we dan toch bezig zijn, laat ons gelijk ook de stemplicht afschaffen. Toen het algemeen enkelvoudig stemrecht werd ingevoerd, werden de burgers verplicht om te gaan stemmen zodat fabrieksbazen hun werknemers niet zouden kunnen afdreigen om thuis te blijven. De situatie is nu wel lichtjes verbeterd. Zonder stemplicht zullen er wellicht minder stemmen naar dubieuze figuren gaan en moeten we niet meer luisteren naar het geroep van de ontevredenen.

Als op deze manier kleine burgerbewegingen de kans krijgen om in de wetgevende of uitvoerende macht in te breken, evolueren we naar een politiek waarbij luisteren naar de burger structureel en onvermijdelijk wordt. Het pleidooi voor een burgerdemocratie is een pleidooi tegen verzuring en conflict. Pas wanneer we allemaal kunnen mee spreken en participeren zal de frustratie in onze samenleving milder worden. En zo komen we een stapje dichter bij de ideale wereld!

PRO

Niet stemmen is een positief signaal