‘Schuld door associatie’ heeft altijd bestaan. Het is sinds mensenheugenis een hoofdbestanddeel van roddel. Er hoeft geen politiek mee gemoeid te zijn. Bijvoorbeeld, ik had eens een goede indruk gemaakt op de familie van de aflijvige dr. Herman Somers door mijn praatjes die op het niveau waren van hun hooggeleerde nonkel zaliger. Dat ging echter helemaal teniet toen ik twee dagen later op de begrafenis aangeklampt werd door een minder geleerde bewonderaar van hem, een slechtgeklede OCMW-klant die de indruk gaf, tot mijn dagelijkse associés te behoren.

En wanneer er wel politiek mee gemoeid is, hoeft het geen linkse politiek te zijn. Toen links nog de oppositie vormde, riskeerde je onterfd te worden als je vader je op links gezelschap betrapte. Aldus overkwam een Franse studente toen zij tijdens mei ’68 door haar vriendje naar een betoging meegetroond werd en daar een Noord-Vietnamese vlag in de handen gestopt kreeg. Haar vader zag het op tv en zij had het vlaggen.

Maar goed, in recente decennia heeft links de plak gezwaaid. (Voor wie daaraan twijfelt: het beste bewijs is dat de vermeende rechterzijde onder druk van de heersende opinie steeds verder naar links opgeschoven is. Wat nu voor rechts doorgaat, zou vijftig jaar geleden voor rechts niet gekund hebben.) Het is nu dus links dat met het nepargument van schuld door associatie zwaait, en daarmee steeds meer maatschappelijke schade aanricht. Rechts heeft als underdog geen andere keuze dan zich op harde feiten te baseren, maar wordt door smoesjes onhoorbaar gemaakt.

Ervaringsdeskundig

Zelf heb ik meer ervaring dan de meesten met valse aantijgingen gericht op ‘schuld door associatie’. En soms ook ware aantijgingen van associatie, die geen ‘schuld’ inhielden en zo het probleem nog scherper stellen. Zo heeft een lezing over de islam voor een Vlaams Belang-gezelschap in 1992 mij jarenlang Vlaams Belang-gerelateerde scheldwoorden gekost. De lezing ging over de islam, toen een geheel nieuw thema voor Vlaams Belang, wiens leden meestal mentaal nog damals vertoefden en de islam nog als bondgenoot zagen, en mij dan ook lang niet allemaal verwelkomden. Ik waardeer de accentverschuiving naar islamkritiek die destijds Marc Joris en nu Sam Van Rooy bewerkstelligd hebben, maar dat milieu herbergde toen veel en nu toch nog enkele nazi-sympathisanten die het geheel voor mij onverteerbaar maken.

En ik kan zelfs niet eens zeggen dat het leugens zijn. Een leugen is namelijk een onwaarheid uitgesproken in het volle besef dat ze onwaar is. Maar links gelooft zijn eigen leugens. In dit geval: het praat zelf slechts met eigen soort, dus het gelooft werkelijk dat als X met Y gezien wordt, zij politieke strijdmakkers moeten zijn.

Het leverde mij enige nuttige ervaringen op. Beginnen we met de stielman uit mijn kennissenkring die toen bij mij thuis een verbouwwerkje kwam doen. Hij wist dat De Morgen mij tot ‘ideoloog van het VB’ had gebombardeerd (het artikel zelf was genuanceerder, maar de meeste lezers gaan voort op de titel), maar voor hem veranderde die ‘zotte gazettenpraat’ niets aan hoe hij mij kende. Elke vereenzelviging met het toen nog uitgesproken xenofobe Vlaams Belang botste trouwens met een feit dat hij ter plaatste kon vaststellen: ik kreeg die dag vriendschappelijk bezoek van eerst een Chinees (veteraan van de Tian’anmen-agitatie) en dan een Indiaas koppel. Voor hem was het getuigenis van zijn eigen ogen beslissend.

Heel anders was de reactie van (overtuigde of meelopende) linkse intellectuelen. Zij braken met mij, ofwel door niets meer van zich te laten horen en stilletjes uit mijn leven te verdwijnen, ofwel door mij uitdrukkelijk de wacht aan te zeggen. Aldus bijvoorbeeld de dame die mij met vrienden op een terrasje zag zitten, op mij toekwam en mij toeblafte dat ze het vreselijk vond wat ik gedaan had. Maar mijn snode overtreding van de absolute schutkring was voor hen niet eens het ergste. Zij vonden dat ik hen misleid had. Door gewoon mezelf te zijn, had ik hen in de waan gebracht dat ik een schappelijke kerel ben, terwijl nu uit de krant mijn ware aard bleek. Als zij moesten kiezen tussen eigen ervaring en het Woord van hun opiniepaus, dan woog het laatste veel zwaarder.

Cancel culture

De volgende jaren regende het disinvitaties voor lezingen en debatten. De ‘cancel culture’ is heus geen nieuwigheid. Dat betrof linkse verenigingen met welke ik het tot dan had kunnen vinden, genre Elcker-Ick, maar ook andere, zelfs mensen die het uitdrukkelijk met mij eens waren: ‘Ja, dr. Elst, wij zijn het met u eens hoor, maar u begrijpt dat een instelling als de onze zich niet met iemand als u kan associëren.’

Op de arbeidsmarkt was het helemaal een ramp. In het hoger onderwijs, allicht de meest reputatiegevoelige sector van al, werd het de volledige uitsluiting. Bij de beslissende vergadering bleek telkens weer dat één of meerdere vrienden niet opwogen tegen zelfs maar één vijand. Het tijdperk van het internet maakte het helemaal onmogelijk: een potentiële werkgever werd altijd tijdig op de vingers getikt en tot nu toe heeft geen enkele (in eigen land) het aangedurfd om de afkeuring van zijn ‘peer group’ te trotseren. Nu, ik heb mijn plan getrokken, vooral door mij niet te veel op het stervende Vlaanderen maar op het meerbelovende India te richten.

Ik heb een dertigtal boeken geschreven, ook zoiets aan wetenschappelijke papers, en honderden persartikels en opiniestukken. Daarvan is praktisch nooit iets inhoudelijk aangepakt, laat staan weerlegd. Onder de zeer weinige uitzonderingen noem ik Lucas Cathérine, die over mijn islamlezing (kern van mijn door Doorbraak heruitgegeven boek De islam voor ongelovigen) schreef dat problematische Korancitaten niet tellen, want ‘de Koran is al een oud boek’. Geen intellectueel hoogstandje, maar toch beter dan wat mijn sympathisanten die organisatoren op mijn bijdragen wezen, te horen kregen, namelijk allerlei varianten op de smoes dat ik niet in aanmerking kwam wegens ‘schuld door associatie’.

Objectief is dat behoorlijk hatelijk. Dat ik er geen seconde aan besteed, ze te haten, is niet omdat ze het niet verdiend hebben, wel doordat ik me laat leiden door de aan de Boeddha toegeschreven tegeltjeswijsheid dat je door woede of haat niet de andere maar alleen jezelf kwelt.

Koenraad Elsts De islam voor ongelovigen is uiteraard verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.

Lees ook Koenraad Elsts eerste deel over ‘schuld door associatie’, Wikipedia-journalistiek leidt tot schuld door associatie.

schuld door associatie

‘Cancel culture’ is geen nieuw fenomeen