Een vrij gesloten dorpsgemeenschap in het Roemeense Transsylvanië waar de komst van drie buitenlandse werknemers voor veel commotie zorgt, staat voor de filmmaker Cristian Mungiu symbool voor de hele mensheid. De cineast observeert en spreekt op geen enkel moment een oordeel uit over wie dan ook in het waargebeurde verhaal.

Doorbraak had een exclusief gesprek met deze getalenteerde Roemeense cineast die in 2002 voor zijn abortusfilm 4 Months, 3 Weeks and 2 Days (tijdens het communistische regime) in Cannes nog de Gouden Palm op het festival mocht ontvangen.

MRI

R.M.N. (**** — Het Roemeense equivalent voor een MRI-scan, vanaf deze week in de bioscoop) heeft twee verhaallijnen die knap parallel lopen en gaandeweg hoe langer des te meer in elkaar verstrengeld geraken. Enerzijds het verhaal van Matthias en zijn gezin na zijn noodgedwongen terugkeer uit Duitsland. En het grotere verhaal van zijn dorp op het Roemeense platteland waar men in alle staten is wanneer er drie jonge mannen uit Sri Lanka in de plaatselijke bakkerij komen werken. Eerder hebben de mannen van het dorp, die nog niet zijn uitgeweken, hun neus opgehaald om te gaan werken voor een minimumloon.

Na met ferme kopstoot te hebben afgerekend met zijn ploegbaas van een slachthuis in Duitsland die hem voor ‘zigeuner’ had uitgescholden, lift de Duits-Roemeense seizoenarbeider Matthias onvoorzien terug naar huis. Zijn thuis? Dat is een piepklein dorpje in Transsylvanië, niet eens ver van de grens met Moldavië, waar mensen van verschillende nationaliteiten en religies al jaren vreedzaam samenleven. En waar iedereen nog iedereen kent.

Matthias wordt thuis allesbehalve met open armen ontvangen door zijn vrouw — de liefde is uit huis. En Rudi, zijn zoontje van acht jaar, is doodsbang en weigert te praten. Gelukkig voor Matthias leeft zijn vader nog en vindt hij troost in de armen van een jeugdvriendin, zijn maîtresse die zich sindsdien heeft opgewerkt tot de mede-eigenares van een kleine plaatselijke industriële bakkerij. Maar dan komen er drie mannen uit Sri Lanka toe in het dorp om in de bakkerij te gaan werken en hebben ze de poppen aan het dansen. Eerst met wat racistische praat via het internet, nadien uit die vijandschap zich op allerlei vlakken.

Feeder / Flickr

De Roemeense filmmaker Cristian Mungiu.

Politieke correctheid

Cristian Mungiu: ‘Het verhaal van de film is echt gebeurd. En ik heb het ook per se in de regio, waar het verhaal zich afspeelt, willen filmen. Het thema van de angst is maar een van de vele thema’s die door mijn hoofd gingen toen ik aan de film begon. De film portretteert niet zozeer de mentaliteit in dat dorpje maar gaat over de mensheid vandaag. Wat daar aan de hand is, kan overal gebeuren. En hoe we ons verhouden tot de ander die we niet zo goed kennen. We zien in de ander een vijand terwijl hij aan onze kant staat. Dat is direct gelieerd aan de tijd waarin we leven. De onzekerheid over de toekomst — al die catastrofale berichten die ons overspoelen — voelen we in onze kinderen. Hoe belangrijk opvoeding is. En hoe we hen goed moeten voorbereiden op een nieuwe wereld.

In een kleine gemeenschap hebben mensen de neiging om niet al te rationeel te handelen en geen vertrouwen te hebben in wie ze niet kennen. Als een portret van wie we zijn. Die innerlijke strijd tussen onze humane, welopgevoede kant en onze meer instinctieve, dierlijke aard die uit een ver verleden stamt toen de wereld nog bestond uit kick and run!

De angst omdat de wereld sneller evolueert dan we kunnen vatten. Steden kunnen dat ritme gemakkelijker aan, op het platteland komt dat wat later. Niet iedereen begrijpt de noodzaak voor verandering: het waarom ervan. En wie is daar verantwoordelijk voor? Wie beslist? Niemand vraagt mensen wat. De globalisering heeft gevolgen waar niemand, in de politiek bijvoorbeeld, het over heeft.

De lange scène van zeventien minuten in de film — een open debat in het dorp waar iedereen zijn/haar zegje kan doen — tast de limieten van de democratie af: in een periode van fake news de mening van iedereen vragen! Politieke correctheid heeft nog nooit dingen in de diepte veranderd: het heeft mensen belet om te zeggen wat ze dachten en nog altijd denken. Al die dingen speelden door mijn hoofd toen ik deze film opstartte. Het is dan voor de filmmaker zaak om een visueel equivalent te vinden voor al die ideeën.’

De vijand

C. Mungiu: ‘Mijn hoofdpersonage Matthias is ‘a basic male’! Dat uit zich in hoe hij zijn zoon opvoedt, zijn houding tegenover vrouwen — en hij heeft een jachtgeweer in huis. In het dorp is er een feest waar mensen zich als dieren verkleden. En dat is niet onbelangrijk. In momenten van paniek wordt het beest in ons wakker. Als je nu naar de oorlog in Oekraïne kijkt dan moet de gewelddadigheid toch opvallen. Van vandaag op morgen blijkt iemand in staat om zijn buurman te bestelen, te verkrachten en te vermoorden! Waarbij je je afvraagt: Hoe is dat mogelijk?

1000 jaar geleden was het duidelijk wie de vijand was. Hij kwam van de andere kant van de berg en kwam zeker niet op vriendenbezoek. Die kwam om iets te pakken! Vandaag is dat veel ingewikkelder.’

R.M.N.

Dorpje kunstig doorgelicht door lucide Roemeense filmmaker