Op 5 mei velde het Duits Grondwettelijk Hof een arrest dat Guy Verhofstadt op zijn paard deed kruipen. De leider van de liberalen in het Europees Parlement zag in dit arrest het ‘begin van het einde’ van de Europese Unie. Nu is Verhofstadts Twitteraccount wel vaker de bron van weinig genuanceerde virtuele uitspattingen, kritiek op de rechterlijke macht is toch een vreemde eend in zijn Twitterbijt. Wat is er aan de hand?

Bevoegdheidsverdeling

De feiten van de zaak in kwestie zijn niet bepaald opwindend, de potentiële gevolgen ervan echter wel. In zijn arrest concludeert het Hof in Karlsruhe dat de kwantitatieve geldverruiming van de ECB onvoldoende gemotiveerd is in het licht van het EU-rechtelijk principe van proportionaliteit. Dat beginsel organiseert mede de bevoegdheidsverdeling tussen de EU en haar lidstaten.

Zo is de Unie verplicht om in haar handelen de minst ingrijpende methoden te hanteren om haar doelstellingen te verwezenlijken. Samen met het subsidiariteitsbeginsel begrenst dit principe, althans in theorie, de bevoegdheden van de Europese Unie. De Bank werd door het Hof op de vingers getikt en uitgenodigd een adequate motivering voor te leggen.

De rechters van het Hof van Justitie van de EU moeten vreemd hebben opgekeken toen ze de inhoud van het arrest vernamen. Hadden zij recentelijk geen gelijkaardige beslissing genomen? Hadden zij niet reeds hun licht laten schijnen over datzelfde inkoopprogramma? Jazeker, en het is daar waar het schoentje knelt.

Verhofstadt verschiet

Het Bundesverfassungsgericht gaat met zijn arrest in tegen de doctrine dat enkel het Hof van Justitie bevoegd is om de legaliteit van handelingen van EU-organen na te gaan. De waakhond van de EU is, volgens deze leer, de EU zelf, waardoor een soort van autocontrole ontstaat.

In zijn arrest beschuldigt het Duits Hof zijn Europese tegenhanger ervan te hebben nagelaten zijn taak naar behoren te vervullen door te besluiten dat er geen vuiltje aan de lucht was wat het ECB-opkoopprogramma betreft. Daarom – en dit is wat eurofiele politici als Verhofstadt tegen de borst stuit – besluit de grondwetswaakhond dat Duitsland niet gebonden is door het oordeel van het Europees Hof. Meer nog, het Duits Hof besluit dat het als gevolg van het Europees falen zijn oordeel in de plaats mag stellen van dat van het Uniehof.

Solange

Als uiting van nationale soevereiniteit kan dit tellen. Verhofstadt verschoot. Nochtans past dit arrest binnen het tot dan toe latent conflict tussen het Bundesverfassungsgericht en de Europese Unie. Het eerste weigert zich al decennia lang onvoorwaardelijk te onderwerpen aan de schijnbare suprematie van de EU.

De Duitse opperrechters hielden steeds een slag om de arm. Al in 1970 en 1986 oordeelden ze in hun ‘Solange’ arresten (in een notendop) dat de primauteit van het EU-recht slechts geldt zolang de Unie voorziet in adequate rechtsbescherming. Een voorwaardelijke voorrang, geen onvoorwaardelijke capitulatie. Dat die opening werd gelaten zinde de EU-absolutisten niet, maar zolang de rebellie van de Duitse rechters beperkt bleef tot een theoretische denkoefening was er geen reden tot paniek.

Onvoldoende legitimiteit

De rode draad doorheen het Europees project is steeds de harmonisatie van de nationale rechtsorden geweest. Niet als doel op zich, maar als een middel voor een werkelijk eengemaakte, geïntegreerde markt op het continent. Eén punt van kritiek van eurosceptici is steeds geweest dat de Europese Unie onvoldoende voorbereid is op de taak die haar werd opgedragen door haar bezielers. Dat zij over onvoldoende democratische legitimiteit beschikt om zo’n massale bevoegdheidsoverdracht te rechtvaardigen.

Het ongemakkelijk evenwicht tussen de supranationale droom van politici als Verhofstadt en het vasthouden aan het klassieke internationalisme door eurosceptici maakte van de EU een mossel noch vis organisatie. Het Hof van Justitie is in principe geen politiek orgaan, maar is overduidelijk een vrucht van het natie-overstijgend gedachtegoed. Sinds zijn oprichting is het de supranationalisten van de Unie dan ook meermaals te hulp geschoten – en bewerkstelligde het via zijn rechtspraak een integratie waarvan Verhofstadts parlement slechts kan dromen.

Ever closer Union

Daarom verdient de beslissing van het Bundesverfassungsgericht applaus. De macht van het Hof van Justitie wordt zo gecheckt en gebalanced. Dat laatste heeft immers een gevestigd belang bij de totstandkoming van een ‘ever closer Union’. Dat de ‘pushback’ van de rechterlijke macht van een doorgaans EU-dragende lidstaat komt, ontneemt de vurigste verdedigers van de Unie hun gebruikelijke munitie – dat de criticasters kleinburgerlijke populisten zijn die niets liever willen dan zich volledig terugplooien op de nationale grenzen.

Dat Guy Verhofstadt, een politicus met aanzienlijke invloed op het Europees niveau, zich op sociale media laatdunkend uitlaat toont incidenteel nog iets aan: dat kritiek op rechters en rechtspraak aanvaard wordt zolang ze het eigen politieke doel dient. De rechterlijke macht moet, neen, mag niet boven iedere vorm van kritiek staan. Het constitutioneel principe van ‘checks and balances’ is geen eenrichtingsverkeer. Laat politici maar razen over tegenvallende jurisprudentie. Als u ooit een rechter ontmoette, dan weet u dat het geen Sneeuwvlokjes zijn die met de politieke wind meewaaien.

Onafhankelijkheid

Verhofstadt bekritiseert het Bundesverfassungsgericht ook omdat het de ECB zou willen ‘kortwieken’. Volgens de liberaal stelt het BVerfG dat de Bank té onafhankelijk opereert. Verhofstadt draagt die onafhankelijkheid zo hoog in het vaandel dat de Bank voor hem geen verantwoording moet afleggen voor haar expansief monetair beleid.

Nochtans stelt het Duits Hof enkel dat ook de ECB in haar onafhankelijkheid het EU-verdragsrecht moet naleven. Of hoe het recht voor politici toch vooral een means to an end is.

rechtsspraak

Duitse rechters doen Verhofstadt zweten