In zijn column in De Standaard van 25 april 2022 stelt Joren Vermeersch vast dat links, en zekere zijn huidige woke-variant, zijn tegenstanders als agenten van het Kwaad beschouwt. Het rechtvaardigt met die verduiveling een zeer eigengerechtige bejegening van andersdenkenden, inbegrepen censuur, uitsluiting (cancel culture), broodroof en geweld.

De haat die het over rechts uitspuwt, is niet echt wederkerig: rechts schudt het hoofd over de naïviteit van links en voelt minachting voor de koorknapen en pastoors die de jongste ordewoorden van links nalopen, maar de tijd dat het nog een berufsverbot tegen extreemlinks uitvaardigde, ligt lang achter ons.

Het helpt niet onze linkse vrienden op hun dubbele standaard te wijzen. Voor wie zich door logica gebonden voelt, zou dat een bezwaar kunnen zijn, maar niet voor wie de waarheid in pacht meent te hebben. Er is voor hen geen symmetrie tussen geestesgenoten en andersdenkenden. Een van hun favoriete leuzen is: ‘Geen verdraagzaamheid voor de onverdraagzamen’, waarbij zij zich het recht toe-eigenen om te bepalen wie tot die categorie behoort. Je zou toch niet willen dat de onverdraagzamen gelijke rechten krijgen met ons, verdraagzamen, wel? Alleen wie zelf onverdraagzaam is, kan zoiets willen, dus pas op wat je zegt!

Voorwaarts!

Wat is het sleutelbegrip dat deze schaamteloze dubbele standaard rechtvaardigt? We vroegen het ons af toen net het bericht van een vacature in onze digitale brievenbus viel. Het Departement Wijsbegeerte en Godsdienstwetenschappen van de Universiteit Utrecht zoekt personeel voor het onderzoeksproject The Enemy of the Good. Towards a Theory of Moral Progress, gefinancierd door de Europese Onderzoekscommissie. Ziedaar, gratis en ongevraagd aan huis besteld, het antwoord: de reden waarom we geen geduld mogen hebben met andersdenkenden is dat wij de morele vooruitgang belichamen, terwijl zij de terugval in de barbarij nastreven.

Onverdraagzaamheid tegen andersdenkenden is niet nieuw, en werd ook in het verleden vaak als een kwestie van zedelijke vooruitgang verwoord. Het grote voorbeeld is de afschaffing van de mensenoffers. De Zhou-staatsgreep in de 11de eeuw voor Christus tegen de Chinese Shang-dynastie gebruikte als rechtvaardiging onder meer dat de Shang nog mensenoffers brachten, zijzelf niet meer. De apologeten van de Spaanse Conquista van Mexico zetten gretig in de verf dat de Azteken op grote schaal mensenoffers brachten, zodat de kolonisering netto een goede zaak was.

Julius Caesar beschreef de druïden in het te veroveren Gallië als barbari wegens hun praktijk van mensenoffers, die voor de Romeinen des te meer als achterlijk gold omdat zij zich herinnerden hem pas twee eeuwen eerder afgeschaft te hebben. Ook de Romeinse verovering van de Fenicische satellietstad Carthago werd mede gerechtvaardigd door haar barbaarse mensenoffers,– erger nog: het offer van de eigen eerstgeborene. Dezelfde etnische groep, in de Bijbel bekend als Kanaänieten, werd hierom ook door de profeten van Israël verduiveld, en in het Beloofde Land werden de Kanaänieten uitgeroeid. Morele vooruitgang werd de verantwoording voor verovering.

Slavernij

Tijdens de laat-koloniale periode diende ook de morele vooruitgang die de afschaffing van de slavernij betekende, als rechtvaardiging voor veroveringen of uitbreiding van invloedssferen. Na de Franse revolutionairen waren het de Britten die het abolitionisme uitdroegen. Ze dwongen het Moghul- en het Ottomaanse rijk tot afschaffing van de slavernij, en legden ze in hun eigen kolonies op.

In de VS was de afschaffing een reden voor de onderwerping van de afgescheiden zuidelijke Staten in een in wezen nationalistische oorlog. Onze eigen vorst Leopold II kon de rijkdommen van Kongo maar verwerven via de belofte om de slavernij er af te schaffen, wat hij uiteindelijk (schoorvoetend) ook deed.

Morele vooruitgang brengt een scheidingslijn aan tussen achterlijke vasthouders aan de oude normen en verlichte voorlopers van een nieuwe orde. Het heeft voordelen om jezelf aan de goede kant van de geschiedenis te plaatsen: het geeft je rechten tegenover de oude school.

Tot en met woke

De woke-lieden zien zichzelf als voortzetters van die traditie. Zij laten zich niet in de verdediging drukken door de verwijzingen naar de hilarische uitwassen in hun ideologisch vertoog en politiek palmares. Voor wie het woke-vertoog enkel uit de media kent, waar het een zelfkarikatuur lijkt dat toch geen enkele volwassene kan overtuigen, moet maar eens rechtstreeks gaan kennis maken. Zij halen hun eigengerechtigheid uit de vermeende continuïteit van hun extreme antiracisme en antiseksisme met de door niemand nog in vraag gestelde afschaffing van de mensenoffers en de slavernij.

Meteen wordt duidelijk waarom woke zo destructief en repressief is. De geselecteerde postdoctorale onderzoeker moet een ‘beoordeling uitwerken van de maatschappelijke en individuele voorwaarden die morele vooruitgang hinderen of bevorderen (…) Instellingen kunnen dienen om de morele vooruitgang te bevorderen en om morele teruggang te blokkeren’.

Zelfs academici laten er, zij het in mooie woorden, geen twijfel over bestaan dat er immers ook een repressieve zijde is aan morele vooruitgang. Je moet toch iets doen tegen de hardleerse slavenhouders? Dus ook ouders die hun puber willen verhinderen om van geslacht te veranderen of niet-racisten die blanke herstelbetalingen aan de welgestelde afstammelingen van zwarte slaven weigeren, verdienen geen medelijden.

Maar: links!

‘Maar woke is toch veel linkser dan de louter humane abolitionisten’, zullen sommige goede zielen opperen. Dat onderschat hoe buitenissig de abolitionisten aanvankelijk gevonden werden. De slavernij vond een rechtvaardiging in de Bijbel, zowel Oud als Nieuw Testament, een gezagsbron die toen voor iedereen gold en waar de abolitionisten diplomatisch omheen moesten navigeren. Dus ze zijn er gerust in: hun buitenissigheden zullen over één of twee generaties evenzeer als verworven en vanzelfsprekend gelden.

En ongeacht de sfeer die een standpunt destijds opwekte, er is zoiets als een objectieve definitie van links: egalitarisme. Gelijkheid is de kernwaarde van links. Welnu, ook de afschaffing van de mensenoffers schiep gelijkheid tussen de offeraar en het slachtoffer, toch tegenover het criterium ‘overleven’.

Of de woke-strekking gelijk heeft, is stof voor een ander debat. Hier stellen we alleen vast dat zij ruggengraat heeft en zich in een krachtige en zegevierende historische beweging stelt. Zij heeft recent enkele nederlagen geleden (anti-woke wetten in enkele VS-staten, Elon Musk koopt Twitter, het woke-kritisch boek van Dyab Abou Jahjah), maar is in het algemeen ongemeen succesvol. Rectoren en toppolitici gaan ze niet met zoveel woorden verdedigen, maar voeren haar ordewoorden wel uit. Desgevraagd zullen ze dat verantwoorden met verwijzing naar momenten van morele vooruitgang uit het verleden.

Shang-dynastie

Waarom is links zo eigengerechtig?