Ales Silich is een Wit-Russische freelance journalist die onder andere voor het oppositionele Belsat werkt, waarvan de redactie in Polen zit. Hij vluchtte in 2004 naar België, waar hem politiek asiel werd verleend. De eerste jaren verbleef hij in Roeselare en Brussel. In 2010 kreeg hij de Belgische nationaliteit. Tegenwoordig woont de reporter in Temse bij Sint-Niklaas.

‘Nazistische’ kleurencombinatie

Voor reportages is Ales — ondanks de risico’s — regelmatig in Wit-Rusland te vinden. Op 21 mei 2021 werd hij opgepakt door de politie in Minsk. Bij het fouilleren vond een agent een paspoorthoesje met de Wit-Russische ‘pogónja’ (wit paard met ruiter op rode achtergrond), het oude wapen en inmiddels verboden symbool van de protestbeweging. Ook werd een wit-rood-wit lintje, de kleuren van de historische Wit-Russische vlag, gevonden. Een kleurencombinatie die eveneens onder ‘nazistisch extremisme’ valt. Hiervoor werd hij veroordeeld tot 10 dagen hechtenis.

Ik sprak op 2 juni met Ales.

Kun je iets vertellen over je arrestatie?
‘Met mijn collega vroegen we mensen op straat naar hun mening over het verbieden van de wit-rood-witte vlag en het oude wapen van Wit-Rusland. Toen we klaar waren, kwamen er twee agenten in burger die ons staande hielden. Ze namen ons onder dreiging van geweld mee naar het bureau.’

‘Er werd een proces-verbaal opgemaakt voor het houden van interviews op straat zonder accreditatie. In principe mogen immers alleen staatsmedia dit soort vraaggesprekken houden. Hiervoor zouden we een boete moeten krijgen, maar helaas besloten ze me te fouilleren. Ze vonden mijn hoesje met de “pogónja” en een wit-rood-wit lintje. Dat was dan al een eenmansprotestactie met nazisymbolen, goed voor maximaal 15 dagen hechtenis.’

En toen ging je direct door naar de gevangenis?
‘Ik werd eerst op het bureau in een zogenaamde “stakan” (drinkglas, nvda) gestopt. Dat is een betonnen ruimte zonder vensters en zonder toilet van 1,5 bij 1,5 meter. Alleen dat is al foltering. Na twee uur werd ik naar de Okrestina-gevangenis gebracht.’

Politieke gevangenen

Hoe waren de omstandigheden daar?
‘Voor de politieke gevangenen — dat wil zeggen, iedereen die in samenhang met de protesten tegen Loekasjenko is gearresteerd —zijn er speciale, kunstmatig gecreëerde omstandigheden. Er worden drie tot vier keer zoveel mensen in de cel gestopt als normaal. Ik zat vier dagen in een cel voor vier personen met elf anderen. Er is natuurlijk geen matras, geen beddengoed, niets. Maar alleen niet voor de politieke gevangenen, alcoholisten en daklozen krijgen deze wel.’

Zaten er alleen politieke gevangenen in de cel?
‘Er wordt altijd wel een drinkebroer of zwerver bij ingegooid, het liefst een met vlooien. Bij ons kwam er een binnen. Die ging eerst zijn gore jas uitkloppen in het midden van de cel. Dat soort dingen gebeuren op speciaal commando.’

‘Daar komt bij dat het toilet slechts wordt afgescheiden van de cel door een dun wandje, uiteraard zonder deur. De ramen zijn potdicht, dus je kunt je voorstellen hoe heerlijk de lucht daar is. Het is vreselijk benauwd en stinkt enorm. Bovendien schijnt voortdurend een heel fel wit licht, dag en nacht. En twee keer per nacht is er appel. Om één en om vier uur ’s morgens moet iedereen de gang op en worden de namen afgeroepen.’

Wordt er ook nog non-stop akelige popmuziek gedraaid?
‘Toen ik er zat godzijdank niet. Anderen vertelden dat continu de inauguratierede van Loekasjenko werd gedraaid. Een tijdlang stond ook dag en nacht de Wit-Russische staatsradio op volle luidsterkte aan.’

Proces via Skype

Wanneer vond je veroordeling plaats?
‘Na vier dagen. Ik werd naar een ander gevangenisblok gebracht waar ik via Skype werd veroordeeld. Er waren twee agenten als getuigen. Ze logen alles bij elkaar. Het paspoorthoesje had ik voortdurend in mijn zak, maar een van de agenten beweerde dat ik het andere burgers liet zien en ze zo opriep tot een demonstratie. Hij versprak zich voortdurend en vergat wat hij wilde zeggen.’

‘Hij kon niet meer vertellen van welke afstand hij me met het paspoorthoesje had zien zwaaien, hoe lang het lintje was waarmee ik zou hebben lopen wapperen. Terwijl het juist een van de agenten in burger was die op het bureau met de “pogónja” liep te zwaaien voor zijn collega’s. Dus als we het absurd wilden houden; wie riep er uiteindelijk op tot een demonstratie met verboden symbolen? Ik of die agent? Dat zei ik ook tegen de rechter. Volgens hun logica zou de agent de schuldige moeten zijn. Kennelijk vond zelfs de rechter dat, want hij stuurde de zaak onverwacht terug voor revisie.’

Misschien was dat omdat je de Belgische nationaliteit bezit?
‘Dat wisten ze niet, dat vertelde ik ook aan niemand. Dan zouden ze me juist in de mangel hebben genomen. De politie haat buitenlanders.’

Ik zou denken dat het zin zou hebben gehad contact op te nemen met de Belgische diplomatie?
‘Nee, er is geen Belgische ambassade in Wit-Rusland. Er is afgelopen jaar een jonge vrouw gearresteerd die de Zwitserse nationaliteit heeft. Zij werd tot twee jaar veroordeeld, omdat ze een politieagent zou hebben geslagen. Natuurlijk had ze niemand geslagen, dat was ook allemaal uit de duim gezogen. Dus ik zei niets over mijn Belgische paspoort, dat zou alles alleen maar veel erger hebben gemaakt.’

En wat gebeurde er nadat de rechter besloot dat er een revisie moest komen?
‘Toen werd ik teruggebracht naar het politiebureau waar ik weer in de “stakan” terechtkwam. Daar zat ik in totaal twee keer 24 uur. Het was er vreselijk koud. Slapen ging niet.’

Je zat daar alleen?
‘Nee, niet alleen. Na een tijdje stopten ze een junkie bij me in die bunker. Die liep de hele nacht heen en weer en sloeg zich op zijn wangen. Hij ramde ook voortdurend op de deur met zijn vuisten. Toen de drugsverslaafde weg was, kwamen er twee alcoholisten bij die met elkaar gingen vechten. Later stopten ze nog een dakloze bij me in. Dat allemaal op drie vierkante meter, kun je je dat voorstellen?’

‘Op de tweede dag werd ik naar de rechtbank gebracht en hoorde ik dat ik tot tien dagen hechtenis was veroordeeld. Ik vroeg of ik nu naar de gevangenis zou gaan, maar ze zeiden dat ze nog wat formulieren moesten invullen. Toen gingen we terug naar het bureau en moest ik nog eens voor 24 uur in de “stakan”.’

Onmenselijk

Je zat daarna in een cel met het vroegere parlementslid Anatoli Lebedko, die in ieder geval tot 14 juni in hechtenis moet blijven. Hoe is het met hem?
‘Hij is grieperig. Iedereen is bang daar covid te krijgen. De gevangenen moeten alleen bij het appel op de gang een masker op, niet in de overvolle cel. In de tweede cel waar ik zat stonden de ramen juist weer wel open, waardoor er continu tocht is. En Lebedko? Kijk ik sliep naast de wand waar de plee was, een gat in de grond, wij noemen het ook “Turks toilet”. Lebedko sliep onder een brits op de grond, naast een medegevangene. Het was onmenselijk.’

En wie lag er dan op de britsen? De alcoholisten en daklozen?
‘Nee, dat waren de jongere gevangenen. Het is namelijk een hele kunst de hele nacht op die ijzeren frames te liggen. Je moet voortdurend op je buik liggen, anders is het niet uit te houden.’

Ben je geslagen tijdens de arrestatie, op het politiebureau of later in de gevangenis?
‘Mij hebben ze niet geslagen. Ik deed mijn best geen conflicten te veroorzaken. Medegevangenen vertelden me dat het bijvoorbeeld uit den boze is een bewaker aan te kijken. Dan krijg je er met de knuppel van langs. Of als je een weerwoord geeft.’

‘Het gevangenispersoneel gedraagt zich heel uitdagend. Iemand vertelde mij dat er onlangs een politieke gevangene was die in een kroes de woorden “leve Wit-Rusland” had gekrast. Hoe hij dat had gedaan, is mij een raadsel, omdat we geen scherpe voorwerpen hadden. Maar goed, het was hem gelukt. De bewakers zagen dat toen ze het eetgerei kwamen ophalen. Ze schreeuwden: “Degene die dat gedaan heeft, bekent dat nu, of we slaan hier iedereen in elkaar!” De schuldige gaf toe en werd op de gang vijf minuten lang ongenadig in elkaar getrapt door vier bewakers.’

Hoe verliep jullie interview op straat waar alles mee begon?
‘We vroegen dus aan de mensen of het een goede overheidsmaatregel is de wit-rood-witte symbolen als “nazipropaganda” te verbieden. 90% van de ondervraagden vond de maatregel complete onzin. Die 10% kwam van een voorstander van Loekasjenko die we al eerder waren tegengekomen bij onze enquêtes.’

schijnproces

EU spijkert Rwanda aan de schandpaal voor politieke justitie

Tien dagen in de cel voor een ‘nazi-hoesje’