Aleksandr Loekasjenko is inmiddels 29 jaar aan de macht in Wit-Rusland. Zijn heerschappij is door de steeds extremer wordende repressie een volwaardige horrorshow geworden.

Journalisten vroegen de Wit-Russische alleenheerser Aleksandr Loekasjenko tijdens een zeldzaam vragenuurtje naar het wel en wee van de inmiddels 1.500 erkende politieke gevangenen. De twee bekendste, Viktor Babariko en Sergej Tichanovski, zouden volgens een anonieme bericht aan familieleden in het strafkamp zijn overleden. De alleenheerser reageerde verbolgen op de vragen van de pers: ‘In Wit-Rusland zijn geen politieke gevangenen.’

Geen brief, geen bezoek

Svetlana Tichanovskaja kon na de deelname aan de presidentsverkiezingen van 2020 samen met haar twee kinderen vluchten naar buurland Litouwen. Haar man, Sergej Tichanovski, ook voormalig uitdager van Loekasjenko, werd eerder al gearresteerd en tot achttien jaar kampstraf veroordeeld.

Svetlana vertelt: ‘Ik heb sinds 9 maart 2023 niets meer Sergej gehoord. Op die dag werd hij voor de laatste keer bezocht door zijn advocaat. Daarna werd de advocaat gearresteerd en geroyeerd. Ik heb persoonlijk geen enkele brief van hem ontvangen in al die drie jaar. We communiceerden alleen via advocaten.’

‘De kinderen ontvingen soms brieven van hem. Maar die gingen uitsluitend over alledaagse onderwerpen. In juni, na de anonieme berichten over zijn dood, kwam er een golf van verontwaardiging op. Daarop lieten propagandisten op de staatstelevisie beelden uit de gevangenis zien, waarop ik hem met veel moeite herkende. Hij lijkt niet meer op zichzelf. Alleen door zijn karakteristieke bewegingen, realiseerde ik me dat het Sergej moest zijn.’

Incommunicado

Ze vervolgt: ‘Veel politieke gevangenen zijn volledig afgesloten van communicatie met de buitenwereld. Het regime van Loekasjenko probeert hen wijs te maken dat iedereen hen vergeten is. Dat niemand hen nodig heeft, om zo hun wil te breken. Onze zoon is dertien jaar, onze dochter is er nu zeven. Ze huilt elke dag: “Waar is mijn papa? Wanneer komt hij terug?” Ze was vier jaar oud toen haar vader van haar werd afgenomen. Niemand kan van buitenaf de gevangenissen en kampen in Wit-Rusland bezoeken.’

‘Ambassadeurs, internationale organisaties zoals het Rode Kruis of de VN, zelfs vertegenwoordigers van de kerk krijgen geen toegang meer. Achter gesloten deuren gebeuren vreselijke dingen: Er wordt gefolterd. Gevangenen sterven door gebrek aan medische zorg. Er zijn meer dan 5.000 politieke gevangenen, ongeveer 1.500 daarvan worden officieel erkend door mensenrechtenorganisaties.’

‘Elke dag worden vijftien tot twintig mensen gearresteerd. Er is een voortdurende toestroom van nieuwe politieke gevangenen, omdat de Wit-Russen zich niet hebben neergelegd bij de dictatuur. En het regime begrijpt dat. Loekasjenko weet: zodra de repressie afneemt, zullen de Wit-Russen weer de straat op gaan.’

Cel

De 66-jarige Nikolaj Statkevitsj werd in hetzelfde proces als Sergej Tichanovski veroordeeld tot veertien jaar kampstraf. Hij is voorzitter van de door Loekasjenko verboden sociaaldemocratische partij ‘Narodnaja Gromada’. Statkevitsj zat door zijn politieke activiteiten al eerder negen jaar in verschillende gevangenissen en kampen.’

‘Enkele maanden voor de presidentsverkiezingen van 2020 werd hij in het bijzijn van zijn echtgenote Marina Adamovitsj op klaarlichte dag ontvoerd door de geheime dienst KGB. In juni 2022 werd de Wit-Russische politicus vanuit Homel overgeplaatst naar een kamp met een speciaal regime in Gloebokoje in de regio Vitebsk. De bewegingsvrijheid is er nog beperkter dan in andere kampen, omdat er geen barakken, maar enkel cellen zijn. Hij zit inmiddels meer dan een jaar alleen in een ruimte van een bij drie meter.

Hartritmestoornissen

Ook Statkevitsj is volledig van de buitenwereld afgesloten. Zijn echtgenote Marina Adamovitsj vertelt: ‘De laatste brief van Nikolaj dateert van 9 februari 2023, daarna heb ik niets meer van hem ontvangen. De advocaat probeerde hem meermaals te bezoeken, maar dat werd niet toegestaan.’

Ondanks de complete isolatie is Adamovitsj gedeeltelijk op de hoogte van de gezondheidstoestand van haar man. ‘Dankzij het feit dat ik een algemene volmacht van Nikolaj heb, kon ik een uittreksel van zijn medische kaart krijgen. Op die manier kon ik vaststellen dat hij heel veel last heeft van hartritmestoornissen.’

‘Ik stuurde hem een pakket met medicijnen, maar kreeg die teruggestuurd. Al mijn verdere pogingen om iets te sturen, ter plaatse af te geven of op zijn minst informatie over zijn toestand te krijgen, bleken zinloos. Een verzoek om een onderhoud met de kampleiding leverde ook niets op.’

Straatinterviews

Niet alleen politieke tegenstanders, ook onafhankelijke journalisten moeten zonder enige juridische reden lange straffen uitzitten. Katerina Bakhvalova — als reporter bekend onder de naam ‘Katerina Andreeva’ – werd in november 2020 opgepakt tijdens het maken van een reportage over een herdenkingsactie voor Roman Bondarenko, een door agenten in burger vermoorde inwoner van Minsk.

Een rechter veroordeelde haar in 2021 tot twee jaar kampstraf voor het ‘organiseren en voorbereiden van handelingen in strijd met de openbare orde’. In 2022 werd de inmiddels 29-jarige journaliste nogmaals veroordeeld. Deze keer tot acht jaar kampstraf door ‘landverraad’. Andreeva werd vooral bekend door haar straatinterviews en onderzoeksjournalistiek over de belangen van het regime van Loekasjenko in de in 2014 begonnen oorlog in Oost-Oekraïne waar ook veel Wit-Russen aan deelnamen.

Uitputtingsslag

Iljash werd zelf ook twee keer gearresteerd, maar kwam in beide gevallen weer op vrije voeten. Hij vertelt vanuit Minsk over de toestand van zijn vrouw in strafkamp nummer vier in Homel, in het uiterste zuidoosten van het land: ‘Vergeleken met wat er nu met andere politieke gevangenen gebeurt, is Katerina’s situatie niet de meest schrijnende. In ieder geval is communicatie nog mogelijk.’

‘Ze mag worden bezocht door een advocaat, ontvangt regelmatig brieven en heeft recht op vier korte gesprekken van vijf à zes minuten per week. Natuurlijk heeft de langdurige opsluiting invloed op haar gezondheid. Haar algemene conditie verslechtert, haar gezichtsvermogen neemt af en de toestand van haar gebit gaat snel achteruit. Het is een fysieke en psychologische uitputtingsslag. Maar Katerina verliest de hoop niet dat zij en andere politieke gevangenen niet vergeten zullen worden.’

propagandisten

Wit-Russische gevangenen leven in slechte omstandigheden