Het is na het zogeheten waterarrest – zie vorig artikel – een opvallend standpunt van Robin Verachtert van Natuurpunt: noch de Vlaamse Regering, noch de industrie kunnen volgens hem om één zaak heen: ‘Ineos Aromatics brengt heel wat kobalt in het milieu, is zelfs de grootste kobaltuitstoter van Vlaanderen’.

In elk geval blijkt uit een rapport uit 2015 van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) dat in 52% van de metingen normoverschrijdingen van kobalt worden vastgesteld.

Als Natuurpunt en de Bond beter leefmilieu beweren dat de lozingsnormen die de Vlaamse regering Ineos oplegt duizendmaal boven de normen gaan, bedoelen ze dat de Vlaamse lozingsnorm 500 microgram per liter bedraagt, terwijl dat in de Europese Kaderrichtlijn Water (die vanaf 2027 in voege treedt) 0,5 microgram. Voor alle duidelijkheid: er gaan 1.000.000.000 micrograms in één liter water. Eén miljard dus.

Politiek procederen

Ineos heeft wel beloofd de hoeveelheid geloosde kobalt vanaf 2027 drastisch te beperken. Met extra filters en andere complexe maatregelen. Dat staat ook in de stukken die ze aan de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RVVB) voorlegden. Maar volgens Natuurpunt duurt dat te lang, en bovendien zal Ineos zelfs na die bijkomende ingrepen nog altijd boven de Europese norm zitten.

Verachtert ontkent overigens dat Natuurpunt met dit dossier aan lawfare doet. Lawfare is procederen om een politieke agenda te laten uitvoeren via de rechter. Verachtert betreurt dat de pers dit zo framet. ‘Aan lawfare doen om de industrie te pesten, is echt niet aan ons besteed. We werken ook vaak samen, in het verleden zelfs met Ineos.’

De Grote Nete

Nu heeft Natuurpunt wel een belang. De natuurvereniging is langs de Grote Nete eigenaar van grote stukken grond. De bedoeling is die om te zetten in natuurgebied. Overigens een Europese én Vlaamse verplichting. De rivier en haar valleigebied zijn daarnaast beschermd natuurgebied.

Dat laatste past binnen het Sigmaplan van de Vlaamse overheid. Het Sigmaplan is een initiatief van Agentschap Natuur en Bos, de Vlaamse Waterweg nv en de Vlaamse regering. Het gaat hier om 898 hectare land over een strook van 30 kilometer waar de overheid wetlands wil aanleggen. Dat zijn overstromingsgebieden. ‘Natte natuur’ volgens de website van het Sigmaplan. Alles valt onder de noemer van natuurherstel.

‘Sommige beleidsmakers dromen er zelfs van om tegen 2050 opnieuw uit de Nete te kunnen drinken’ voegt Verachtert er met een monkellachje aan toe. ‘Het kan volgens ons niet de bedoeling zijn dat dit met vervuild water gebeurt, zeker niet in de door ons beheerde gebieden.’

Galloway runderen

Volgens Natuurpunt merken ze nu al dat ‘onze wilde grazers (Galloway-runderen) ziek worden als hun velden overstromen met rivierwater: ‘De kern van de zaak is dat kobalt sowieso erg slecht is voor waterleven’.

In de ogen van Natuurpunt is de Grote Nete ‘het afvoerputje van bedrijven die van hun vervuilende reststoffen af willen’.

Klopt dat? Volgens een door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) bestelde studie uit 2020 is een deel van het kobalt inderdaad afkomstig van (industriële) afvalwaterzuiveringsinstallaties. Maar er zijn meer bronnen voor kobalt in rivieren en grondwater. Kobalt wordt in de landbouw vooral gebruikt in veevoeder en bemesting. Kobalt opgenomen door het vee komt vervolgens vrij via mest en urine, via de melk en het vlees.

Kobalt komt ook in de omgeving via de bevolking, het energieverbruik en de industrie. Op een totaal van 5.595 kg jaarlijkse emissie is de bevolking verantwoordelijk voor 1.046 kg (op dezelfde manier als vee trouwens) en de industrie voor 4.534 kg. Daarvan is het grootste deel toe te schrijven aan één enkele bron: het voormalige BP Chembel in Geel met 4.000 kilo per jaar. Die voormalige Amoco-fabriek werd in 2020 een onderdeel van Ineos. De fabriek van Ineos Aromatics dus waarvan de hervergunning op 22 augustus vernietigd werd.

Umicore

De tweede grootste vervuiler is Umicore in Olen dat 157 kilo per jaar uitstoot en de derde is het Japanse Kaneka Belgium uit Geel met 144 kilo per jaar. Met dat verschil dat Kaneka in de rioolwaterzuivering loost, en andere bedrijven in rivieren. (Deze aantallen zijn gemiddelden tussen 2016 en 2019.)

Zes industriële lozers overschrijden de rapportagegrens van 25 kg kobalt per jaar. Naast Ineos Aromatics, Umicore en Kaneka zijn dat Ineos Oxide in Zwijndrecht, Stora Enso in Langerbrugge en BASF in Antwerpen. De lozingen van kobalt zijn telkens een nevenverontreiniging van industriële afvalwaterzuivering. Een insider zegt: eigenlijk wordt er kobalt geloosd om erger te voorkomen…

Diezelfde bron voegt er ook fijntjes aan toe dat in rivieren wordt geloosd omdat de Vlaamse rioolwaterzuiveringsmaatschappij Aquafin dat oplegt. Het propere water zou de werking van de rioolwaterzuiveringsinstallaties van Aquafin bemoeilijken. Eigenlijk verplicht de Vlaamse overheid dus indirect de industrie om in de rivieren te lozen.

Een half miljardste liter

Ook de onderzoekers van Witteveen+Bos (in opdracht van de VMM) maakten in december 2020 een belangrijke kanttekening: ‘Algemeen lijkt het erop dat de verontreiniging van kobalt in het milieu veel meer van diffuse aard is dan te wijten aan puntbronnen zoals waterzuiveringsstations. Dat maakt dat de aanpak een stuk ingewikkelder wordt en wellicht ook veel meer tijd zal vergen om de milieukwaliteitsdoelstelling te halen.’

Het rapport van Witteveen+Bos komt ook tot de conclusie dat alternatieve oplossingen andere nevenverontreinigingen veroorzaken en vaak ook stukken duurder zijn.

De toekomstige Europese norm van 0,5 microgram per liter in oppervlaktewater is bijzonder laag: het gaat hier dus om een half miljardste van een liter. Diezelfde Europese Unie heeft merkwaardig genoeg in haar drinkwaterrichtlijn geen norm voor kobalt. Omdat kobalt voor veel organismen waaronder de mens essentieel is, bijvoorbeeld als bestanddeel van vitamine B12. Uiteraard is kobalt in grote doses giftig.

De vraag is met andere woorden of kobalt hét grote probleem is zoals Natuurpunt en BBL dat voorstellen. En zelfs als dat zo is, is de volgende vraag of strengere lozingsnormen de oplossing zijn. Tegelijk is het ook waar dat door één grote uitstoter aan te pakken de totale uitstoot in Vlaanderen drastisch gereduceerd zal worden. Hoewel juist dat ook gezien kan worden als het viseren van één petrochemisch bedrijf. En dan is de vraag hoeveel industriële activiteit ons nog waard is.

Sigmaplan

Natuurpunt: ‘Ineos is grootste kobaltvervuiler van Vlaanderen’

Vlaanderen koploper, Brussel rode lantaarn van de OESO