Het geslaagde Oekraïense offensief in de provincie Charkov heeft een rimpeleffect op de andere conflicten in Eurazië. Naast de gewelduitbarsting tussen Kirgizië en Tadzjikistan lijkt ook Azerbeidzjan gebruik te willen maken van de schijnbare Russische zwakte om met militaire middelen zijn doelstellingen tegenover aartsrivaal Armenië af te dwingen. Nu Rusland door de oorlog in Oekraïne afgeleid is, probeert Bakoe met agressie het status quo van na de 44 dagenlange oorlog in Nagorno-Karabach te doorbreken.

Azerbeidzjan versus Armenië

Afgelopen week was er terug een opflakkering van het conflict tussen Azerbeidzjan en Armenië. Deze keer waren niet de Armeniërs in de betwiste regio Nagorno-Karabach, maar wel de Armeense republiek zelf het doelwit. Plaatsen zoals Goris, Kapan en Jermuk werden zowel door drones als door Azerbeidzjaanse artillerie onder vuur genomen.

Azerbeidzjaan is op een deel van het Armeens grondgebied kunnen oprukken en houdt het veroverde grondgebied tot op vandaag nog steeds bezet. De kern van de strijd tussen de twee partijen is nog steeds de betwiste regio Nagorno-Karabach. Want ook al steunt de Armeense premier Pashinyan de afscheiding van de Armeniërs van Artsach – de Armeense politieke entiteit op het grondgebied van Nagorno-Karabach – niet meer, Jerevan eist nog steeds toegevingen rond de rechten en veiligheid van de Armeniërs aldaar alvorens ze de territoriale integriteit van Azerbeidzjan, inclusief Artsach, wil erkennen en er een definitieve grensmarkering kan komen.

Na het staakt het vuren van de oorlog tussen Azerbeidzjan en de Armeniërs zijn er op regelmatige basis gewelddadige incidenten zowel in Nagorno-Karabach, als langs de Armeense grens. Bakoe slaagde er twee jaar geleden in om grondgebied dat het in de jaren ’90 tijdens de eerste oorlog in Nagorno-Karabach had verloren te heroveren, maar het blijft een onvolledige overwinning aangezien de gehavende republiek Artsach buiten bereik bleef en volgens het afgesloten akkoord onder bescherming van Russische vredestroepen kwam te staan.

Diplomatieke druk

Eerder deze zomer kwam de Lachin-corridor (de landstrook die Armenië met de republiek Artsach verbindt) al onder Azerbeidzjaanse controle na diplomatieke druk en gewelduitbarstingen. Stapsgewijs proberen ze daar de Armeniërs volledig te isoleren.

Ondanks het feit dat Azerbeidzjan de oorlog won, verkreeg het immers niet de controle over het gehele grondgebied van Nagorno-Karabach. Daarom probeert het nog steeds het status quo van na de oorlog te doorbreken, ook al erkent Armenië zijn verlies en pleit het nu voor rechten voor de Armeense inwoners van Nagorno-Karabach in plaats van voor onafhankelijkheid.

Azerbeidzjan wil daar niet in meegaan en sluit een speciale status voor de Armeniërs van Nagorno-Karabach uit. Het is dan ook enkel geïnteresseerd in het grondgebied en niet in diens Armeense bewoners. De gebieden die het eerder al heroverde werden systematisch gezuiverd van al het Armeens erfgoed, alsook van hun inwoners.

Bakoe probeert op verschillende manieren het leven van de Armeniërs die er nog wonen onmogelijk te maken, om hen zo tot emigratie te dwingen. Afgelopen winter werden tijdens vriestemperaturen gaspijpleidingen onderbroken. Bovendien verspreiden luidsprekers op de kliffen rond de stad Stepanakert (de hoofdstad van de republiek Artsac) dagdagelijks de boodschap dat Armeniërs moeten vertrekken.

Etnische zuivering

De trauma’s van de verloren oorlog in de jaren ’90, de angst voor een toekomstig heroplevend Armeens separatisme en de jarenlange haat ten aanzien van Armeniërs leidden tot een Azerbeidzjaans beleid van etnische zuivering in Nagorno-Karabach. Daarnaast lijkt er bij de Azerbeidzjaanse elite ook geen wil aanwezig om tot een langdurende vrede met de Armeense republiek te komen, aangezien ze territoriale eisen ten aanzien van het zuiden van Armenië blijven opwerpen. De spil van dat laatste is de Sjoenik-corridor die door het uiterste zuiden van Armenië moet lopen, en Azerbeidzjan met zijn exclave Nachitsjevan en zo ook Turkije moet verbinden.

Na de oorlog verkreeg Azerbeidzjan de heropening van deze corridor, weliswaar onder Russische controle. Armenië weigert zijn soevereiniteit over deze corridor en zijn grondgebied af te staan. Dat is een doorn in het oog van zowel Bakoe als Ankara. Azerbeidzjan gebruikt dus militaire operaties om zijn eisen en zo ook zijn (onderhandelings)positie te versterken, en Armenië tot toegevingen te dwingen. De oorlogshandelingen zijn dus te kaderen in een cynische machtspolitiek, waarbij tientallen slachtoffers langs beide kanten nodeloos sterven.

Sombere Armeense toekomst

Het Westen ziet geen probleem in het feit dat Nagorno-Karabach volledig onder controle van Azerbeidzjan zou komen. De NAVO is actief bezig om Rusland uit de zuidelijke Kaukasus te verdrijven, en het mogelijke verdwijnen van de Russische vredestroepen uit Nagorno-Karabach wordt door hen met enthousiasme naar uitgekeken. Het lot van de Armeniërs lijkt voor hen een aanvaardbaar offer in de geopolitieke machtsstrijd die tussen het Westen en Moskou is losgebarsten.

Daarenboven heeft Europa zijn afhankelijkheid van Azerbeidzjan vergroot. Nu de Russische gastoevoer opgedroogd is, is Ursula von der Leyen op bezoek geweest bij de Azerbeidzjaanse president Aliyev om nieuwe gasakkoorden te sluiten om zo de Europese Unie door een moeilijke winter heen te loodsen.

Europa

Het gas uit de Kaspische Zee is noodzakelijk om Europa van het Russische gas af te helpen, en dus kijkt men weg van de oorlogshandelingen die Azerbeidzjan stelt. Daarenboven kan Europa ook niet veel wegen op het conflict aangezien het geen troepen in de regio heeft en dus op deze manier ook geen macht kan projecteren. De Europese Unie probeert wel tot een vredesakkoord tussen Armenië en Azerbeidzjan te komen, maar dat akkoord lijkt enkel gericht op het behartigen van de EU-belangen door Azerbeidzjan te behagen.

De Armeense inwoners van Nagorno-Karabach lijken helaas geen invloed te hebben op hun toekomst en zijn slechts een speelbal in het geopolitieke schaakspel tussen grotere machten. Zij richten zich uit noodzaak tot Moskou en diens troepen die wel op het terrein aanwezig zijn en momenteel hun enige bescherming tegen Azerbeidzjan vormen. Voor Rusland is hun thuis echter enkel van belang omdat het één van de laatste bastions in de zuidelijke Kaukasus is.

Een reportage van Jens De Rycke over het zuiden van Armenië en de nasleep van de oorlog in Nagorno-Karabach is te lezen in het gloednieuwe Doorbraak-magazine.

Sjoenik-corridor

De blijvende strijd om Nagorno-Karabach