Tijdens de IS-gruwel kwamen de Koerden dikwijls in de schijnwerpers te staan. Hun strijdlust bleek cruciaal als buffer én nadien overwinnaar van de gruwel van het islamisme. De Koerden waarover dan een aantal jaren werd bericht kwamen nu eens uit Syrië (de YPG-milities), dan weer uit Irak (de peshmerga) of zelfs uit Turkije (zoals de PKK die in Sinjar een rol speelde).

Waarover u vermoedelijk nog niet veel gehoord hebt zijn de Iraanse Koerden. Nochtans vormen ze met hun bijna 10 miljoen een kwart van de totale Koerdische populatie. Meer nog, ooit hadden zij zelfs een onafhankelijke ministaat, de Republiek Koerdistan (1946 – de zogenaamde Mahabad-republiek). Hun rol in het voorbije conflict was eerder minimaal maar ook zij streven hardnekkig naar de erkenning van hun volk in het land van de Ayatollah.

Ook in Iraans Koerdistan (of Rojhilat zoals ze het zelf noemen – ‘Oost-Koerdistan’) heb je een waaier aan bewegingen, maar historisch nog steeds de belangrijkste is de PDKI (de Democratische Partij van Iraans Koerdistan). De PDKI is geen legale partij en heeft een gewapende vleugel (‘PDKI Peshmerga’) die naar eigen zeggen enkel defensief reageert. Defensief of niet, in het verleden waren ze een geduchte gevechtsgroep en ook vandaag nog worden Iraanse Koerden die met hen sympathiseren vervolgd en dikwijls opgehangen

Ik sprak op donderdag 6 juni in het Vlaams Huis in Brussel met Hesam Dastpish (44), de vertegenwoordiger van de PDKI voor Europese zaken in Brussel.

Waarom horen we amper iets over de ‘Iraanse Koerden’?

Om te beginnen spreken wij Koerden niet over Iraans-, Turks-, Syrisch- of Iraaks Koerdistan. Wij hebben het simpelweg over Noord- (‘Basur’, deel in Turkije), West- (‘Rojava’, deel in Syrië), Oost- (‘Rojhilat’, deel in Iran) en Zuid-Koerdistan (‘Bakur’, deel in Irak). Ik ben van het oosten.

De Koerdische kwestie, en zeker die in Iran, is internationaal volledig gemarginaliseerd. We zijn een ‘vergeten natie’, punt. Nochtans is de geschiedenis van het Koerdische verzet, vooral in Iran, al meer dan een eeuw oud en vragen we ook al die tijd al aandacht voor onze zelfbeschikking en identiteit.

Staatloos

Over identiteit gesproken. Hier in Vlaanderen bestaat de uitdrukking ‘de taal is gans het volk’. Met andere woorden, hoe verscheiden ook in dialecten, het Nederlands verenigt ons Vlamingen. Koerden daarentegen spreken hoofdzakelijk het ‘kurmanji’- en ‘sorani’-dialect en die twee staan volledig los van elkaar blijkbaar.

Dat is zo, maar de nieuwe generatie Koerden vindt onder andere via sociale media een weg om elkaar te begrijpen. Maar de verschillen zijn er inderdaad. Hier ook heb ik begrepen. Dat is op zich ook helemaal niet erg. Een West-Vlaming en een Limburger begrijpen elkaar ook niet, maar er is een standaardtaal, het Nederlands en dat kenmerkt het Vlaamse volk. Maar zolang er geen Koerdische eenheid of eigen ‘staat’ is, is er ook geen eenheidstaal, geen standaardtaal.

Wat me wel intrigeert, is dat de Koerden zowel onder Turks, Arabisch alsook Perzisch gezag staan. Jullie in Iran onder Perzisch. Merk je daar een verschil met de andere Koerden?

Uiteraard. Elk van ons 4 krijgt ook de impact mee van het land waaronder het valt. Ook cultureel. En dat heeft vooral ook te maken met het culturele overwicht dat via media en onderwijs aan ons wordt opgelegd. Dat wilden we vermijden door in de Republiek Koerdistan (1946, de enige onafhankelijke Koerdische staat die ze ooit hadden voor heel eventjes, gelegen in Iran) een brede diversiteit toe te laten op sleutelposities van verschillende soorten Koerden.

Versnippering

Is net dat niet het probleem? Als je 3 Koerden hebt, heb je 4 meningen. Jullie zijn met pakweg 40 miljoen en hebben een heel waslijstje aan zeer verschillende partijen en bewegingen. Gaande van de PKK, de KDP, De PUK, Gorran, jullie en dan vergeet ik er nog.

Ik draai het om. Kijk, als je al eeuwen onder de knoet gehouden wordt door verschillende volkeren mag het bijna een wonder heten dat je er toch in slaagt een zekere solidariteit en identiteit mee te dragen. Ook al zijn er verschillen, we hebben ook veel dat we delen als Koerden.

Voorbeeld: toen PKK-leider Öcalan gevangen werd genomen, was er grote verontwaardiging, solidariteit én opstandigheid bij alle Koerden, over de grenzen heen. Ook al zijn we verre van allemaal PKK-aanhangers. Idem met andere gebeurtenissen waar de Koerden bij betrokken zijn, denk maar aan de gifgasaanvallen van Saddam Hoessein.

Maar tegelijkertijd beseffen we maar al te goed dat er politieke verschillen zijn en niet van de minste. Tot één ding laten we ons al bijna een kwarteeuw niet meer verleiden – elkaar naar het leven staan en onderling bevechten.

Allemaal mooi en wel, maar intussen staan in Rojava (Syrisch Koerdistan) de twee grootste Koerdische politieke groepen (ENKS, gelinkt aan de Iraakse Koerdenleider Barzani en anderzijds de PYD van de YPG-milities die een cruciale rol speelden tijdens de recente oorlog) met getrokken messen tegenover elkaar.

Ik ga u mijn persoonlijke opinie geven. Wat de PYD (gelinkt aan de PKK) met ENKS (centrumrechts, gelinkt aan Barzani) doet is fout. Wat ENKS met de PYD doet is eveneens fout. Ze moeten beiden hun regio, Rojava, opbouwen en er een krachtig geheel van maken. We moeten weg van het militaire haantjesgedrag en een weg zoeken naar volwassen politiek optreden. Dat is de toekomst vorm geven. Dat is ook wat de nieuwe generatie verwacht. In het andere geval zal er een lachende derde zijn terwijl de twee Koerdische groepen elkaar bevechten. Assad wrijft in zijn handjes.

Voila.

PKK

Iets anders, hoe is jullie (PDKI) relatie met de PKK?

Wel, wij staan zeer positief tegenover andere Koerdische politieke groepen, ook de PKK. Er waren zelfs periodes in de geschiedenis waarin we elkaar geholpen hebben. Maar, wat wij niet kunnen goedkeuren is dat de PKK er een handje weg van heeft zich te moeien met andere delen van Koerdistan. En dan zeker niet als de PKK haar ideologie wil opleggen die dikwijls totaal afwijkt van de Koerdische gevoeligheden ter plekke.

Voorbeeld: in Iran steunt de PKK de plaatselijke PJAK. Die partij is volgens ons helemaal geen grote voorvechter van de Koerdische autonomie. Kijk, als de PJAK écht onafhankelijk zou zijn van de PKK, dan kunnen wij hen als volwaardige Mitspieler zien. Maar zolang de PJAK gewoonweg de partner/zusje is van de PKK kunnen wij hen niet zien als partner of zelfs niet als volwassen onafhankelijke concurrent.

Wie is er groter, jullie of de PJAK? Eerlijk.

Ga naar Rojhilat. Vraag aan eender wie op straat wie de PDKI is en je zal niemand tegenkomen die de PDKI niet kent. Bekijk ook eens de geschiedenis van Rojhilat en je zal zien dat de PDKI en haar leiders er van in den beginne zeer nauw mee vervlochten zijn. Elke pagina van de geschiedenis van Rojhilat ademt PDKI.

Waarin verschilt de PDKI van de andere Koerdische partijen?

Internationaal hebben we maar één simpel doel: aandacht vragen voor de Koerdische kwestie. Eender waar. Hier in Europa is onze positie verschillend van de aanpak van de PKK. Overal waar de PKK opduikt, duikt Turkije op. Dat land zit middenin vluchtelingen- en toetredingsdiscussies. Iran niet. Irak is eveneens een deel van Europese issues, inzake berechting van IS’ers, zekerheid van de grenzen et cetera. Iran niet.

Onafhankelijkheid

Zijn jullie een onafhankelijkheidspartij dan? De PKK bijvoorbeeld noemt zichzelf alleszins niet meer separatistisch en ook in Rojava streeft de PYD naar een soort federalisme.

Elke Koerd wil diep vanbinnen een onafhankelijk verenigd Koerdistan. Maar in de realiteit bepleit het gros van de Koerdische partijen een vorm van federalisme. Een beetje zoals bij jullie. Elke regio neemt autonoom haar eigen beslissingen. Da’s ook wat wij willen.

Hebben jullie banden met die andere Koerdische partijen?

We hebben zeer goede banden met iedereen. Ook met de PKK.

Wel, is Öcalan ook voor jullie zo belangrijk? Voor veel Koerden is ‘Apo’ (Öcalan) een halve godheid namelijk.

Wij bewonderen en respecteren hem. Öcalan spendeert zijn hele leven al aan de Koerdische kwestie. Verschil is dat wij Öcalan als een leider van de PKK zien en niet van alle Koerden. Als iemand zich wil uitroepen als leider van de Koerdische natie dan moet die natie daarmee akkoord gaan.

Is er iemand anders die jullie wel zien als ‘leider van de Koerden’?

Onmogelijk. Op dit moment kan niemand die titel claimen.

Jullie lijken wel op de Joden. Die wachten ook nog op de messias.

Leuke vergelijking, maar ze klopt niet. De Joden hebben een heilig schrift waarrond ze zich kunnen verenigen. De Koerden hebben niet zo’n heilig boek waarrond ze zich verenigen. Er is een groot verschil tussen religie en politiek als basis.

Religie

Over religie gesproken. Koerden zijn doorgaans soennitische moslims. Sommigen wat geloviger dan anderen. Maar Iran kennen we als hét sjiitisch bolwerk. Hoe zit dat met de Iraanse Koerden?

De Koerden van Rojhilat zijn over het algemeen ook soennitisch, al zijn er ook sjiitische. Punt is dat het overgrote deel van de Koerdische politieke bewegingen, eender waar, seculier is. In de context van het Koerdische nationalisme heeft religie geen plek, het is geen beweegreden voor ons maatschappelijk streven. We hebben respect uiteraard voor religie, in casu de islam. Maar we verzetten ons tegen de radicale islam en vechten er ook tegen zoals je weet. Kijk, islam en religie zijn een deel van onze cultuur, maar dat betekent niet dat ze deel uitmaken van ons politiek streven.

Öcalan en de PKK bekenden zich enige tijd geleden tot het ‘confederalisme’. Ook de N-VA streeft naar ‘confederalisme’. Hoe staan jullie hier tegenover?

Om te beginnen is er een verschil tussen het ‘confederalisme’ van Öcalan en dat van de N-VA. Voor ‘Apo’ als linkse ideoloog is het confederalisme cultureel, een samengaan van maatschappelijke bewegingen en stromingen met als doel een autonome regio uit te bouwen gebaseerd op die diversiteit.

Het confederalisme van de N-VA daarentegen is afgebakend en formeel. Bij de N-VA gaat het om twee bestaande deelstaten die samen komen en een confederaal België vormen. In het verleden was er een gelijkaardig voorbeeld in het Midden-Oosten met Egypte en Syrië die samen een confederaal geheel vormden (in de periode 1957 – 1961 vormden ze onder president Nasser de Verenigde Arabische Republiek – DD).

Elk politiek streven heeft zijn eigen tijd en zijn eigen context nodig om realiteit te worden. Bij jullie is de tijd hier rijp voor als ik het goed begrijp. In Iran bijvoorbeeld is dit helemaal niet aan de orde. Het is dan weer wél aan de orde in Basur (Iraaks of Zuid-Koerdistan) bijvoorbeeld. In Erbil wil men een soort confederalisme (een samengaan van onafhankelijke naties) met de overige delen van Irak.

Eenheid

Is het eigenlijk wel mogelijk om van de Koerden één volk met één leider te maken?

Het is een droom. En ik hou van die droom. Maar in de realiteit duiken er heel wat obstakels op. Niet alleen tussen de 40 miljoen Koerden, maar ook internationaal. Daar bestaat die droom al helemaal niet.

Elke politieke activist moet een droom hebben, anders is zijn of haar politiek activisme onmogelijk.

Basur (Iraaks Koerdistan) hield in september 2017 een referendum (niet gesteund door de internationale gemeenschap, noch door de Iraakse regering of de buurlanden) en meer dan 90% van de Koerden daar stemde voor de onafhankelijkheid. De dag na het referendum stierf het een stille dood. Hoe staan jullie als PDKI hier tegenover?

Wij steunden dat onafhankelijkheidsreferendum. Wat democratisch beslist wordt, wordt democratisch beslist. Ik zie geen probleem. De vraag is hier eigenlijk eenvoudig, respecteer je een democratische beslissing of niet? ‘Het enige middel waarmee je een wapen kan ontwapenen is democratie’ zei onze oud-voorzitter Abdul Rahman Ghassemlou ooit (in 1989 in Parijs vermoord door vermoedelijk Iraanse agenten). Maar de internationale tegenstand van zij die andere voorstellingen van het Midden-Oosten hebben was te groot.

Steun en verzet

Koerden hebben zeer wisselende internationale bondgenoten. Eerst de Amerikanen, dan weer de Russen, zelfs de Turken of de Iraniërs. Maar wie zijn jullie echte bondgenoten nu eigenlijk?

Wij hebben geen bondgenoot, behalve de bergen. Maar wij hopen dat de internationale gemeenschap ons opgemerkt heeft, ziet dat we bestaan. We hebben onze rol gespeeld in de strijd tegen Islamitische Staat bijvoorbeeld.

Gewapend verzet is er nog steeds heb ik de indruk. Jullie hebben als PDKI een gewapende vleugel en die vecht tegen het centrale Iraanse gezag bijvoorbeeld.

Gewapend verzet is een legitieme manier voor ons om ons te verdedigen. De PDKI peshmerga verdedigt het volk. Vraag is hoe je die gewapende vleugel gebruikt. In het verleden voerden we er offensieve gevechten mee. Maar sinds 2016 pakken we het anders aan. We combineren burgerlijke ongehoorzaamheid met het wapen enkel als verdediging. We verzetten ons tegen het Iraanse regime. Het Iraanse regime heeft waarden die volledig indruisen de tegen internationale gemeenschap. Zij zijn niet alleen onze tegenstander maar tegelijk ook een vijand van de moderne wereldgemeenschap. IS was dat ook, maar zij hadden geen erkende staat. Iran is wél een erkende staat. Wij verdedigen ons hiertegen.

Dus jullie vechten?

We verzetten ons.

Wat is het verschil?

Vechten is geweld gebruiken.

Jullie gebruiken wapens?

We gebruiken ze enkel om ons te verdedigen. Vergelijk het met de Verenigde Staten van Amerika, daar mag je ook een wapen in huis hebben om jezelf te verdedigen.

Jullie ‘verzet’ is georganiseerd?

Als je het volk wil verdedigen, moet je het organiseren.

Koerd zijn, wereldburger worden

Laatste vraag. Jullie partij, de PDKI, maakt deel uit van de Socialistische Internationale (consultatief lid sinds 2005). Jullie zijn dus socialisten?

Wij zijn sociaaldemocraten, geen socialisten. We geloven sterk in twee zaken. Het recht van ons volk op zelfbeschikking en sociale rechtvaardigheid.

Dus jullie band met de sp.a hier is zeer goed?

Wij willen goede banden met hen, we zijn namelijk ook sociaaldemocraten. Maar we willen met iedereen goede banden.

Hoe is de band met bijvoorbeeld de grootste partij in Vlaanderen, de N-VA?

Wat relaties met andere partijen betreft, trekken wij geen rode lijnen. Behalve als het op extremistische partijen aankomt. Wij hebben zéker sympathie voor het inclusieve en civiele nationalisme van de N-VA. Weet je, wij Koerden kunnen niet anders dan dat inclusieve nationalisme omarmen. In onze samenleving heb je soennieten, sjiieten, Joden, christenen en seculieren. Je hebt Koerden uit de Arabische leefwereld, de Turkse, de Iraanse, de Armeense en de Azerbeidjaanse. We zijn een nogal divers volk en zonder dat inclusieve nationalisme kom je er niet.

PUK

‘Wij hebben geen bondgenoot, behalve de bergen.’

Verwarring troef in Iraaks Koerdistan