Serhii Diachenko was 14 jaar lang hoofdconservator van het streekmuseum van het inmiddels bevrijde Cherson. De daaropvolgende jaren was hij verbonden aan het streekmuseum van het nog steeds bezette havenstadje Skadovsk. Op de dag van de invasie wist de 51-jarige architect naar Odessa te vluchten. Momenteel is hij bezig met een expositie in het openluchtmuseum van Oesjhorod, aan de grens met Hongarije. Doorbraak sprak met hem over de situatie rondom de musea in de bezette en voormalig bezette gebieden.

In de media verschenen beelden van het leeggeroofde museum in Cherson. Er was sprake van gouden voorwerpen uit de tijd van de Scythen. Denkt u dat de roof op last van hooggeplaatste Russische politici plaatsvond?

‘Ik denk niet dat Poetin goud uit onze musea nodig heeft. En wat het streekmuseum van Cherson betreft, was er ook geen sprake van goud als zodanig. In de Sovjettijd was het sowieso de regel dat alle archeologische en historische vondsten die edele metalen bevatten, aan de centrale musea of het staatsarchief van de USSR moesten worden afgestaan. Het museum van Cherson had uit latere vondsten enkele voorwerpen van goud, maar hun materiële waarde was steeds inferieur aan de wetenschappelijke waarde.’

‘Wij weten zeker dat de collectie van het Kunstmuseum van Cherson bijna volledig is overgebracht naar het Centraal Museum van Tauris, het museum voor geschiedenis en natuur op de Krim. Het is mogelijk dat de Krim al tegen het voorjaar het middelpunt van de oorlog wordt, dus daarom is het nog maar de vraag of alles wat uit Cherson is weggehaald er zal blijven.’

Het transport van de voorwerpen door de Russen zal niet al te zachtzinnig zijn gebeurd?

‘Het zal onmogelijk zijn geweest er voor te zorgen dat alles goed verpakt en beschermd werd tegen, stof, vuil, water, micro-organismen, temperatuurverschillen. Alles is heel snel en haastig gedaan. Veel vitrines zijn niet eens geopend, het glas werd gewoon stukgeslagen.’

De directeur van het museum in Cherson verdween na de bevrijding van de stad. U heeft jarenlang met haar samengewerkt. Wat kunt over haar zeggen?

‘We weten nog steeds niet precies waar Tatjana Bratsjenko zich nu bevindt. Ze was directeur van het museum sinds 1995 en een klassieke carrièrejager. Wetenschappelijke activiteiten interesseerden haar nooit en irriteerden haar zelfs. Eerst werd ze aangetrokken door de mooie positie. Maar later voelde ze de mogelijkheid om er bijkomende voordelen uit te halen, zowel voor connecties bij het regionale bestuur als in materiële zin. Ze is gespeend van enig moraal en onder elke nieuwe regering steeds een opportunist geweest, vandaar dat haar collaboratie volkomen logisch was. Als typisch product van de Sovjetmaatschappij, is de huidige Russische ideologie voor haar veel aantrekkelijker dan welke andere dan ook.’

Onder een dergelijke directeur was het waarschijnlijk moeilijk om serieus museumwerk te verrichten?

‘De lange periode van haar directeurschap – meer dan een kwart eeuw – gaf haar een zekere ervaring in de omgang met de autoriteiten en in het zodanig beheren van haar economische en financiële zaken dat alleen degenen aan wie zij moest rapporteren tevreden waren. Ze deed alleen twee soorten werk: tentoonstellingswerk en eindeloos renovatiewerk dat haar de gelegenheid gaf zichzelf te verrijken. Tegelijkertijd werd de wetenschap, maar ook de economische kant volledig verwaarloosd. Het museum is er niet in geslaagd betrekkingen aan te knopen met het bedrijfsleven of openbare instellingen. Ook werd het museum nooit aantrekkelijk gemaakt voor burgers en toeristen. Ondanks een enorm potentieel is er nooit een methodologie voor de presentatie van de collecties vastgelegd.’

‘Het museum in Cherson is een van de oudste en rijkste historische musea van zuidelijk Oekraïne. Het dateert al van 1890. Veel vooraanstaande archeologen uit Oekraïne werkten voor het museum. Ook nu nog is de collectie archeologie de meest omvangrijke. Er is echter geen wetenschappelijke afdeling archeologie en ook geen tentoonstellingsafdeling. En ook een afdeling voor stadsgeschiedenis ontbreekt, net als een numismatische afdeling. De geschiedenis van de regio van de afgelopen 80 jaar werd compleet genegeerd, kennelijk om politieke neutraliteit te kunnen bewaren. De meeste bestaande collecties bevinden zich nog in de concepten en vitrines uit het begin van de jaren ‘80 van de vorige eeuw. Daarom biedt de nieuwe situatie een unieke kans om een compleet ander conceptueel model voor het museum te ontwikkelen. En die kans mag niet worden gemist.’

Hebben de Russen tijdens de bezetting opgravingen gedaan?

‘Op de Krim werden vanaf de inlijving archeologische opgravingen gehouden. In de regio Cherson was het echter onmogelijk om ze in zo’n korte periode te organiseren. Vooral ook omdat de regio voortdurend in de buurt van het front lag. Maar ook zonder de recente inval was Oekraïne lange tijd bezet door Moskou. Tijdens het bestaan van de Sovjetunie werden de belangrijkste vondsten van het grondgebied van Oekraïne en de regio Cherson systematisch overgebracht naar musea in Moskou en Sint-Petersburg. Tot aan het begin van de jaren ‘90.’

Bent u al in het streekmuseum geweest? Blijft er nog iets over?

‘De eerste indruk is dat wat zich in de zalen bevond en zonder moeilijkheden of speciale transportmiddelen kon worden opgehaald, weg is. Zware stelea met afbeeldingen en inscripties uit de antieke periode en de middeleeuwen zijn wel bewaard gebleven. De natuurafdeling, die een vijfde van de expositie omvat, is bijna onaangetast. Wat het verdere bestaan en de exploitatie van het museum betreft, zal deze overval niet verhinderen dat er in de nabije toekomst nieuwe exposities zullen komen. De regio Cherson en de monding van de Dnjepr hebben een enorm potentieel aan archeologische vindplaatsen, waarvan vele nog op archeologen wachten.’

Hoe is de stemming onder de inwoners van Cherson?

‘De bevrijding van Cherson werd dagenlang uitbundig gevierd, ondanks het gebrek aan licht, water, verwarming, communicatie, functionerende winkels, apotheken en andere problemen. Het verlies van een deel van de collectie heeft mensen boos gemaakt die weten waar het om gaat, maar ik denk niet dat de omvang van het museumdrama door de overige inwoners is waargenomen. Ook ik en alle andere betrokkenen bij het museum worden in de eerste plaats gegrepen door de euforie van de bevrijding. Op 26 november keerde het licht terug in sommige delen van de stad. De treinen rijden weer, de post werkt weer…’

De Russische media toonden collaborateurs vastgebonden aan palen, heeft u zoiets gezien?

‘In het voorjaar, toen steden en dorpen in noordoostelijke regio’s van Oekraïne werden bevrijd, waren er ook dergelijke gevallen. Maar plunderaars vastbinden aan palen is geen misdaad, het is meer een daad van publieke afkeuring tegen een achtergrond van de oorlogsramp. Het is vaak ook een manier om te wachten op de tussenkomst van politie. Men kan zich dergelijke acties tegen collaborateurs die niet konden vluchten, goed voorstellen. Ik weet echter niets betrouwbaars te vertellen over zulke gevallen in Cherson.’

Wordt de stad nu zwaar getroffen?

‘Mijn broer, ouders en vele andere familieleden wonen nog altijd in de stad. Niemand twijfelde eraan dat de bevrijding van Cherson gepaard zou gaan met massale raketaanvallen, net als in Charkov, Mykolaiv en andere steden in de frontlinie. Voor Moskou is dit de enige manier om de mislukking van deze oorlog te wreken. De beschieting van de energie-infrastructuur en woonwijken is een bewijs van hulpeloosheid en een voorbode van het einde.’

‘Afgrijselijk is dat de aanvallen volkomen lukraak zijn. Een van de laatste beschietingen was heel dicht bij het huis van een familielid. Aan twee kanten werden naburige gebouwen geraakt – een op 100 meter afstand, de andere op 300 meter afstand.’

Zijn er inmiddels weer musea die geopend zijn?

‘Alle musea in Oekraïne zijn gesloten. Waardevolle voorwerpen worden in speciale opslagplaatsen bewaard. Maar soms worden voor één dag zalen geopend waar tentoonstellingen worden gehouden die verband houden met de oorlog. Maar alleen als er een aparte ingang is naar de zaal en er geen direct gevaar bestaat voor beschietingen.’

Scythen

Serhii Diachenko: ‘Ik denk niet dat Poetin goud uit onze musea nodig heeft’