Op 4 miljoen loontrekkenden telt België zowat 1,9 miljoen mensen die in de publieke dienstverlening werken. Daarmee trekt de overheid de arbeidsmarkt scheef. De impact ervan is niet te onderschatten.

Bijna nergens zijn er zoveel leerkrachten per leerling als in Vlaanderen. Dat bleek ook al uit de doorlichting van de Vlaamse overheid tijdens de Vlaamse Brede Heroverweging. Van 2012 tot 2022 steeg het aantal voltijds equivalente leerkrachten liefst van 169.999 tot 185.235. De discussie over het lerarentekort moet dan ook veel aandacht spenderen aan de planlast en allerlei andere regelingen die maken dat leerkrachten te vaak met andere zaken moeten bezig zijn dan met lesgeven.

Ook budgettair moet gezegd dat er meer geld in Vlaanderen naar onderwijs gaat dan in de meeste andere landen. Scholen worden financieel ook gestimuleerd om steeds meer studierichtingen te creëren terwijl we al veel jaren discussieren over een overaanbod. Het is een fundamentele vraag of scholen eigenlijk wel aangemoedigd worden om zich efficiënt te organiseren?

Breder

De waarheid is dat de overheid de arbeidsmarkt ernstig scheeftrekt. Als voor allerlei mensen werken in de overheidssector aantrekkelijker is dan in de private sector dan creëert dat uiteraard nogal wat problemen. In de ogen van veel werkgevers vist de overheid ondertussen de arbeidsmarkt leeg. In ons land zijn er iets meer dan 4 miljoen loontrekkenden en ondertussen kan daarvan zowat 1,9 miljoen als publieke dienstverlening genoemd worden. De meeste mensen hebben van deze proporties eigenlijk geen enkel idee.

Terwijl in 2008 nog 381.000 mensen in het onderwijs werkten was dat in de recente telling al opgelopen tot bijna 434.000. Het aantal met belastingsgeld betaalde jobs kent zo’n toename dat je begint te beseffen dat veel burgers zich niet meer kunnen voorstellen hoe het nog niet zo lang geleden was zonder al die mensen. In 2008 telde de federale politie nog 38.000 werknemers tegen 42.000 nu. De gezondheidszorg kende ook een belangrijke toename. De groei in de residentiële en niet-residentiële hulpverlening was vooral erg fors. Alleen al woonzorgcentra tellen vandaag een tewerkstelling van boven de 60.000 werknemers tegen 28.000 in 2008.

Wat ook een expansie kende was de tewerkstelling bij lokale besturen met 20.000 op vijftien jaar tijd. De overheid op gemeenschaps-en gewestniveau barst ook steeds verder uit haar voegen. Hoeveel keer zit je vandaag op de openbare weg niet achter een voertuig van de Vlaamse overheid?

Jaarlijks passeert een bedrag van 270 miljard euro via de overheid. Als ik politici daarover aanspreek, valt me almaar meer op dat ze daar nog amper grip op hebben. We moeten goed beseffen dat de maatschappelijke impact gigantisch is wanneer zo’n enorme machine van 270 miljard euro op hol slaat. Waarvoor kijkt men in dit land ondertussen nog níét naar de overheid als redder, die in die taak alleen maar kan teleurstellen? En nee, er ligt nergens een zak geld te wachten waarmee we dat probleem dan nog opgelost krijgen. Dit is hét moment voor de overheid om in de spiegel te kijken. Het apparaat kan pas weer onder controle komen als er een duidelijke focus komt op de kerntaken van de overheid.

Afhankelijkheid

Zoals ik in mijn boek Overheid+Markt betoog, geraakt de maatschappij uit evenwicht als te veel mensen afhankelijk zijn van de overheid. Niet alleen in de publieke tewerkstelling. We kunnen het ook nog hebben over het aantal mensen dat op één of andere wijze een uitkering ontvangt. En dan moeten we nog beginnen over de subsidieziekte waarbij je weinig activiteiten tegenkomt die niet door één of andere overheidsstimulans gevat worden.

De econoom Schumpeter vreesde voor de verschuivingen die één en ander kon veroorzaken in de evenwichten tussen de sferen in de maatschappij. Als de overheidssfeer zo dominant wordt, is de vraag of de overheidslogica de maatschappij domineert. Die dan bijvoorbeeld de andere sferen in de maatschappij begint te verpletteren. Is er nog plaats voor de civiele maatschappij met verenigingen waar andere opvattingen kunnen gedijen? En wat met de eigen verantwoordelijkheid van de burger? En wat doet één en ander met het gezin? Zal de overheid nog rekenschap moeten blijven geven aan burgers of worden burgers straks gecontroleerd door de overheid over hoe ze bijvoorbeeld hun eigen middelen spenderen?

De vraag die we ons kunnen stellen is waarom bepaalde taken vandaag door de overheid ingevuld worden waar 20 jaar geleden nog helemaal geen ambtenaar bij te pas kwam. Laat in commentaar hieronder zeker weten welke illustraties daarvan u zelf treffend vindt.

publieke dienstverlening

De overheid barst uit haar voegen