De Russische inval in Oekraïne en de Europese solidariteit met dat land tegen Rusland, zijn de eerste oorzaak voor de sterk stijgende energieprijzen in 2022. Dat geldt vooral voor de gasprijzen, omdat er een grote kans bestaat dat Rusland het gaswapen nog verder zal hanteren in de herfst als de Europese Unie volhardt in haar sancties. Aan Duitsland en andere landen wordt al minder gas geleverd. De markt anticipeert op dat beperkte aanbod.

Corona

Voordien al waren de prijzen van de energiegrondstoffen aan een serieuze klim bezig als gevolg van de coronapandemie. We vergeten het snel, maar ongeveer een goede twee jaar geleden waren de prijzen voor olie op de wereldmarkt zelfs negatief: door de economische stilstand als gevolg van de lockdown in maart-juni 2020, kregen de meeste tankers hun olielading niet meer kwijt. De leverancier moest dus zelfs betalen om de lading te kunnen ‘verkopen’.

Dit jaar schoten de grondstofprijzen verder de hoogte in en dan vooral na het begin van de oorlog in Oekraïne. De Europese gasprijs bedroeg op 26 juli 2021 slechts 37,03 USD per Mwh (megawattuur) en was een jaar later reeds gestegen tot 227 USD! Dat is meer dan het zesvoudige. De olieprijs quoteerde twee jaar geleden onder 20 USD/barrel (en zelfs negatief), maar steeg tot 115 USD om dan nu te stabiliseren rond 100 USD.

Dat heeft natuurlijk ook een impact op de elektriciteitsprijs. Voor een huishouden steeg de prijs per Mwh van 250 euro aan het einde juni 2021 naar 436 euro aan het einde van juni 2022.

Koopkrachtbescherming

De regering ondernam maatregelen om de elektriciteitsfactuur te verlichten. Dat is enigszins een compensatie voor het feit dat de regering profiteert van de stijgende prijzen. In de finale consumptieprijs zitten immers de BTW van 21%, accijnzen en distributietarieven.

Hoe hoger de basisprijs van elektriciteit als energiebron, hoe hoger de fiscale ontvangsten en retributies. Dat geldt ook voor benzine aan de pomp. Uiteindelijk werd besloten de BTW voorlopig te verlagen tot 6% en kreeg men via de leverancier een elektriciteitscheque van 100 tot zelfs 150 euro. Daarnaast werd het sociaal tarief uitgebreid tot al de personen met een verhoogde tegemoetkoming.

De BTW op gas werd verlaagd tot 6%, er kwam er een beperkte accijnsverlaging voor benzine en diesel aan de pomp en een stookoliecheque van 225 euro. Dat laatste kwam er vooral onder Waalse druk omdat men daar relatief meer stookolie gebruikt voor de verwarming. Binnen de context van de klimaatopwarming kwam er wel kritiek, doordat men in feite de fossiele brandstoffen subsidieert.

Ontspoorde begroting

Al deze maatregelen gelden voorlopig tot 31 december 2022, maar de Franstalige socialisten vragen meer. Men moet echter leren beseffen dat vadertje staat niet voor elk ‘extern’ probleem moet opdraaien. Na de coronapandemie is de begroting serieus ontspoord met een deficit rond 5% van het bruto binnenlands product (BBP). Er is nu al een duidelijke overshooting van de begrotingsdeficits.

De torenhoge energieprijzen zullen Europa waarschijnlijk in een recessie duwen. Men spreekt van een economische krimp van 1,5 tot 2%. Sommige doemdenkers halen een klap van 10% in Duitsland aan. Feit is dat BASF, het grootste Duitse chemiebedrijf, zijn ammoniakproductie gaat verminderen omdat die nu door de hogere aardgasprijzen niet langer rendabel is. Ammoniak is het basisingrediënt voor kunstmeststoffen. Andere bedrijven, en zelfs sectoren, zullen waarschijnlijk volgen (bijvoorbeeld Yara in Wallonië).

Bevoorradingsproblemen

Naast de prijs, is er ook de onzekerheid over de bevoorrading. Men denkt dan nu vooral aan gas dat vanuit Rusland komt en de prijs omhoog duwt. In juni vloeide er van daaruit al 30% minder gas en het stopt niet. Vorig jaar was de Europese Unie voor 40% van haar gas afhankelijk van Rusland en voor olie was dat 27%.

Duitsland haalde er ongeveer 50% van zijn gas, maar België slechts 3%. Je zou dan denken dat België uit de gevarenzone is, maar als de Duitse economie hapert door een bevoorradingstekort, dan geldt dat ook voor de Belgische -. Duitsland is als buurland met 17% van de export een hele belangrijke handelspartner.

Duitsland

Duitsland zit door haar afhankelijkheid nu duidelijk in de hoek waar de klappen vallen. Het land heeft tientallen jaren geprofiteerd van goedkope energie en een industrie die door de globalisering de wind in de zeilen had, bijvoorbeeld de wagenindustrie. De coronacrisis en de oorlog in Oekraïne zetten dat nu allemaal op losse schroeven.

Dat is ook slecht nieuws voor Europa en Duitsland vraagt hulp van zijn EU-partners. De landen uit Zuid-Europa zijn echter niet vergeten hoe Duitsland hen 10 jaar geleden de levieten las tijdens de schuldencrisis. De Duitsers moeten zich nu noodgedwongen wat bescheidener opstellen. Dat verklaart ook waarom de Europese Centrale Bank (ECB) zo lang kan talmen met haar monetair beleid, een manier van werken die haaks staat op het normale, Duitse beleid.

Europees initiatief

Gelet op de Russische dreiging om te stoppen met gas te leveren, werkte de Europese Commissie een rantsoeneringsplan uit om het gasverbruik met 15% te verminderen vanaf augustus. De bedoeling is om de Europese gasvoorraden te vullen tot 80% van de capaciteit in november. Nu zitten we aan 65%. De reductiedoelstelling van 15% is initieel vrijblijvend, maar ze kan juridisch bindend worden als Rusland de kraan verder toedraait. Daarbij is het essentieel dat belangrijke industrielanden als Duitsland en Italië kunnen rekenen op de Europese solidariteit.

Door de afhankelijkheid van de Russische brandstoffen heeft dat land ‘nu’ veel macht over ons. Als we niet eendrachtig zijn komen we zwak over en de Russen zullen het dan zeker uitbuiten. Het impliceert wel dat we de volgende winter misschien allen door de zure appel zullen moeten bijten.

De reductie met 15% gold aanvankelijk voor alle lidstaten, ook zij die bijna geen Russisch gas verbruiken zoals België. Sommige landen verweerden zich daartegen en kregen verrassend genoeg bijna allemaal een vrijstelling. Hopelijk zijn het niet de eerste barsten in de solidariteit. België kreeg een uitzondering omdat het gasverbruik al sterk gedaald was en de wintervoorraad meer dan behoorlijk gevuld was. Ons land is ook een belangrijk transitland van ingevoerd gas (onder andere via de LNG-terminal in Zeebrugge) naar Duitsland en Nederland.

‘Revival’ fossiele brandstoffen

Het cynische gedeelte van de kwestie is dat, ondanks de klimaatopwarming, in diverse landen (zoals Duitsland en China) weer een beroep gedaan wordt op oude steenkoolcentrales. De prijs van steenkool steeg zo van 50 USD/ton naar een recent record van 430 USD.

Ondanks de hard bevochten energiewende, gaat Duitsland de drie laatste kerncentrales, die eind dit jaar moesten stoppen met draaien, weer langer laten draaien. En dat werd besloten door een regering waar de groenen deel van uitmaken, maar hun pragmatische ‘realpolitik’ wordt wel geapprecieerd door de bevolking.

Belgische deal rond kernreactoren

Ook in België hebben de groene partijen een bocht moeten maken, zowel wat betreft de verlengde levensduur van twee kernreactoren (Doel 4 en Tihange 3), als wat de ontmanteling van de reactoren en de verwerking van het nucleair afval betreft. De intentieverklaring houdt in dat de staat met Engie een 50/50 joint venture (JV) opricht, waarin de twee overblijvende kernreactoren ondergebracht zullen worden.

Deze JV draait ook op voor de verwerking van het nucleair afval voor de toekomst. Daarbij wil Engie eind dit jaar een duidelijk zicht krijgen op de ontmantelings- en afvalverwerkingsfactuur van al de andere stopgezette kernreactoren. Ze hebben meer dan meer dan 20 jaar Electrabel als een melkkoe gebruikt en nu willen ze duidelijke de afvalrekening zoveel mogelijk reduceren.

Zwakke onderhandelingspositie

België doet dus een knieval tegenover Engie, dat eigenlijk in een zetel zit en veel macht heeft. De kiemen van deze toestand werden begin de jaren 2000 gelegd toen de regering-Verhofstadt Electrabel, en het grootste deel van de strategisch zo belangrijke en lucratieve electriciteitssector van België, voor een habbekrats aan Suez (nu Engie) en dus de Fransen verkwantselde. Superlobbyist Davignon speelde daar toen een grote rol in.

De Fransen gingen wel voor de verwerking van het nucleair afval opdraaien, maar je kan zien dat in die stelling de eerste barsten komen. We moeten nog zien wat het zal geven. Hoe kan je nu al de totale factuur voor de verwerking van afval voorzien, waar men nog zeker de volgende eeuw of langer mee opgezadeld zit? De voorlopige schatting zit rond de 40 miljard euro, waarvan er 14,4 miljard euro beschikbaar is in het Synatom-fonds, maar kan uiteindelijk veel meer zijn.

We hebben trouwens in België heel slechte ervaringen met aparte fondsen: het Zilverfonds (10 miljard EUR) en het pensioenfonds van Belgacom (5 miljard EUR) werden allebei finaal geliquideerd om opportunistische begrotingsdoeleinden, zodat de lasten nu verder via de lopende uitgaven gedekt moet worden. Ook hier had de regering-Verhofstadt een stevige vinger in de pap.

De regering-De Croo zit in een zwakke onderhandelingspositie: als België niet toegeeft wat de factuur van de ontmanteling van de reactoren en het kernafval betreft, kunnen de Fransen de deal nog opblazen. Het is immers slechts een intentie, die juridisch niet bindend is. Het resultaat van 20 jaar wanbeleid qua energie.

Groenen

Vooral voor de groenen is dit een moeilijke bevalling geweest. In feite zijn ze voor een groot stuk verantwoordelijk voor de verwarrende energiepolitiek van België: sluiting kerncentrales, dan weer niet, en in 2021 opnieuw sluiting. Maar ze verdienen toch ons respect daar ze zich nu op een heel pragmatische wijze aangepast hebben aan de veranderde omstandigheden en dus met de realiteit rekening hebben gehouden.

De verlenging van de levensduur voor de twee kernreactoren is essentieel voor de energiebevoorrading van ons land, naast de hernieuwbare energie en de nieuwe gascentrales die nadelig zijn voor de klimaatopwarming. De te verwachten dure rekening van het nucleair avontuur kan echter de verdere ontwikkeling van hernieuwbare energie afremmen. Maar men moet ook beseffen dat nucleaire energie op termijn niet de oplossing is: hoewel er geen CO2-uitstoot is, zitten we wel tot zelfs 300 jaar opgeschept met heel gevaarlijk nucleair afval.

rantsoeneringsplan

Europese Commissie keldert prijsplafonds gas voor de Energieraad

De onmacht van de energiepolitiek