Het Europees Parlement (EP) beslist deze week over de landbouwfinanciering. Landbouw is van oudsher de grootste uitgavenpost van de EU. Al is hij ruim gehalveerd sinds het begin van de Europese tussenkomsten, hij bedraagt nog altijd 34 % van het totaalbudget. Drie problemen verhinderen vandaag een rationalisering van de aanpak: het meerjarenbudget 2021-2017; de onverenigbaarheid van uitvoergerichte bulkproductie met bescherming van de kleine boeren; en de nieuwe Europese commissaris van landbouw.

Meerjarenbudget in een impasse

Het Meerjarenbudget (MJB) zit in een impasse. De begrotingscommissie van het EP houdt het been stijf en blijft eisen dat de Raad van regeringsleiders inbindt met zijn vrekkige nationalistische politiek. Op de Europese Top van 21 juli legde de Raad het budget vast op 1.824,3 miljard. Het eigenlijke budget beloopt maar 1.074, 3 miljard. Te weinig om de goedgekeurde doelstellingen (meer geld voor Onderzoek & Ontwikkeling, de Green Deal, meer impulsen voor digitalisering e.d.m.) te realiseren.

De rest, 750 miljard, zijn extrafondsen (‘Next Generation EU’ – 390 miljard subsidies, 360 miljard leningen) om uit de wellicht zwaar onderschatte crisis te geraken zodra het coronavirus onder controle komt, en om de omslag naar klimaatbeheersing en de digitale economie te begeleiden. Het EP heeft een punt als het een onevenwicht aanklaagt tussen de plannen en de financiering.

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

Ten tweede: om de eigen voedselproductie te vrijwaren en de landbouwsector te laten overleven is een ommezwaai naar meer plaatselijke aanwending noodzakelijk. Dat leidt tot een clash tussen kleine boeren en de milieubewegingen enerzijds, de industriële bedrijven anderzijds. Greenpeace heeft berekend dat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB, beter bekend onder zijn Engelse benaming CAP) rond de dertig miljard euro uitkeert op grond van de grootte van bedrijven en van rechtstreekse steun voor veeteelt en voeders, een kleine 20 % van het totaalpakket. Dat holt zowel eigen voedselbevoorrading als voedselveiligheid uit.

Liefst 74 % van de graanoogsten gaat naar veevoer en biobrandstof. (Voor soja is het zelfs 88 %). Nu het totaalbudget voor landbouw vermindert, zullen het niet de grote spelers zijn, maar alweer de plaatselijke kleine boeren die de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen. Sini Eräjää van Greenpeace klaagt terecht aan dat de mateloze overproductie van vlees uitsluitend de uitvoer dient. Runds- en varkensvlees verdubbelden hun hoeveelheid volgens de meest recente cijfers (FAOSTAT 2016).

Polen

Een laatste heikel punt is de benoeming van een Pool tot landbouwcommissaris. In het aflopende MJB trok Polen liefst 38 % van de Europese subsidies naar zich toe, hoewel je moeilijk kunt stellen dat het een voorbeeldige leerling is (de bruin- en steenkoolindustrie blijft ongebreideld doorgaan, de herhaalde pogingen om de oostelijke oerbossen te kappen, en dies meer). Hilde Vautmans (Renew) geeft openlijk toe: ‘In tegenstelling tot zijn voorganger Phil Hogan’ (inmiddels ook weggewerkt als commissaris voor handel vanwege een coronadispuut) ‘heeft Janusz Wojciechowski nog veel te leren’.

Wojciechowski heeft nochtans heel wat ervaring opgedaan in het Europees Parlement, hij zetelde er van 2004 tot 2016, en hield zich onder meer bezig met de prijszetting en veiligheid van vlees en voedsel, en met dierenwelzijn.

Enorme uitdagingen

Maar de uitdagingen zijn enorm, nu het EP nog verder wil gaan dan de Commissie en de uitstoot van broeikasgassen al tegen 2030 met 60 % wil verminderen en niet met 55 %. Dat ligt moeilijk bij de rundveeboeren: ‘Farming generates about a tenth of the EU’s greenhouse gas emissions, and one of the biggest culprits is beef’, schreef Politico op 19 juni. Het voorbije weekend luidde de N-VA de alarmbel. ‘De grote drie (EVP, S&D, Renew) bepleiten nu het tegenovergestelde’, zei Johan Van Overtveldt die de begrotingscommissie van het EP voorzit.

‘Ofwel leiden de traditionele partijen aan geheugenverlies, ofwel aan schizofrenie’. Na twee jaar onderhandelen willen zij, naar zijn inzicht, ‘het status quo behouden door zoveel mogelijk subsidies te geven met zo weinig mogelijk voorwaarden’. Dat idee van boterbergen, wijnplassen, tomaten- of olijvenvoorraden (een gevolg van het plan Mansholt, dat mikte op schaalvergroting en aankoop van landbouwgronden door de overheid) kan ‘een nefaste impact hebben op biodiversiteit en klimaat’.

Vlaanderen

De EU zit bovendien nog midden in een diepgaande hervorming van het GLB, dat toch snel 336 miljard euro opslokt. Er dient komaf gemaakt met pesticiden en kunstmest, daarom wil de Commissie werk maken van meer extensieve veeteelt, met graaslanden in plaats van ingevoerd sojavoeder te gebruiken. Maar dat valt dan weer slecht in dichtbevolkte gebieden zoals Vlaanderen, waar de boerenstand tot onder de twee procent van de arbeidsbevolking is gekrompen. En waar een verstandige omschakeling naar andere teelten onvermijdelijk wordt.

‘In Vlaanderen verdwijnen elk jaar 900 kleine boerderijen’, waarschuwt Hilde Vautmans, ‘in de EU zijn er dat 30.000 per maand’. Zij geeft toe dat de echte keuterboerenhoven niet meer leefbaar zijn, ‘maar ook de middelgrote staan onder zware druk. De landbouwer blijft de zwakste schakel in de voedselketen. Ze hebben te weinig drukkingsmiddelen om een eerlijke prijs voor hun producten af te dwingen’.

‘Liever een juiste prijs dan Europese subsidies’

En daar wordt een tweede tegenstelling duidelijk: de landbouwlobbies (met voorop de Boerenbond) tegen de kleinere zelfstandigen. De Bond keert zich radicaal tegen de plannen van minister van natuur Zuhal Demir om te herbebossen, ook op verpachte landbouwgronden. ‘Die zijn geen restruimte’, verluidt het, ‘maar vruchtbare grond’. Demir werpt op dat er heel wat boeren zijn die zélf gronden aanbieden om tegen 2024 4.000 hektaren bos aan te planten. ‘Het protest komt dus van de organisaties’.

Vautmans dringt daarom aan op een snelle omschakeling zoals in de fruitstreek: als appel- en perenoogsten teveel lijden onder een al jarenlange Russische boycot, klimaatverstoring (droogte, stormen, zonnebrand, hagel), en een ongelijk speelveld (‘Vlaanderen stelt strengere milieunormen, een Spaanse varkensboer moet minder investeren dan een Vlaming’), dan moeten onze boeren vindingrijk worden. Je moet ingrijpen. Want er bestaat dan wel een algemene weersverzekering, maar zonnebrand valt daar niet onder. De brexit komt eraan. ‘Ze renoveren zelf ! Diversificatie, nieuwe teelten – hier in Wilderen vervangen wijnstokken de vroegere boomgaarden -, nieuwe (varkens)rassen – kijk naar de Vlaamse Ardenners -, precisielandbouw, de korte keten, plaatselijke verkoop. Maar essentieel: liever een juiste prijs dan Europese subsidies’. Benieuwd wat dat straks wordt.

Raad van regeringsleiders

Europese landbouwfinanciering: tussen vleesbergen en hoevewinkels