Chris Beuker, een docent-emeritus uit het hoger onderwijs, schreef een opmerkelijk boek, Voor elkaar met elkaar: Black Lives Matter, waarin hij zijn lezers meeneemt in zijn boeiende en inspirerende zoektocht naar wat zoal vooraf is gegaan aan de BLM-beweging in de Verenigde Staten. Door wie, wanneer, waarom en hoe zijn de zaden geplant van deze beweging? En wat was de rol van het communisme in dit alles?

Wat is of was de Long Civil Rights Movement (LCRM) in de Verenigde Staten?

De Long Civil Rights Movement (LCRM), is een historiografische school die de ‘klassieke’ interpretatie van de strijd voor de burgerrechten in de Verenigde Staten ter sprake stelt. Die traditionele benadering beperkt zich tot de periode 1954-1965. Dat zijn de jaren tussen de uitspraak van het Hooggerechtshof in de Brown-zaak* — die segregatie in het openbaar onderwijs verbood —, en de invoering van de Voting Rights Act. Verder richt deze traditionele benadering zich vooral op de (overwegend mannelijke) leiders van de bewegingen en beperkt ze zich tot het Zuiden van de Verenigde Staten.

De LCRM is daarentegen veelomvattender, niet alleen qua tijdsbestek, maar ook qua geografie, historische actoren en aandacht voor verschillende vormen van discriminatie. Mijn boek is dus een LCRM-geschiedenis van de burgerrechtenbeweging in de VS, met veel aandacht voor de rol van het communisme en ontmanteling van ‘Jim Crow’ door de moedige inzet van de zwarte en witte communisten, de Communist Party of the United States (CPUSA).

Het fictieve personage ‘Jim Crow’ diende als bijnaam voor de rassenwetten in de Verenigde Staten, het zogenaamde Jim Crow-stelsel. Het ging hier een complex stelsel van rassenwetten en -gebruiken die de rassensegregatie in het zuiden van de VS van 1876 tot 1965 (het ’Jim Crow-tijdperk’) in stand hield. Voor het slopen van dit systeem ging de CPUSA zeer brede coalities aan.

Waarom is het communisme ‘de enige serieuze rivaal’ voor het christendom? Vele prominente leden van die communistisch geïnspireerde, Afro-Amerikaanse Civil Rights Movement waren toch christenen, helemaal voorop dominee Martin Luther King…

De communistische erfenis van de Civil Rights Movement beweging heeft onder invloed van de Koude Oorlog in de VS tot een langdurige vervolging geleid van antiracistische activisten. Ook dominee Martin Luther King kreeg er in de jaren zestig mee te maken. Hij heeft zich uitgebreid moeten verdedigen dat zijn beweging niets met het atheïstische communisme te maken had. In mijn boek is de vertaling opgenomen van een preek van Martin Luther King in 1963 onder de titel How should a Christian view Communism? (Hoe moet een christen het communisme zien?).

Bij alle kritiek op het communisme vindt King dat christenen net als zij meer oog zouden moeten hebben voor armoede en ongelijkheid. Want, stelt hij: ‘We moeten in alle eerlijkheid toegeven dat het kapitalisme vaak geleid heeft tot een kloof tussen overmatige rijkdom en intense armoede.’ Ook houdt Martin Luther King zijn volgelingen voor dat het kapitalisme tot een praktisch materialisme (kan) leiden dat net zo schadelijk is als het theoretische materialisme dat het communisme voorstaat.

Pikant is dat de Nederlandse, van oorsprong gereformeerde uitgever Kok, die in 2018 een bundeling van preken van Martin Luther King heeft uitgebracht, juist deze preek heeft weggelaten ‘vanwege zij gedateerdheid en het gebrek aan relevantie voor het hedendaagse publiek’. Ik maak in mijn boek korte metten met dit op z’n minst discutabele standpunt. Ondanks ideologische verschillen tussen christenen en communisten werken zij onder de ernstige repressie van communisten tijdens de Koude Oorlog intensief samen in het bestrijden van racisme. Tot de vriendenkring van Martin Luther Kring behoorden ook prominente communisten.

Vertel ons over Ada Wright, beter bekend als Mother Right

Ada Wright had alles te maken met de Scottsboro Boys. Onder die naam verstaat men een groep van negen Afro-Amerikaanse jongeren in de leeftijd van twaalf tot twintig jaar die werden beschuldigd van het verkrachten van twee blanke meisjes in een goederentrein die in 1931 door Alabama reisde.

De geschiedenis van de Scottsboro Boys wordt in mijn boek Voor elkaar met elkaar: Black Lives Matter beschreven aan de hand van de acties van de moeder van twee van hen, Ada Wright. Zij heeft zich onvermoeibaar ingezet voor haar twee zonen Andy en Roy, en de zeven andere jongens. Ada kreeg daarbij de steun van de Amerikaanse communistische partij (CPUSA) en de internationale communistische beweging.

Ada Wright maakte in het kader van de solidariteitsbeweging van de Internationale Rode Hulp (IRH) een tour door Europa en bezocht in 1932 ook Nederland en plaatsen als Amsterdam, Delft en dorpen op het Friese platteland. In de Diamantbeurs in Amsterdam zei Ada Wright volgens het dagblad De Tribune ‘onder grote bijval’: ‘door te vechten voor de Scottsboro Boys vecht je tegelijkertijd voor de bevrijding van alle werkers, blanken en zwarten’.

Slaat de woke-geanimeerdheid niet de eigen ruiten in?

Mijn boek biedt een kennismaking met voorlopers van de huidige Black Lives Matter-beweging. Ik neem de lezer aan de hand mee door een aantal boeken en artikelen met ruime citaten over de geschiedenis van de beweging voor gelijkberechtiging vanaf de jaren ’30 tot halverwege de vorige eeuw. Ik laat hem kennismaken met de personen die daarin een belangrijke rol hebben gespeeld. De rode draad is de verbinding tussen klassenstrijd en antiracisme met de christelijke ethiek en communisme als inspiratiebronnen voor onderlinge solidariteit tussen de verschillende groepen achtergestelden.

Je zou het kunnen zien als impliciet commentaar op het feit dat in het huidige debat tissen racisme en kapitalisme via de slavernij, het kolonialisme en de uitbuiting van goedkope arbeidskrachten, soms wel erg ver weg is. Ik heb in mijn boek niet gekozen voor een expliciete vergelijking, bijvoorbeeld met woke. Maar ik heb deze geschiedenis wel weer tot leven gebracht. Wel roep ik in mijn boek de lezers op te beseffen dat we als mens geroepen zijn medemens te zijn en ons te begeven buiten de deur van onszelf om zodoende solidair en geëngageerd te zijn. Om het in de woorden van de dichter Bertolt Brecht te zeggen: voorwaarts te gaan en niet te vergeten.

Voetnoot

* In 1951 werd het schoolbestuur van Topeka in Kansas aangeklaagd door de American Civil Liberties Union (ACLU), in naam van de zwarte scholiere Linda Brown, die anderhalve kilometer naar haar school moest lopen, terwijl zich een paar straten verderop een blanke school bevond.

Scottsboro Boys

Waar komt ‘woke’ vandaan? Docent Chris Beuker vertelt het in nieuw boek