Ahmadreza Djalali zit al sinds april 2016 in een Iraanse cel. De Iraanse arts woonde met zijn gezin in Zweden, waar hij doceerde aan het Karolinska-instituut. Hij gaf ook geregeld gastcolleges rampengeneeskunde aan de Vrije Universiteit Brussel.

Tijdens een schijnproces werd hij op basis van gedwongen bekentenissen veroordeeld. De beschuldiging: spionage. Het vonnis: de doodstraf. Terwijl er zich in Iran een ware medische ramp voltrekt, en het land alle hulp die het kan krijgen hard nodig heeft, zit een specialist rampengeneeskunde weg te kwijnen in de cel, wachtend op zijn executie.

Amper testen

Wanneer ik dit schrijf, is het dinsdag 17 maart. In Iran en een aantal omringende landen, wordt vanavond ‘Chaharshanbeh Souri’ gevierd. Chaharshanbeh Souri is de laatste dinsdag voor ‘Noroez’ (leterlijk: ‘nieuwe dag’): het Iraanse nieuwjaar, dat samenvalt met het begin van de lente op 21 maart.

Tijdens Chaharshanbeh Souri wordt vuurwerk afgeschoten, en wordt er over kampvuurtjes gesprongen: een zuiveringsritueel dat gelijkenissen vertoond met het oud-Germaanse joelfeest. Het pre-islamitische Noroez en de bijhorende festiviteiten zijn de belangrijkste feestdagen in Iran. Iedereen bezoekt familie. In de hoofdstad Teheran, waar veel inwoners van andere provincies afkomstig zijn, betekent Noroez een ware volksverhuizing. Miljoenen inwoners verlaten Teheran, en trekken naar hun geboortestad. Vandaag is Teheran de stad met het hoogst aantal Covid-19 besmettingen in Iran. En toch lijkt de overheid geen pogingen te zullen doen om deze volksverhuizing te stoppen.

In mijn omgeving zijn reeds twee mensen overleden aan Covid-19. Een tienermeisje en haar grootmoeder. Het meisje had griepsymptomen en ademhalingsproblemen. Ze overleed in de wagen, op weg naar het ziekenhuis. Volgens de artsen ging het zo goed als zeker om Covid-19. Ze raadden de familie dan ook aan om geen grote begrafenisplechtigheid te organiseren. De grootmoeder overleed een week later, met dezelfde symptomen. Geen van beiden zijn op Covid-19 getest. Ze komen dus ook niet voor in de statistieken.

Officieel staat de teller nu op 988 Covid-19 doden in Iran. Ondanks de levering van honderdduizend testkits door de Wereldgezondheidsorganisatie, worden er amper zieke burgers getest. Ziekenhuizen hebben onvoldoende testkits, en testen enkel de ergste gevallen. Politici en Moellahs worden wel aan de lopende band getest. Meerdere keren, ook al vertonen ze geen enkel symptoom. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zou het werkelijke aantal doden een vijfvoud kunnen zijn van het officiële cijfer. Als dat waar is, zou het aantal overlijdens in Iran nog een flink stuk hoger liggen dan dat in China.

Machtsstrijd

De voorbije weken werd Iran gegijzeld door interne twisten in het regime. De eerste besmettingen vonden plaats in Qom, een stad 100 kilometer ten zuiden van Teheran. Qom is de religieuze hoofdstad van Iran. Het mausoleum van Fatima is een bedevaartsoord dat bezoekers uit de hele wereld aantrekt. Zieken komen er heen, hopend op genezing. De stad in quarantaine plaatsen, of het heiligdom sluiten, was voor de Moellahs ondenkbaar. Hoe kun je geloven in de geneeskracht van het schrijn, en het tegelijk sluiten omdat er een virus verspreid zou worden? Het ministerie van volksgezondheid liet het schrijn ontsmetten, tot woede van religieuze heethoofden, die het schrijn daarna kwamen kussen en likken.

Irak sloot het sjiitische heiligdom in Najaf (de eeuwige rivaal van Qom) en in Saudi-Arabië ging de moskee van Mekka dicht. Maar het heiligdom in Qom bleef open. Pas op maandag 16 maart, sloot de regering uiteindelijk toch de heiligdommen van Qom en Mashhad. In beide steden bestormde een woedende menigte de gesloten deuren. Ze slaagden er even in binnen te dringen, maar uiteindelijk gingen de heiligdommen toch op slot.

Naast de regering werpt ook de Revolutionaire Garde zich in de strijd tegen het virus. Even was er sprake van dat de garde een lockdown zou afdwingen. Tankstations zouden gesloten worden om te vermijden dat mensen kunnen reizen. Ook stak het oude gerucht opnieuw de kop op dat de garde een staatsgreep zou plegen. Uiteindelijk bleef het bij wat paraderen door de straten. Leden van de Revolutionaire Garde reden rond op motorfietsen, gekleed in medische beschermende kleding. Terwijl artsen en verplegers volop moeten improviseren door een acuut gebrek aan beschermingsmateriaal.

De regering en de Revolutionaire Garde opereren soms naast elkaar, soms tegen elkaar. Beiden in de hoop om hun steun onder de bevolking te vergroten ten koste van de ander. In deze crisis komen daar ook de Moellahs tussen gefietst, wanneer ze vinden dat aan de religieuze funderingen van de staat wordt geraakt. Er lekten audio-opnames uit van een crisismeeting in Qom. Naast artsen en politici, was daar ook een islamitische heler aanwezig. Hij eiste een rol op voor de ‘islamitische geneeskunde’ in de bestrijding van het virus (De Iraanse traditionele ‘islamitische geneeskunde’ is gebaseerd op de Oud-Griekse theorieën over het evenwicht tussen de 4 humores).

Nalatigheid

De bevolking is intussen verdeeld in een groep die de dreiging ernstig neemt, en zich zoveel mogelijk isoleert, en een groep voor wie het gewone leven verder gaat. Mensen blijven de bazaars bezoeken om inkopen te doen voor het Noroez-feest. Wel mijden velen het openbaar vervoer, waardoor de altijd al hectische files rond Teheran nu nog veel erger zijn. Even kondigde de overheid aan dat mensen maar halve dagen moesten werken, een maatregel waarvan ze zelf snel de zinloosheid inzag, en dan maar weer terugdraaide.

Iran heeft maar een heel kleine private sector. De meeste Iraniërs werken voor de overheid, of voor een van de vele bedrijven die in handen zijn van de Revolutionaire Garde. De overheid en de garde hebben dus een belangrijk middel in handen om de verspreiding te vertragen. Maar in plaats van mensen op te roepen thuis te blijven, benadrukken ze dat wie niet naar kantoor komt, z’n job verliest.

Opperste leider Khamenei kwam met een voorspelbare uitleg voor het virus: het is een biologisch wapen van grote vijand Amerika. Op de Iraanse staatstelevisie werd er duchtig op los gefantaseerd dat het virus door de Amerikanen specifiek ontwikkeld werd om de genetische kenmerken van Iraniërs aan te vallen. Italianen zien er ook wat zuiders uit, en hun genen lijken dus wel wat op die van Iraniërs, waardoor ook zij getroffen worden. Na Boris Johnson en Mark Rutte, ontdekte nu ook president Rouhani het begrip ‘groepsimuniteit’. We moeten er gewoon even door, zei hij, maar hij stelde de bevolking gerust: de piek van de besmettingen zou voorbij zijn.

Halfslachtige maatregelen

Bij het begin van de uitbraak reageerde Iran net zoals China: door het probleem te verzwijgen, en mensen die er toch over berichtten te arresteren. Maar terwijl China uiteindelijk krachtig optrad, bleef Iran stuurloos rondzwalpen. Er worden wel maatregelen genomen. Een grote groep gevangenen werd voorlopig vrijgelaten, uit vrees voor verspreiding binnen de gevangenis. Provinciegrenzen werden even afgesloten, en uiteindelijk gingen de heiligdommen in Qom en Mashad dicht.

Maar maatregelen zijn vaak halfslachtig, of komen veel te laat. Aan de provinciegrenzen kwam het tot schermutselingen tussen burgers, politie en de Revolutionaire Garde, waarbij de enen de grens even sloten, de anderen ze weer kwam openen en daarna nog iemand anders ze opnieuw kwam sluiten.

Of de piek van de besmettingen echt voorbij is, kunnen we van hieruit niet beoordelen. Hoe dan ook zal het aantal doden nog stijgen. President Rouhani en Minister Zarif roepen de internationale gemeenschap intussen op om de Amerikaanse sancties tegen Iran te negeren. Iran kan Covid-19 niet bestrijden, omdat de sancties de economie hebben uitgeput, zo gaat hun argument. En zo recupereert de Iraanse regering schaamteloos de slachtoffers van haar eigen nalatigheid.

Qom

Iraanse machtsstrijd in corona-tijden