De Europese Commissie gaf Hongarije plots extra tijd tot 30 september om op haar eisen betreffende de rechtsstaat in te gaan. Ook gaf ze Polen drie weken extra om de EU tegemoet te komen betreffende de rechtshiërarchie. Tegelijk blokkeert de Europese Commissie de programma’s voor NextGenerationEU (het coronaherstelfonds) van Polen en Hongarije. Eigenlijk trekt de EU op die manier de coronasteun en het EU-geld in de verkiezingsstrijd in Hongarije. Enerzijds kan dit afpersing lijken, anderzijds beïnvloedt de EU zo de nationale verkiezingen van een lidstaat.

De afgelopen dagen speelden achter de schermen twee zaken. Ten eerste blijken een aantal eurocommissarissen in opstand te komen tegen het eigengereide gedrag van voorzitster Ursula von der Leyen (CDU) en vicevoorzitter Frans Timmermans (PvdA). Ten tweede blijken één of meerdere machtige lidstaten de Europese Commissie te hebben gekapitteld. De logische speculatie is dat niemand minder dan Angela Merkel vanuit Berlijn na haar staatsbezoek aan de Verenigde Staten een telefoontje deed met Brussel.

Hoofdpijndossiers

Drie hoofdpijndossiers vallen onder de zogenaamde Rule of Law of rechtsstaatdiscussie. De eerbiediging van de rechtsstaat is één van de fundamentele waarden waarop de EU is gebaseerd (artikel 2 van het EU-verdrag). De afgelopen dagen publiceerde Didier Reynders als eurocommissaris voor Justitie een rapport over de Rule of Law of rechtsstaat. Daarin kreeg naast Polen en Hongarije ook Slovenië kritiek.

Het eerste dossier gaat over de Poolse regering en de Poolse rechtbanken die de suprematie van de EU-wetgeving en het Hof van Justitie van de EU (HvJEU) betwisten. Het HvJEU is de hoogste rechtbank in de EU. Het oordeelt over de draagwijdte van het EU-recht waaraan alle lidstaten zich moeten houden. Als het HvJEU dus een arrest velt, is Polen verplicht om ‘onmiddellijk de nodige maatregelen te nemen om de situatie recht te zetten’. De Europese Commissie zal dit controleren.

Het Poolse Grondwettelijk Hof bepaalde op 14 juli 2021 dat de voorlopige maatregelen die het Hof van Justitie van de Europese Unie uitvaardigde om de onafhankelijkheid van de Poolse rechterlijke macht te beschermen, onverenigbaar zijn met de Poolse grondwet. Als Polen zich niet houdt aan die suprematie van het EU-recht kan de Commissie financiële sancties eisen. Die kunnen dan door de Europese Raad van regeringsleiders opgelegd worden.

Sanctieprocedure

Drie jaar geleden lanceerde de Europese Commissie voor de eerste keer in de geschiedenis van de Europese Unie een sanctieprocedure onder het beruchte artikel 7 van het EU-verdrag tegen Polen. In zo’n geval kan de EU het EU-geld voor een lidstaat bevriezen. Dit kan grote gevolgen hebben voor een begroting. Het is dus vaak een cadeau aan de oppositie.

Meteen schoten actiegroepen zoals Amnesty International in hoogste versnelling. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), dat volkomen los staat van de EU, oordeelde op 7 mei 2021 dat er onregelmatigheden waren bij de verkiezing van rechters voor het Grondwettelijk Hof in Polen. Het Hof van Justitie van de EU nam trouwens op 8 april 2020 al voorlopige maatregelen. Op 14 juli 2021 vaardigde het HvJEU nieuwe voorlopige maatregelen uit. Op 15 juli volgde een vonnis. Die houden verband met een tweede zaak die de Europese Commissie op 1 april 2021 heeft aangespannen tegen de zogenaamde ‘muilkorfwet’ uit 2020.

Communistische stamboom

Een beetje historische context is belangrijk. Het Poolse Grondwettelijk Hof werd in 1990 gezuiverd van de ergste communisten (20% mocht blijven) van onder de dictatuur. De kern van de zaak is dat de Poolse regering in een aantal rechtbanken helemaal geen controle heeft. Veel van die rechters werden ooit benoemd door communisten tijdens de dictatuur. En ook jongere rechters blijken vaak een communistische stamboom te hebben. Die activistische linkse rechters vragen regelmatig aan het HvJEU of de regeringsmaatregelen om hen te hervormen wel wettig blijken.

De huidige conservatieve regering richtte daarom een nieuwe Nationale Raad van het Gerecht op. Die staat onder controle van de minister van Justitie. De Raad benoemt tuchtcommissarissen die rechters kunnen uitrangeren. Deze Raad van het Gerecht is uiteraard een doorn in het oog van links (vooral ex-communisten die in het Europees Parlement deel uitmaken van de socialistische fractie) en de activistische advocaat Michal Wawrykiewicz. Het conflict draait om de invoering van dit tuchtcollege. Zo zouden rechters niet langer onafhankelijk hun werk kunnen doen volgens het HvJEU. Daarom gaf het HvJEU opdracht het college voorlopig niet aan het werk te zetten.

Toen recent het HvJEU eiste dat een bruinkoolmijn en energiecentrale gesloten moesten worden, legde de Poolse regering ook die beslissing naast zich neer. Tot grote ergernis van de Belgische voorzitter van het HvJEU, Koen Lenaerts. Die liet in deze dossiers compleet zijn onpartijdige houding varen voor een activistisch betoog.

Kinderbeschermingswet

Het tweede hoofdpijndossier is de zogenaamde Hongaarse kinderbeschermingswet. Die voert een verbod op propaganda voor homoseksualiteit en voor transgenderideologie in. Een wet die steevast als antihomowet wordt geframed. Ook hier zou dit in strijd zijn met de Europese waarden zoals het Handvest voor de Grondrechten van de EU vermeldt. Tel daarbij de hetze rond de regeringscontrole over de Hongaarse media en manifeste kleptocratie. De aankondiging van de Hongaarse premier Viktor Orbán dat hij een referendum over de bewuste wet zal organiseren, leverde ter Europese linkerzijde de bizarre kritiek op dat een referendum niet democratisch zou zijn, maar demagogisch.

Janša vs. Lenarcic

Het derde hoofdpijndossier is de openlijke ruzie op 23 juli tussen de Sloveense socialistische eurocommissaris Janez Lenarcic en de Sloveense premier en huidige tijdelijke voorzitter van de Europese Raad Janez Janša. Bij de feestelijke start van het Sloveense voorzitterschap weigerde de socialistische eurocommissaris en vicevoorzitter van de Commissie, Frans Timmermans, zelfs op de groepsfoto te gaan met Janša. Deze laatste zou een Orbán-epigoon zijn. En een autocraat die persvrijheid en rechterlijke onafhankelijkheid zou fnuiken.

Janša beschuldigde Lenarcic er afgelopen donderdag van de eerste eurocommissaris te zijn die zijn eigen land probeerde ‘directe schade toe te brengen’. Lenarcic ontkende binnen de Europese Commissie te hebben gepleit voor extra voorwaarden, restricties en zelfs het inhouden van EU-geld voor Slovenië. ‘Ik heb enkel gewaarschuwd dat bepaalde gedragingen van de Sloveens regering Slovenië in een nadelige positie konden brengen wat betreft Europese financiering’, aldus Lenarcic achteraf. Om er meteen aan toe te voegen dat ‘de echte schade aan zijn land komt van diegenen die de rechtsstaat en de onafhankelijke media ondermijnen’.

De standpunten van de EU zijn intussen nog geen millimeter opgeschoven. Desondanks blijkt door de extra tijd die Polen en Hongarije plots kregen, dat de belligerente Europese Commissie blijkbaar in Berlijn en Washington stevig op de zenuwen begint te werken. De Verenigde Staten onderhouden via de NAVO uitstekende banden met Polen, Hongarije en Slovenië. Polen plaatste de afgelopen weken nog een mega-order voor Amerikaanse Marshall-tanks en Hongarije plant dit. De EU probeert dus door temporiseren van het aanvaarden van de coronaherstelvoorstellen deze lidstaten in de portemonnee te raken om zo de oppositie moed te geven.

sanctieprocedure

EU dimt na visite Merkel aan Washington