Maandag 9 november kwam het breaking news dat het Amerikaanse Pfizer en het Duitse BioNTech een vaccin gebouwd hebben dat voor 90% zou beschermen tegen Covid-19. Bijna te mooi om waar te zijn. Daarover zo dadelijk meer. Het is pas wanneer de helft van de bevolking gevaccineerd is dat de kans op virusbesmetting voldoende zal gedaald zijn om een ‘normaal’ leven weer mogelijk te maken.

Dit wil geenszins zeggen dat we snel het leven van voor corona fluitend zullen kunnen hernemen. Dat zegt de beroemde viroloog Anthony Fauci: ‘Zelfs met verschillende beschikbare vaccins, zal het vele maanden duren alvorens er voldoende groepsimmuniteit is. Tijdens die overgangsperiode zullen we onze preventiegereedschapskist, bestaande uit masker-handenwassen-distancing-verluchten, nog steeds nodig hebben.’

Er bestaat heel wat argwaan tegenover de op til zijnde coronavaccins. Zijn ze veilig? Gaat het allemaal niet te snel om goed te zijn? Vragen genoeg, nu nog de antwoorden. Een trio infectiologen en immunologen doet een poging in het weekblad JAMA. Het valt op dat er op geen enkele vraag een sluitend antwoord komt.

Betrouwbaarheidsinterval

Wat verstaat men onder een doeltreffend vaccin? De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hoopt op een vaccin dat 70% beschermt en legt de minimumbescherming op 50%. Dat is ook de minimumdrempel alvorens er goedkeuring komt door de Amerikaanse Food & Drug Administration (FDA). Die 50% is echter relatief. Elk cijfer heeft zijn betrouwbaarheidsinterval, een ondergrens en een bovengrens, zeg maar. Een vaccin met een doeltreffendheid van bv 50% kan een betrouwbaarheidsinterval hebben gaande van 30 tot 70%.

Het vaccin kan dus 50% maar evengoed 30% (ondermaats) of 70% (goed) doeltreffend zijn. Hoe kleiner de afstand tussen onder- en bovengrens, hoe juister de ware doeltreffendheid. Een 50% doeltreffend vaccin met een ondergrens van 45% en een bovengrens van 55% is een stuk geloofwaardiger. Kleine betrouwbaarheidsintervallen bekomt men door grote aantallen gevaccineerde mensen te bestuderen. Dat neemt veel tijd in beslag. Zullen vaccins vooral nuttig zijn om milde vormen te voorkomen of eerder de zware zieken en de doden te reduceren? Niemand die het op dit moment weet.

Veiligheid

Hoe veilig zijn de kandidaat-vaccins? Ook dat zal afhangen van het aantal bestudeerde gevaccineerde mensen. Eerst zijn er de relatief frequente en onvermijdelijke milde symptomen van de vaccinatie zoals lichte koorts, pijn aan de injectieplaats, vermoeidheid. Om deze op te sporen heb je niet zoveel proefpersonen nodig. Milde symptomen zijn niet leuk maar snel voorbijgaand. De meer ernstige reacties zoals zenuwuitval of zware ontstekingen zullen zeldzamer zijn. Om te weten hoe zeldzaam heb je minimaal vijftienduizend proefpersonen nodig die je tenminste twee maanden opvolgt.

Bovendien kan een ‘zeldzaam neveneffect’ nog altijd puur toeval zijn. Het kan dat dit neveneffect, niet veroorzaakt door het vaccin, toch de gehele R&D ketting van het vaccin stillegt. Vandaar de noodzaak van een grote placebocontrolegroep. Dan zijn er nog de zeer zeldzame neveneffecten. Om die op te sporen heb je duizenden en duizenden proefpersonen en zeer veel tijd nodig. Die tijd is er niet. Zeer zeldzame neveneffecten zijn niet op te sporen tijdens de R&D fase. Ze komen pas tot uiting wanneer het vaccin op grote schaal wordt gebruikt.

Werkzaam?

Zal het vaccin voor alle mensen werkzaam zijn? Is niet geweten. Een gekende paradox in de farmacologie is dat patiënten die het meeste baat hebben bij een bepaald medicijn (hier dus een vaccin) ondervertegenwoordigd zijn in de klinische studies. Dat zijn vooral heel oude mensen, kinderen en zwangere vrouwen. Kinderen en zwangere vrouwen zullen daarom niet bij de groepen horen die als eerste het vaccin krijgen. Pas wanneer het vaccin de stempel ‘veilig’ krijgt, zullen studies bij vrouwen en kinderen worden opgestart. Belangrijk is te weten dat een vaccin niet voor iedereen even beschermend zal zijn. Voor wie wel en wie niet, is heden onbekend.

Zal alle informatie openbaar zijn en gecontroleerd door onafhankelijke wetenschappers? Dat zou moeten. Het volledige vaccinonderzoek moet openbaar worden gemaakt en onafhankelijke collega’s moeten, via de zogenaamde peer review, de resultaten kritisch kunnen beoordelen. Om dat laatste mogelijk te maken, moeten de auteurs alle informatie vrijgeven.

‘Sense of urgency’

Kan het dat door de ‘sense of urgency’ een vaccin te snel wordt goedgekeurd? Het gevaar bestaat zeker. In geval de voordelen van de snelle vaccinrelease zwaarder wegen dan de risico’s kan de Amerikaanse FDA gebruik maken van de ‘Emergency Use Authorization (EUA)’ waarbij de FDA de lat met betrekking tot ‘veiligheid’ en ‘doeltreffendheid’ minder hoog legt. Zou de FDA de klassieke veiligheidscriteria eisen dan zou dat de ontwikkeling van het vaccin met vele maanden vertragen. Het is en blijft een risico.

Keren we nu terug naar het Pfizer-BioNTech vaccin. De beurzen veren op en de wetenschappers spreken over een hoopgevend resultaat. Voorzichtigheid is geboden. Het vaccin zou in 90% van de gevallen beschermen tegen Covid-19. Dat percentage, verkregen na slechts 94 besmettingen waarvan 85 in de placebo- en 9 in de gevaccineerde groep, kan echter nog flink naar onder bijgestuurd worden. Positief is dat Pfizer het onderzoek zal voortzetten tot het aantal besmettingen toegenomen is tot 164.

Eén cruciale voorwaarde: tijd!

Op de belangrijkste vraag: ‘Hoe lang beschermt dit vaccin?’, is het antwoord onbekend. Het Pfizervaccin is nu getest tot 1 week (!) na de tweede prik. En ja in die korte periode van zeven dagen zijn er beschermende antistoffen gevormd. Zullen die antistoffen zeven weken, zeven maanden, enkele jaren aanhouden? Dat weet niemand. Zal het vaccin beschermen tegen de zware gevallen van Covid-19 of enkel tegen de milde? Onbekend. Hoeveel kwetsbare bejaarde mensen, toch dé doelgroep, namen deel aan dit experiment? En gold voor hen ook een 90% bescherming?

Geen antwoord. Van het griepvaccin is bekend dat het de bejaarden minder beschermt (50%) dan de volwassenen (75%) of de kinderen (80%). Zal dit ook het geval zijn voor het coronavaccin? Wederom onbekend. Zal het vaccin verhinderen dat een asymptomatische drager het virus doorgeeft? Vraagteken. Om op al deze vragen te antwoorden is er één cruciale voorwaarde: tijd! En die is er niet.
Pfizer zal de komende twee maanden zoveel mogelijk gegevens verzamelen met betrekking tot de veiligheid en hoopt dan op een snelle toelating via een EUA op de Amerikaanse markt.

R&D

Kanonnen, boter en economie

Wat u altijd al wilde weten over het coronavaccin