Artificiële intelligentie maakt almaar meer deel uit van ons dagelijks leven. Ook voor deepfakes (onechte beelden gemaakt met AI) is een rol weggelegd. Je kan swingen op een concert van Elvis Presley, je kan met allerlei filters kijken hoe je zal verouderen of net terug jonger wordt. Nagemaakte beelden van overleden familieleden kunnen zelfs mensen ondersteunen in een rouwproces.

AI is dan wel ontworpen om de mens van dienst te zijn, maar we mogen niet blind zijn voor de risico’s van deze technologie. 96 procent van de deepfakes die online circuleren zijn namelijk deepnudes. 90 procent daarvan zijn misbruikbeelden van een vrouw.

Deep-wat?

Deep-wat, denkt u? U bent niet de enige die zich dat afvraagt. Bijna 80 procent van de bevolking weet niet wat een deepnude is. Vrouw & Maatschappij, de politieke vrouwenbeweging van de cd&v, vond het daarom nodig om naar aanleiding van de Internationale dag tegen geweld tegen vrouwen het zorgwekkende fenomeen van deepnudes onder de aandacht te brengen.

Deepnudes zijn door AI gegenereerde naaktbeelden. Zo’n 3000 apps en websites bieden – vaak gratis – de mogelijkheid aan om een alledaagse foto of video zomaar om te vormen tot een naaktbeeld. Veel gegevens hebben we nog niet voorhanden – wat op zich ook problematisch is. Maar internationale cijfers tonen aan dat het aantal verspreide deepnudes met 150 procent steeg ten opzichte van vorig jaar. Dat is goed voor 244.600 illegale beelden. En gezien het grote ‘dark number’ is dat nog maar het topje van een verontrustend grote ijsberg.

De mond gesnoerd

Almaar meer meisjes en vrouwen worden dus slachtoffer van onechte naaktbeelden. En hoe luider je stem in het maatschappelijk debat klinkt, hoe groter de kans is dat je slachtoffer wordt. De gerenommeerde journaliste Rana Ayyub sprak zich uit over seksueel geweld in haar thuisland India en werd met een deepnude prompt de mond gesnoerd.

Hoewel naast Ayyub al talloze andere beroemde vrouwen geviseerd werden, worden niet alleen bekende vrouwen slachtoffer. Ook gewone meisjes moeten online misbruik ondergaan. Het argument dat deze beelden niet ‘echt’ zijn, verzacht het leed niet. Echt of artificieel, de verwoestende impact voor slachtoffers is dezelfde: ze worden overmand door een gevoel van schaamte, vernedering en machteloosheid. En dat kan leiden tot wantrouwen en zelfcensuur.

Slachtoffers hebben het gevoel dat ze ‘op hun plaats gezet worden’ en die plaats is voor misbruikers dus ergens waar de stem van vrouwen niet gehoord moet worden. Ook ernstige psychische problemen en zelfs zelfmoord zijn een gekend gevolg van online seksueel geweld.

Drie keer slachtoffer

Dat zou strafbaar moeten zijn, denkt u. Dat is het ook. De maker én de deler van deepnudes zijn aansprakelijk. Het zonder toestemming maken en verspreiden van naaktbeelden, in de volksmond wraakporno genoemd, is in België al sinds 2020 strafbaar. Daarmee is ons land koploper met wetgeving ter ondersteuning van slachtoffers. Dat maakt de moeilijkheden voor slachtoffers nadat ze misbruikt werden des te cynischer. We zijn dan misschien wetgevende kampioen van Europa, toch laat het systeem slachtoffers in de steek.

Ze worden als het ware drie keer slachtoffer. Ten eerste word je als vrouw aangemaand om voorzichtig te zijn. Google simpelweg het woord ‘deepnude’, en je krijgt, naast een lijst van websites die het maken van deepnudes faciliteren, tips voor wat jij kan doen om geen slachtoffer te worden. Ook de term ‘wraakporno’ creëert deze sfeer van ‘victimblaming’. Iemand neemt immers wraak omdat de ander iets verkeerd gedaan zou hebben. Mensen leggen dus de schuld bij het slachtoffer. Ten tweede verpletteren makers en verspreiders van de beelden je lichamelijke en psychische integriteit. En ten derde faalt het systeem erin slachtoffers efficiënt te helpen in de zoektocht naar gerechtigheid en hulp.

Grote techbedrijven moeten daarom meer verantwoordelijkheid nemen. In het beste geval kunnen ze deze situaties vermijden door de invoering van een strenge deontologische code voor online platformen, zodat ze op voorhand illegale content moeten filteren. In het slechtste geval moet het met uniforme meldingssystemen en digitale aangiftes gemakkelijker worden om misbruik te melden.

Verantwoordelijkheid

Maar deepnudes zijn toch iets totaal nieuw, denkt u? Het is dan toch normaal dat we daar geen pasklare oplossing voor hebben? Dat klopt niet. Deepnudes zijn simpelweg een nieuwe, degoutante uiting van een oud, degoutant probleem.

We moeten af van het idee dat het normaal is om naaktbeelden van meisjes en vrouwen te willen zien, ongeacht of ze daar toestemming voor hebben gegeven

Deepnudes houden de maatschappij een spiegel voor. We leven in een beeldcultuur waarin het normaal is om alles op beeld vast te leggen en te delen. Maar we moeten af van het idee dat het normaal is om naaktbeelden van meisjes en vrouwen te willen zien, ongeacht of ze daar toestemming voor hebben gegeven. Dat idee is verweven in een diepgeworteld probleem van genderongelijkheid en het groter geheel van gendergerelateerd geweld. Dat gebrek aan respect voor vrouwen en het vrouwenlichaam wordt met deepnudes pijnlijk duidelijk: apps zijn oorspronkelijk enkel ontwikkeld op basis van data van vrouwenlichamen en niet van mannenlichamen. Alleen vrouwen worden geviseerd, niet mannen.

Een verbod op apps en websites is daarom een noodzakelijk goed, maar het is helaas niets meer dan symptoombestrijding. Willen we een definitief einde maken aan de kwalijke gevolgen van deepnudes, dan moeten we een maatschappelijke aardverschuiving veroorzaken. Een samenleving waar de vrouw gelijkwaardig is aan de man, en waar een vrouwenlichaam evenmin een object is als een mannenlichaam. Een maatschappij waar meisjes hun stem kunnen laten horen, zonder slachtoffer te worden van seksueel geweld.

Rana Ayyub

‘Deepnudes’ houden maatschappij spiegel voor