Een van de vreselijkste aspecten van het reizen heb ik altijd de gids gevonden, die al dan niet mits extra drinkgeld de kudde inlicht over bezienswaardigheden en te volgen routes. Japanse gidsen die door Brussel lopen met een vlaggetje of paraplu ter herkenning, en hun gevolg erachter. Maar meer nog de gids toegevoegd aan busreizen, het moderne equivalent van deportaties. Zo’n als autocar-reis verkocht veetransport, dat is gewoon een misdaad tegen de menselijkheid, en de georganiseerde uitstap-met-gids een oefening in verkleutering en onderwerpingsgedrag.

Want ja, écht reizen, is dwalen, verdwalen, dingen zelf uitzoeken, ze rateren ook (‘Heb je dat gezien?’ — ‘Euh… nee’), bedrogen worden door taxichauffeurs, slecht Italiaans spreken van het boekje, pane e coperto, kleine momenten van geluk op onverwachtse plekken, naast het onvermijdelijke afzien van de warmte en de diarree-toestanden wegens geen voedsel van thuis.

Volksopvoeding

Wikipedia

Thomas Cook

In 1841 vond ene Thomas Cook uit Leicestershire, drukker, boekhandelaar én evangelist dat de gewone man en vrouw ook recht hadden op stichtelijke plezierreisjes, die hen vooral van de alcohol en de zedenverwildering moesten afhouden. Victoriaans fatsoen en volksopvoeding stonden hoog in het vaandel geschreven van de allereerste moderne reisagent. Het werd een reusachtig succes. Voor geen geld kon het klootjesvolk de trein in, richting een leerrijke bestemming, altijd begeleid door mijnheer Cook en zijn valies vol bijbels en andere stichtelijke lectuur.

De uitbouw van het Britse spoorwegennet kwam daarbij goed van pas. De groeiende middenklasse kon zich iets meer permitteren zodat Cook zijn horizon kon verbreden en zelfs buitenlandse reizen aanbood, naar de Wereldtentoonstelling in Parijs van 1855 bijvoorbeeld, en zo verder tot in alle uithoeken van de planeet. Maar altijd stond het devies centraal van gecontroleerde ontspanning en beschaafd Brits neokolonialisme, voor God, vaderland en het fatsoen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het familiebedrijf Thomas Cook zelfs een staatsbedrijf, nadien een paar keer doorverkocht, tot het in 2000 in handen kwam van de Neckermanngroep.

De originele filosofie is altijd min of meer behouden gebleven: een wereldwijd netwerk van kantoren, een tot in de puntjes georganiseerde reis, en… de gids voorhanden die mensen op het rechte pad houdt, letterlijk en figuurlijk. Helaas, de concurrentie werd te groot, het kantorennetwerk en de eigen vliegtuigvloot onbetaalbaar. Fundamenteler echter is de switch in de hoofden van de consument zelf. De 19de-eeuwse paternalistische droom is uitgelopen in het massatoerisme van luidruchtige Britten die zich goedkoop bezatten in all-in hotels van Ibiza en omstreken. We kennen ze allemaal, ze doen ons nadenken over het best mogelijke reisadvies: thuisblijven.

Ni dieu, ni mâitre

Het massatoerisme bevindt zich in een existentiële crisis. Ja, vliegtuigreizen schijnen slecht voor het klimaat, maar ook wie zich dat niet aantrekt stelt zich vragen bij de zin en de onzin van die jaarlijkse zuidwaartse exodus. De omgekeerde richting van de migratiebewegingen, even massaal, en even onwelgekomen. Want topbestemmingen voor citytrips zoals Barcelona en Brugge beraden zich ernstig over het… weghouden van toeristen wegens bedreigend voor hun stedelijke identiteit, jawel.

Deze trendverschuiving gaat gepaard met nog een ander fenomeen, en nu kom ik weer tot de originele missie van reisleider/evangelist Thomas Cook: mensen willen niet meer bij het handje geleid worden. Samen met de crisis van de politieke instellingen, de klassieke democratie en de mainstream journalistiek is ook het geloof verdampt in de reisleider, die ons gidst en voor ons denkt. Muiterij is een mogelijkheid, de ene gids die de andere vervangt. Of de karavaan splitst zich. Of valt gewoon uiteen in een nomadische diaspora. Meer en meer mensen stippelen zelf via het internet en eigen hotelboekingen hun reis uit. Of stippelen helemaal niks uit en vertrekken op goed geluk. Dat is een stuk nieuwe creativiteit en autonomie, maar uiteraard ook een groter risico op slechte paden, foute keuzes, gevaarlijke passages, ontsporingen, fatale ontmoetingen. De politiek-maatschappelijke dimensie van het Cook-failliet is dus wel degelijk dezelfde reden waarom mensen journalisten niet (meer) vertrouwen en het krantenabonnement opzeggen: de zelfverklaarde gidsen hebben zo hun eigen agenda, en dat wordt doorzichtig. Dan nog liever de weg zelf zoeken en het ginder nog eens vragen.

Een daad van rebellie

Het opzeggen van het contract met de gids is een daad van rebellie, maar ook van nieuwe, zelfgekozen kwetsbaarheid. Ni dieu, ni maître. Ruim twee eeuwen na het Verlichtingstijdperk maakt de dood van de reisleider deze planeet terug open, onbekend, verkenbaar, zonder stramienen of opgelegde routes, én zonder zekerheden, met dank aan de digitale jungle. Het is goed dat al die Cook-klanten nu gestrand zijn en in oorlog met de hotelbazen die hen afpersen, zo wordt reizen weer spannend en af en toe hachelijk. Door de gids achter gelaten, hulpeloze kuddedieren blaten zich een weg naar de uitgang.

Het zal de laatste touroperator niet zijn die het loodje legt, want met het einde van de georganiseerde reis wordt ook de reis naar een uithoek van de tuin weer een avontuur. Een wenk voor alle Cook-gedupeerden. En de gids? Ja, die bestaat nog, maar dan als gelijkgestemde gezel(lin), compagnon de route, ook en vooral genietbaar in de achtertuin. Thomas Cook, rust in vrede, God zegene u. U was fantastisch, maar nu is het tijd om al die catalogi in de vuilbak te gooien en het echte leven binnen te stappen. All flights cancelled.

reisbureau

Thomas Cook, of de dood van de reisleider