Het assisenproces rond de terreuraanslagen in Zaventem en Brussels metrostation Maalbeek kost meer dan € 35 miljoen, volgens sommigen zelfs € 41,7 miljoen. Toch blijven velen overtuigd dat een assisenproces met volksjury de beste garantie biedt om dit maatschappelijk trauma te verwerken. Gerechtsjournalist en assisenkenner Gust Verwerft legt uit waarom hij achter assisen blijft staan, al heeft hij ook kritiek over de aanpak van terreurprocessen. Hier ziet hij een rol weggelegd voor Europa.

Valt het prijskaartje van dit proces te verantwoorden?

Gust Verwerft: ‘De tegenstanders van het hof van assisen zullen dat prijskaartje aangrijpen om het in diskrediet te brengen. Nochtans zou het verschil met een gecorrectionaliseerd proces niet zo groot zijn. Het verschil wordt niet gemaakt doordat er nu drie beroepsmagistraten zetelen, bijgestaan door twaalf juryleden. Die laatsten verdienen daar geen fortuinen mee. Een groot deel van de kosten die men voor dit proces heeft gemaakt, zoals voor IT-materiaal, stoelen en zo meer, zijn investeringen die na het proces niet worden weggesmeten. Dat wordt nadien allemaal verder gebruikt door justitie. De geschiedenis herhaalt zich overigens. Dezelfde vragen over de kostprijs doken op bij de processen tegen Marc Dutroux en Ronald Janssen.’

‘Gewezen voorzitter van het Brusselse hof van beroep Antoon Boyen berekende in 2015 op vraag van toenmalig minister van Justitie Koen Geens (CD&V) dat een assisenproces vijf keer meer zou kosten dan een gewone strafzaak. Insiders lachen met die oefening, want ook daar werd geen rekening gehouden met het feit dat bepaalde uitgaven ook voor een gewone zaak zouden moeten worden meegeteld. Boyen vergeleek appelen met peren. Ik wil gerust met die man het debat voeren, maar dat is mij tot op heden niet gegund. Wanneer je een huis-, tuin- en keukenproces vergelijkt met dit proces krijg je exuberante processen. In de gewone praktijk zijn die veel kleiner. Niet elk assisenproces kent deze uitzonderlijke omvang.’

‘Men zoekt een reden om het hof van assisen als volksrechtspraak te elimineren. Ik ben er van overtuigd: indien men had beslist dit specifieke proces enkel door beroepsrechters te laten voeren, zou niemand zich daartegen verzet hebben. Maar ook dan zou je nog met bijkomende kosten zitten. Je moet namelijk ook de kosten van de mogelijke beroepsprocedure in rekening brengen. Tegen assisen is geen beroep mogelijk, dus die kost spaar je automatisch uit. De volgende vraag hoor ik overigens al aankomen: zijn die mensen -de beklaagden- überhaupt nog een proces waard?’

U maakt het me makkelijk. Zijn ze een proces en de daarmee gepaard gaande kosten waard?

‘Los van het feit dat we in een rechtstaat leven en dat iedere beklaagde dus recht heeft op een eerlijk proces, is er een belangrijke meerwaarde verbonden aan een assisenproces. Een assisenproces is openbaar en verloopt mondeling. Nu zal er veel naar buiten komen wat men al denkt te weten, zonder dat dat daarom ook echt zo is. Die kerels zijn eigenlijk nooit in het openbaar gehoord. Het gaat er niet om dat hun daden gerechtvaardigd worden. Wat zij ook vertellen, dat zal nooit opwegen tegen wat ze hebben aangericht.’

‘Maar nu gaat het erom te vernemen, uit hun eigen mond, live en openbaar, hoe zij redeneren en hoe gevaarlijk dat eigenlijk is. Zo kunnen we misschien ook beter bepalen wat daar aan te doen valt. Zij hebben een hele uitleg en blijkbaar is dat met hun geweten in overeenstemming te brengen. Of is dat op dit moment nog zo? Zou het niet kunnen dat ze na zovele jaren tot inkeer zijn gekomen? Nu gaan ze geconfronteerd worden met de gruwel die ze op het moment van hun daden niet echt gezien hebben. Er komt een defilé van honderden slachtoffers. Dat alles zal hen nu voorgelegd worden. Als de beklaagden natuurlijk aanwezig blijven op het proces.’

‘Alles verloopt op een assisenproces mondeling. Alle stukken moeten worden voorgelezen. Er kan niets worden weggestopt, geen fouten of onvolkomenheden van veiligheidsdiensten, niets. Anders komen we dat eigenlijk nooit te weten.’

‘Ik vind dat wij als burgers, in alle openbaarheid, recht hebben op dat proces en de waarheid die daardoor naar boven komt. Dat geldt voor een kleinigheid, maar ook voor iets groots zoals de aanslagen van 2016. Dat geldt ook voor iemand die in duistere omstandigheden in Merksem op een nacht wordt doodgeschoten, een zaak waar we tot nu toe niets over weten. Het recht op de waarheid geldt voor al die zaken. Een samenleving kan niet zonder de waarheid. Assisenprocessen brengen die naar boven. Kandidaten die overwegen zo’n daden te stellen zullen inzien hoe fout dit is, hoe iedereen zich tegen hen keert en hoe slecht dit soort daden ontvangen worden. De daders zullen moeten vaststellen dat ze uiteindelijk niets hebben bereikt. Daarom vind ik dat dergelijke processen móeten gevoerd worden, wat dat ook moge kosten.’

Het grootste deel van deze kerels stond al terecht voor gelijkaardige feiten in Parijs. Die lessen konden daar toch al getrokken worden?

‘Dat is waar. Dat brengt me bij een ander thema, waar het nooit over gaat. Waarom worden zo’n processen niet binnen een Europees kader gevoerd? We hebben op het Europese niveau verschillende rechtbanken met een groot aantal bijzonder goed betaalde magistraten. Er is ook nog het international hof in Den Haag.’

‘Het hele probleem van terrorisme zoals we het het laatste decennium hebben leren kennen, beperkt zich niet tot de individuele landen maar is een internationaal gegeven. Ik had gehoopt dat de processen op Europees niveau konden worden aangepakt. Dat zou goed geweest zijn voor alle landen. We hebben deze kerels nu zien passeren in Parijs. Nu staan ze hier in Brussel terecht. Hadden we die zaken niet beter gebundeld en daar een groot proces van gemaakt, binnen een Europese context? Maar Europa dient blijkbaar voor andere zaken dan voor justitie of het zoeken naar recht. Ik vind dat een gemiste kans.’

Denkt u, vanuit uw expertise, dat het mogelijk zou zijn om dit Europees aan te pakken?

‘Ze hebben zes jaar de tijd gehad om dat mogelijk te maken. Ik vraag me af waar al die ambtenaren binnen Europa zich mee bezig houden. Nu doet er zich iets voor in Europa dat de moeite waard is en waardoor je het nut van de EU in de verf kan zetten. In Europa zitten genoeg magistraten, die zoals gezegd meer dan genoeg verdienen en zich nuttig hadden kunnen maken. Een gemiste kans. De Europese instellingen hadden zich hier internationaal mee op de kaart kunnen zetten.’

‘Indien er geen Europees hof bestaat om dit soort processen te voeren, had men er één kunnen oprichten. Al die magistraten die daar rondlopen… ik vraag me soms af hoe die hun dag nuttig doorkomen. Ik ben ontgoocheld dat daar nooit over is nagedacht en dat er nooit werk van is gemaakt. Want dit soort terrorisme is geen Belgisch of Brussels probleem. Dit heeft een internationale dimensie. Het gaat eigenlijk over een oorlog. Vergeet niet dat IS ons letterlijk de oorlog had verklaard. Onze veiligheidsdiensten hebben dat ook zo gepercipieerd.’

Een ander deel van het kostenplaatje waar veel burgers zich vragen bij stellen: wie betaalt de batterij advocaten van de beklaagden? Waarschijnlijk beschikken de beklaagden niet over de middelen om die te betalen.

‘Als ik die advocaten zo op het eerste zicht bekijk moet ik vaststellen dat daar geen grote kleppers tussen zitten. Deze advocaten grijpen de kans aan om een naam te vestigen. Ik denk dat het allemaal om pro deo’s gaat.’

‘Die worden betaald uit een kas die een jaarlijks bedrag ontvangt om pro deo zaken te bekostigen. De balies regelen onderling hoe die verdeling verloopt. Maar de kosten voor pro deo’s lopen niet op door dit proces. Als deze advocaten meer krijgen uit het jaarlijkse budget, betekent dat dat de anderen minder krijgen. Voor deze advocaten wordt geen extra budget voorzien. Maar wanneer de beklaagden geen advocaat kunnen betalen, hebben ze recht op een pro deo advocaat, zoals elke andere beklaagde. Het geld voor pro deo vergoedingen komt van de belastingbetaler.’

‘Hoeveel het uiteindelijke kostenplaatje gaat bedragen kunnen we pas weten nadat het proces is afgelopen. Ik maak me als mens ook wel af en toe de bedenking of deze figuren dit allemaal waard zijn, ik moet daar ook af en toe tegen vechten op het moment dat het publieke geld alsmaar schaarser blijkt. Maar net daarom was een Europese aanpak van die processen nuttig geweest. Één groot samengevoegd proces had sneller verlopen en was sowieso goedkoper geweest.’

Een andere kritiek die je vaak hoort is dat veroordeelden hun straf niet volledig moeten uitzitten. De moordenaars van politieagente Kitty Van Nieuwenhuysen lopen al terug vrij rond. Michelle Martin, de vrouw en medeplichtige van Marc Dutroux is ook op vrije voeten. Levenslang is zelden levenslang. Velen hopen dat deze kerels nooit nog op de maatschappij worden losgelaten. Maar er is een verschil tussen recht en rechtvaardigheid.

‘Men miskent hier de wil van het volk. Als de daders door een volksjury tot levenslang worden veroordeeld, is dat een bewuste keuze van de jury, die ook een lichtere straf kan uitspreken. Je moet daar niet de zot mee houden. Levenslang zou levenslang moeten zijn.’

‘We moeten zuinig zijn met het uitdelen van levenslange gevangenisstraf, maar als die wordt uitgesproken, zou levenslang ook levenslang moeten zijn. Het is fout om te moeten aanschouwen dat zo’n daders dan, ondanks die veroordeling, toch vervroegd vrijkomen. Dat hebben we te danken aan onze strafuitvoeringsrechtbanken: een grote onnozelheid die slecht georganiseerd is. Daar moeten veel te weinig magistraten zich over veel te veel zaken uitspreken. Ze staan één op één tegenover advocaten, zonder ruggesteun van een jury. Dan krijg je zo’n situaties.’

pro deo

Gust Verwerft, assisenspecialist: ‘Waarom worden terreurprocessen niet op Europees niveau behandeld?’