De juridisering van de asielprocedure in ons land gaat alsmaar verder. Dit jaar trokken al duizenden asielzoekers naar de rechtbank omdat ze van Fedasil geen verblijfplaats toegewezen kregen. Nog los van de – voorlopig theoretische – dwangsommen, kost dit de Belgische overheid jaarlijks miljoenen euro’s aan vergoedingen voor pro-Deoadvocaten. ‘Dit is Belgisch surrealisme op zijn best.’

Het zijn cijfers om van te duizelen. Jaarlijks worden er in Brussel zowat 50.000 pro-Deozaken gepleit. Zowat vierduizend daarvan – ruwweg 8 procent dus – vallen dit jaar enkel terug te voeren op asielzoekers die naar de rechtbank trekken omdat ze van Fedasil geen voorlopige verblijfplaats toegewezen krijgen nadat ze in ons land een asielverzoek hebben ingediend.

Explosie van aanvragen

Alleen al in Brussel en in 2022 loopt de totale factuur aan dwangsommen, waartoe Fedasil bij dergelijke rechtszaken veroordeeld werd tot de betaling van een dwangsom, intussen al op tot 50 miljoen euro, vertelt Renaud Goossens. De voorzitter van de Franstalige balie in Brussel is bijzonder goed geplaatst om zijn licht te laten schijnen over de omvang van het probleem vandaag: de overgrote meerderheid van de asieldossiers in Brussel belandt bij Franstalige advocaten.

‘In vergelijking met de voorbije jaren is het aantal eenzijdige verzoeken ingediend door asielzoekers die via de rechter een opvangplaats willen afdwingen echt geëxplodeerd. De voorbije jaren spraken we in totaal over hooguit een vijftigtal dergelijke procedures per jaar. Vandaag stellen we vast dat asielzoekers haast systematisch naar de rechter trekken omdat ze van Fedasil geen verblijfplaats toegewezen krijgen. In een meerderheid van de gevallen valt die uitspraak ook in het voordeel van de asielzoeker uit en krijgt Fedasil dan door de rechtbank een dwangsom opgelegd.’

Verhoogde instroom

Goossens hekelt vooral het feit dat zo’n gerechtelijke procedure vandaag haast vaste routine – en een noodzaak – geworden is om in aanmerking te komen voor zo’n verblijfsplaats. ‘In theorie moet ons land alle asielzoekers een opvangplaats aanbieden. In praktijk schiet Fedasil pas echt in gang na een rechterlijke uitspraak. Gemiddeld verloopt er dan dan nog eens een termijn van 60 dagen tussen de beslissing van de rechter en het moment dat Fedasil ook echt een opvangplaats kan aanbieden. Dit heeft natuurlijk alles te maken met de sterk verhoogde instroom van de voorbije maanden.’

Vijftig miljoen euro aan dwangsommen, alleen al voor dit jaar: het is een hallucinant hoog bedrag, maar in praktijk blijkt het toch vooral een lege doos. ‘Fedasil valt niet zomaar terug te voeren tot pakweg de Belgische staat of een of ander ministerie. Het is in de praktijk ook onmogelijk om beslag te laten leggen op de tegoeden van Fedasil, omdat dit volgens Fedasil het algemeen belang zou schaden,’ klinkt het nog.

Staatskas

Toch heeft de nieuwe asielcrisis wel degelijk een financiële impact op de staatskas. Elke asielzoeker heeft immers ook recht op een advocaat, en dit vertaalt zich dan ook in een stijgend budget voor pro-Deozaken. ‘Asielzoekers mogen de eerste vier maanden na hun aankomst in België niet werken. Het merendeel doet dan ook een beroep op kosteloze juridische bijstand,’ vertelt Sofie Demeyer, woordvoerster van Advocaat.be. In eerste instantie kan het dan puur gaan om het afdwingen van een opvangplaats, maar vervolgens net zo goed om bijstand tijdens het interview bij het Commissariaat voor de Vluchtelingen en de Staatlozen of om een eventueel beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen’

Uit de meest recente cijfers van de FOD Justitie blijkt dat het federale budget voor de zogenaamde tweedelijnsbijstand – de pro-Deozaken, zeg maar – in het gerechtelijk jaar 2020-2021 met 14 procent de hoogte inging. De FOD Justitie keerde toen voor ongeveer 80 miljoen euro erelonen uit aan de advocaten die prestaties hebben geleverd in het kader van de pro-Deoprocedure. Uiteraard gaat het daarbij slechts in een minderheid van de gevallen om asieldossiers: in de periode 2016-2019 – de meest recente periode waarvoor er gedetailleerde cijfers beschikbaar zijn – ging gemiddeld acht procent van het totale pro-Deobudget naar asielzaken.

Puntenlijst

‘In het gerechtelijk jaar 2018-2019 ging het in totaal om 13.532 afgesloten dossiers van juridische tweedelijnsbijstand voor asielaanvragers of aanvragers van het statuut van ontheemde,’ klinkt het bij Sharon Beavis, woordvoerder van de FOD Justitie. ‘De tarieven van advocaten voor pro-Deowerk zijn wettelijk bepaald, en zijn gebaseerd op een puntenlijst per prestatie. Het zijn de bureaus voor juridische bijstand die, op basis van het verslag van een advocaat over de verrichte prestaties, aan de advocaat punten toekennen.’

De FOD Justitie staat dan achteraf in voor de betaling. Momenteel staat 1 punt gelijk aan 81,2 euro. Voor een eenzijdig verzoekschrift bij de arbeidsrechtbank mag een pro- Deoadvocaat vandaag vier punten inbrengen, maar achteraf volgen er uiteraard ook nieuwe tussenkomsten om de regularisatie van hun verblijf in België af te dwingen. In de regel zijn het vaak dezelfde advocaten die dan ook de rest van het asieldossier blijven opvolgen en behandelen.

‘Vierduizend dossiers in Brussel enkel al de eerste tien maanden van dit jaar, dat betekent dus ook dat al die advocaten betaald zullen worden door de Belgische staat. In mijn ogen is is dit een enorme verspilling van energie en geld,’ vindt Renaud Goossens. ‘Het gaat dan al snel over enkele miljoenen euro’s, geld dat veel beter besteed zou kunnen worden om de asielzoekers die zich hier aanmelden ook effectief te helpen. Dit is Belgisch surrealisme op zijn best: dit land betaalt advocaten miljoenen euro’s om gerechtelijke procedures tegen de Belgische staat op te starten.’

Pro-Deo en pro bono

Daar past ook een andere bedenking bij. Ook voor sommige gespecialiseerde advocaten of advocatenkantoren is de asielcrisis een lucratieve zaak, al nuanceert Goossens dat. ‘Je moet een onderscheid maken tussen de de pro bono- en de pro-Deoadvocaten. Vanuit de Franstalige Brusselse balie hebben we onlangs vlakbij het Klein Kasteeltje in Brussel zelfs een aparte pro bono-praktijk opgezet. Daarin werken advocaten uit vaak zeer gereputeerde nationale en internationale kantoren mee. Wekelijks bieden zij enkele uren per week hun expertise aan voor eerstelijnsadvies aan de honderden asielzoekers die daar wekelijks over de vloer komen. Consultaties van gemiddeld een kwartier, waarbij kandidaten die echt in aanmerking komen voor asiel vervolgens doorverwezen worden naar een groep andere advocaten die gespecialiseerd zijn in asiel- en -migratierecht.’

Deze zogenaamde eerstelijnshulp wordt georganiseerd via de Commissies Juridische Bijstand, waarvoor de gemeenschappen bevoegd zijn. ‘Een advocaat krijgt voor dit gratis advies per uur zowat 75 euro betaald,’ verduidelijkt Sofie Demeyer. Met andere woorden: ook deze factuur wordt dus finaal door de belastingbetaler betaald.

De Brusselse poule asieladvocaten bestaat intussen al uit een tweehonderdtal advocaten. Zij worden, zo bevestigt Renaud Goossens, op dit moment echt overrompeld. ‘Hun advies is pro-Deo en is dus voor de asielzoekers zelf ook gratis. In dit geval is het de federale overheid die de advocaten betaalt. Persoonlijk, en ik zeg dit als voorzitter van de Franstalige balie hier in Brussel, heb ik niet het gevoel dat dit soort pro-Deozaken voor de meerderheid van de gespecialiseerde asieladvocaten hier een bron van snel geldgewin is. Ik heb eerder het gevoel dat vele collega’s dit toch vanuit een soort gevoel van solidariteit en rechtvaardigheid doen: iedereen heeft recht op een advocaat, en het is in eerste instantie aan de Belgische overheid om zijn verplichtingen op asielvlak beter na te komen.’

pro-Deoadvocaten

Belgische staat betaalt advocaten jaarlijks miljoenen om te procederen tegen Belgische staat